Aleksander Lubina: Hanka rajzowanie i szpiclowanie cygaństwa – cz. 11

Aleksander Lubina
Hanka rajzowanie i szpiclowanie cygaństwa.
Mimrów z mamrami tom trzeci. 

ilustracje: Grzegorz Chudy
okładka: Joanna Jakóbik, Aleksander Lubina
edycja: Paula Stępień
– Wydawnictwo: Lubina sp. z o.o.
Ligota Łabędzka 2017

Część dziesiąta

Niy do śmiychu mi. Dostołżech film ize pogrzebu, ize stypy Hankowyj. Obejrzołżech film – spominki to same cygaństwo. Za dużo syntymentów, za dużo uczucia – niyostry widok. Pooglondołech chwila. Możno stypy nie mo sie oglondać na takim wielim kinowym ekranie HD? Przeca niy byda beczoł za Hankiym stypowym, wola se tego oszczyndzić. Filmy ize stypy! No, kurde! Lukrowane trupy som do dupy.

Ode Hanka downo, downo tymu, dostołech jego filmy. Mioł ich za tyla.  Zbrzydły mu się. Wyciepna je! – nerwowoł sie Hanek.  Mioł je wyciepać, to je wezna. Niy wiym, co on to chcioł wyciepać. Musza pooglondać. Ciymno się zrobiło w iżbie, ciemno i ciymno – jakosik landkarta, rozgorzały ogniki, pożar! Gorze! Gorze! O farona istnego – co to je? Co to mo być? Przewinołech. Starzik jaki chopom w rancie dowo zaliwajka. Acha, to som wojoki i majom pauza we wojowaniu patrjotycznym. No fajnie. Przewinołech. Bydom szczylać do waserturmy! Gopło, Bastylia? Turm je gronźy – trzeba go zdobyć, bo sniego widać daleko. Trocha rezonu chopy stracili, bo turma stoi i stoi, klynknońć niy chce! Godo jedyn ize insurgyntów: Stoi! Drugi na to: Stoi, kiej tyn on, skeregoś sie wzion! Śmiychu w kinie co niymiara.

Ale wic, ale wic – no i po naszymu godajom. Nareszcie w kinie naszym wice po naszymu godajom. Ein witz aus Kattowitz – wic z Katowic.

Przesunołech dali, a tu Kmicic, tyn co w Częstochowie setki Szwedów wycion, na kasztance we mundurze defiladowym z działem na odsiecz powstańcom przyjechoł. Co za wiela, to za wiela! – nastympny film: Bajtel ojcu, co sie Jaś mianuje, ize talyrza karminandel buchnoł. Głodny był tyn bajtel, nale Jaś niy był mściwy i nic mu niy zrobioł. Inaczyi stymi niydobrymi przedwojynnymi, kapitalistycznymi policajami, bo one naszych górników tymi sanacyjnymi pałami sprali. Trzeci film. Siedzi bajtel na nachtopie i ciśnie. Ciśnie, ciśnie, rycynom go pojom. Dwa złote mo wyciść. Familijo kibicuje, Ciś, ciś, Francek ciś. Wycis Francek, w nachtopie zadźwiynczało metalicznie. Wycis Francek Buła zgrabnie dwa złotki bez marasu. Cis tyn Francek pani ize willi roz i jom pokochoł – ona litościwo złote mu dała dwa, bo pocis. Francek poszoł robić do cyrku kole klopsztangi – a humoru, a wiców tam, a śmiychu – z tym bez nogi, z Hyjdlom bez rozumu i ze Zagłymbiokiym, co bez popijania kieliszki żar. Na koniec Francek ize kompanami napis obcedzili. Niemiecki napis. Ale wic, ale wic – no i po naszymu godajom. Nareszcie w kinie naszym wice po naszymu godajom. Obcedzili niemiecki napis! Hahaha!

Zmierzły mu sie, tymu Hankowi, te filmy? Niy uwierza. Mie to ubawiło. Co za pierdoly. O kurde fix, co za tyjater, co za cirkus. Kiej już nie byda móg, kiej mi sił zbraknie, kiej se wyimaniguja, żech najgupszy na tym ziymskich łez padole, to se je puszcza, to se to pooglondom. Tako tyrapia. Tako odtrutka. Cobych nie boł takim klugszajsrym jako te tfu-rcy, co forma im sie może pasowno znalozła, do keryj naciść sie dało roztomaite prowdy obdrzistane, a kerych treść zgniła szybciutko niczym ryba eli wnyntrzności gawiydzi we flaku niyobmytym.

Wiym, wiym, mie sie to za bajtla podobało, bo tak żech se Wiyrchni Ślonsk przedstawioł, chocia na Ślonsku takiygo niy nojdziesz.

Możno jakie osiedla, moge jakie zidlungi som do tych filmowych scyn podobne. Może… może… Cołki Ślonsk je inny, inny, bo roztomaite som te Ślonski i bezto gryfne i rajzowne… Epilog: Post śmiychum: Najlepsze kiej ślepy ta modo masowoł, bo jei chop jusz niy móg.

Ostani roz oglondanie filmów ze Hankiym przerwało nom wielkie larmo na osiedlu. Hanek sie śmioł: Wielkie larmo przi wielkim żarciu, ino tango zatańcować i do wiecznyj Romy powandrować. Manek dodoł:
A jo wom godom, co pora na: Postrzyżyny, Obsługiwałem angielskiego króla, Butelki zwrotne abo na Świynto czwórca – no, na coś do śmiychu. Czeskie filmy? Czeskie. Lepiyj czeskie niże niymieckie – mruknoł Lucas. W niymieckich, kiej ci historia i przyszłość pokożom, to ino marzysz, coby im sie biyr i sznaps niy skończyły.

