Bez świyczki do łōżka (cz. 1)
Jakiś czas tymu dostoł żech w geszynku ciyniuśki, skrōmnie wydany tōmik wierszy „Candleless to Bed”. Niy mōm pojynciŏ, kej bōł wydany, na isto ale było to w roku 1962 [tak podŏwajōm bibliografije] abo gibcij, bo w postrzodku je dedykacyjŏ: „We hope that some, at least, of the contents will give you pleasure. Every good wish from John and Sheila. Christmas 1962”. W ksiōnżce wydurkowanŏ je informacyjŏ, że cołki profit ś nij bydzie przekŏzany Hereforshire Association for the Blind.
Uradowoł mie tyn geszynk, boch już przōdzij z antologije „Between the Severn and the Wye” znoł jedyn wiersz ôd jego autora. Autor tyn, angelski poeta z miymieckim nazwiskym Edward Arthur Kaulfuss (1904–1994), bez wiynkszõ czynść swojego życiŏ niy widzioł – ôślep, jak mu było 28 lŏt. Niżyj je jedyn z jego wierszy:
CIYMNŎ PIYKNOŚĆ
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
(Dark Beauty)
Kej sie jyn w ôku blask piykności
Ôd tego, co sie dziwŏ, mości,
To my, co durch żyjymy w ćmŏku
Bez żŏdnych darkōw ôd wezdroku,
Muszymy dźwigać na tym świecie
Ciynżŏr, kery nŏs barzij gniecie,
Jak sama śmierć, bo ta, jak wyrok
Na dych już wydŏ, wszysko zbiyrŏ,
A człowiek niy śmiy nic mieć przeciw,
Czy traci złoto, czy tyż śmieci.
Dyć piykność myślōm mierzi wyżyj,
Krōm ôcz mŏ tyż moc inkszych dźwiyrzy.
Znŏd żech – kej na ćmŏk niy ma lyku –
Piykność i w źwiynku, i w dotyku.
Rozpŏlŏ ôgyń strzōd ciymnoty,
Przōd jajco je, szkowrōnek potym,
Niyznanŏ kejsik Wynus z Milo
Z bryły kamiynia sie wychylŏ.
Niy potrzebuje lampy człowiek,
Coby we swojyj znojś jōm głowie.
Jak czytoł żech tyn i inksze wiersze z wymianowanego wyżyj tōmika, zaczyni mi sie przipōminać inksi niywidōmi poeci, ô kerych i ôd kerych wiersze żech czytoł. Lista, kerõ doł żech niżyj, je na isto dalekŏ ôd kōmpletności. Przi niykerych poeatach znojdziecie moje tumaczynia jejich wierszy i śpiywek.
Hōmer, grecki wandrowny śpiywŏk, recytator i poeta z VIII stoleciŏ p.n.e. Podług tradycyje mioł być ślepy. Możno to samego siebie sportretowoł jako Dymodokosa w ôsmyj pieśni „Odyseje”:
trad. de Victor Bérard, Paris 1931.
Wołŏk z pobliska prziwiōd wiernego aojdy,
Ôd muzy, co złe z dobrym dała mu, liplinga –
Za ôdjynty zdrzoł dostoł pieśń dlŏ ucha miyłõ.
Pōntonoos mu stołek doł ze strzybnym szmukym
Postrzōd gości, hned wele kolōny wysokij.
Na niyj źwiyncznõ formingã powiesiōł na kołku,
Drek nad głowōm, jak siōngnonć pō niã mu pokŏzoł,
Koszyk przed nim postawiōł na piyknym stoliku
Z szolkōm z winym, ażeby mōg pić jak chynć przijdzie.
Wszyscy rynce wyciōngli ku jŏdłu przed nimi,
A kej chynć im już przeszła na jŏdło i picie,
Sztychła muza aojdy śpiywać chwołã mynżōw,
Pieśń, co fōrt aż dō nieba doszła jeji sława,
Ô spiyrce Achillesa Pelidy z Odysym,
Jak na bogōw gościnie sie przeciepowali
Ôszkliwymi słowami, a pōn Agamymnōn
Rŏd bōł, że sie hatruszōm nojlepsi z Achajōw.
Fragmyntu tego w dzisiyjszyj wymŏwie greckij idzie posłuchać tukej (ôd 7´37´´ do 9´32´´):
https://www.youtube.com/watch?v=444NZkZhGqE
Muqaddam Ibn Muafa al-Qabrí (847–912), niywidōmy poeta andaluzyjski, o kerym wiadōmo jyno, że spopularyzowoł w Andaluzyji formã rymowanego wiersza, na kerõ sie padało muwaszszah.
Rudaki (Abu Abdullah Dżafar ben Muhammad) (857– k. 941), poeta perski, kery straciōł wezdrok ku kōńcu życiŏ, możno naschwŏl ôślepiōny.
Abu al-Ala al-Ma’arri (973–1058), syryjski filozof, poeta i pisŏrz, kery podwŏżoł dogmaty islamu i ôdciepowoł poglōnd, że jyno religijnŏ doktryna mŏ wyłōnczność na prŏwdã; ôślep skirz ôśpicōw jak mu było 4 lata.
Francesco Landini (k. 1325–1397), mianowany tyż Francesco degli Organi abo Francesco da Firenze, niywidōmy włoski poeta, kōmpozytōr i ôrganista; wezdrok straciōł za bajtla skirz ôśpicōw. Sam możecie posłuchać jego pieśni:
https://www.youtube.com/watch?v=plJ6Kxmmi_U
a sam je tumaczynie jeji słōw:
ÔD WESOŁOŚCI
(Per allegreça)
Ôd wesołości gŏdki ô miyłości
Wybuchŏ jasnŏ i lyskliwŏ flama.
Jak niy je chamtulōm dama,
Gorōncym swojim dŏ moc radości.
Kej ta wesołość szteruje Saturna,
Bydziesz sie musioł zymścić, Kupidynie.
Niych na zebranõ sam pobożnõ tulmã
Słodziuśkŏ wiara w ciebie z wiyrchu spłynie.
Niych kożdŏ dama przi przileżytości,
Kej ôddoł serce jyj swoje młodziyniec,
Na wszyske mu świyntości
Przisiyngnie swojyj łaski pocieszynie.
Ôd wesołości gŏdki ô miyłości
Wybuchŏ jasnŏ i lyskliwŏ flama,
Jak niy je chamtulōm dama,
Gorōncym swojim dŏ moc radości.
Surdas, ślepy poeta indyjski z XVI stoleciŏ; pisoł pieśni, w kerych wychwŏloł boga Kriszny. Sam możecie posłuchać jednyj ś nich (w ździebko bollywoodzkij aranżacyji):
https://www.youtube.com/watch?v=kQ1WM4SyMbI
a sam je jeji ślōnski przekłŏd:
ÔCH TY, DUSZO GUPIŎ, ŻYCIEŚ ZMARNOWAŁA!
(Re mana mūrakha, janama gamvāyau – रे मन मूरख, जनम गँवायौ।)
Ôch ty, duszo gupiŏ, życieś zmarnowała!
Pysznŏ, jynoś uciech chciała, chwoły bożyj niy śpiywała.
Świat to kwiŏtek strōma semal – tyś piykności jego chciała,
Watyś z strōnkōw skosztowała, wiyncyjś nic z tego niy miała.
Co na prziszłość bydzie z tobōm? Grzychōw bydziesz żałowała.
Kej boskości brakło, bydziesz sie płaczkami zalywała.
Luigi Groto (1541-1584), włoski poeta, lutnista, dramaturg i szauszpiler; wezdrok straciōł 8 dni po urodzyniu.
Pedro Bucaneg (1592-k. 1630), niywidōmy ôd urodzyniŏ poeta filipiński, kery tworzōł w jynzyku ilokano.
John Milton (1608–1674), angelski poeta, autor „Raju utracōnego”; wezdrok straciōł, jak mu było 49 lŏt.
Ô SWOJYJ ŚLEPOCIE
(On his Blindness)
Kej rozwŏżōm ôd światła mojego zagładã
Przed pōłowōm dni mojich na tym świecie srogim,
I że talynt mōj jedyn skryty, kejś tak drogi,
Tyrczy wy mie na prōzno, chociŏż dusz rada
By służyła nim Stwōrcy, rada dała zbadać
Swōj rachōnek, nim przijdzie czas spłŏcki w dziyń trwogi,
„Może Bōg światło ôdjōnć i stawiać wymogi?”
Pytōm cicho, a ciyrpiec, cobych ustoł biadać,
Padŏ mi: „Bez człowieczyj sie roboty może
Pōnbōg ôbyjść – fto dźwigŏ jarzmicã bez jynku,
Tyn mu służy nojlepszyj. Ôn je w swojim kraju
Krōlym – bez lōndy, morza, jak jyno przikŏże,
Tysiōncami cołkimi żynōm bez spoczynku,
A ci tyż służōm, co jyn stojōm i czekajōm”.
cdn.