Ale larmo na placu! – pedzioł Mats, chlapnoł se jeszcze jednego, spojrzoł na Markusa. Markus sie pokapowoł. Chopy idymy na tyn odpust i koniec. Bo bajtle cołkie piynionze udadzom. Mo być tysz flołmarkt. Tako nowo tradycja. Flołmarkt na odpuście. Z czegoś muszom użyć te chaderloki.

Markus kupił se bagnet do szlachtowania wieprzków, Lukas szachy bez czornego króla. Manek koło z necym w trzech farbach. Mats ino labiydził, co on niy bydzie wspiyroł czornych, co na odpustach przi kolekcie zarobiajom. Hanek wyklarowoł to bracikowi tak: Już
w wiekach średnich kożdy kanonik mioł swoje piyniondze, mioł prebenda – boł prebendariuszem. Prebenda dowało sie kanonikom przi katedrach, to je takim, co w dyrekcji miyli stanowiska. To było takie utrzymanie do tych duchownych, duchownych, bo kanonik niy boł ksiyndzym. Prebendy ustanowiono ze dziesiyncin.

Wcale niy tak rzadko prebendy ustanawiano do krewnych i znajomych, coby mieli z czego żyć, a czasym trza było prebendy do takich, co robota fest potrzebno robili, a styj roboty piyniyndzy mieć niy mogli. Tak prebendy szły z kościoła, czasym z ołtarza. Kościoły i ołtarze dowały wiernym synom kościoła stypendia zwane prebendami. Tyn, co dowoł prebenda, tyn rzondził, bo mioł klijentów tych prebend w kapsie. Król abo ksionże dowoł tako prebenda swoim wiernym duchownym. Terozki słowa prebenda używo sie pod kryptonimem gratyfikacja eli zysk. Gratyfikacja znaczy coś za coś. Farorz robi odpust, plac na sztandy wynajmie, opłata za zezwolynie skasuje i gro muzyka. Za poświyncynie szisbudy i karasola tysz coś wpanie.
I gro i buczy. Terozki szisbudy, karasole i wata na patyku som prebyndami.

Nażar sie Hanek na odpuście roztomaitych bombonów, watów, krupnioków, grillów, to mu sie w nocy ciynszko robioło. W gowie mioł cudoczne obrozki. Przeżarci śniom gupoty, Hankowi farmazony cołko nocka po gowie łaziły.

Oroz jak niy pocznie wyć, jak niy gichnie z nieba klarownego, jak niy pocznie siyc, jak niy błyśnie, jak niy grzmotnie, hołda jakby chciało zabrać – potoki czorne z niyj wymywo, leje sie czorno woda, leje do rzyki, rzyka czorno cołkiym – miałym, wongla konskami droga znaczy ku Brynicy i Kłodnicy – ciśnie ślonski maras Wisłom i Odrom hej ku morzom. Droga czorno, droga wieczno, droga wodno. Brzegami niywolników Wikingi i Słowiany na przedej prowadzili ku Persom, Arabom, Afganom, ze prondym rzecznym kupfer, żelazło i stal wieźli. Wongiel na som koniec. Odra i Wisła czorne i zmaraszone, coby kożdy wiedziól, iże te żyły wodne ze serca śląskiego idom. Niych kożdy wiy, mały i wieli, gupi i mondry, szkolony i wykształcony, co rzyka godo. A godo: Na Wiyrchnim Ślonsku Hanysy we wonglu żyjom czornym
i zmaraszonym.

Żyjom tak i tak żyli, coby w żeleźnioku napolić i dzieckom co ciepłego narychtować, coby dupy zimom niy marzły, coby syci i ogrzani byli ci, co nos w zocy niy majom.

Rzyki wychować sie niy do, to spuścili do niyj ścieki wszelakie! Miyszo się szambo w wonglym i miałym. Potoki czorne z hołdy sztorm wymywo, leje sie z nieba czysty dyszcz, spaduje na hołda, farbi się na woda czorno, leje do rzyki, rzyka czorno cołkiym – miałym, wongla konskami droga znaczy ku Brynicy i Kłodnicy – potym Wisłom i Odrom hej ku morzom płynie wongiel i gówno.

Leje sie z nieba strumieniami deszcz kwaśny…

Hanka ulewa oszczyndzo. Na hołdzie suchy stoi, dyszcz padze doobkoła, a on kiejby w rurze zbawiynnej a niywidzialnej od hołdy ku tynczy stoi i rzyko i widzi i widzi, co inni niy widzom. Rzyki czorne i drogi czorne. Viadrina i Via Regia. Stoi niymłody już Hanek w biołych, piykarskich łachach na hołdzie, to roz rynce do dyngi wyciongo, to roz na rzyki i drogi wskazuje. Lecom do niego gołymbie, leci chmara gołymbi, jakby gołymbiorze z całego naszego kraiku śląskiego gołymbie wypuścili. Lecom gołymbie, lecom ku Hankowi, chytajom go dzióbeczkami, chytajom tego Hanka w piekarskich łachach, niesom go nade tymi czornymi rzykami i czornymi drogami, czornymi chałpami
i werkami, nade tymi czornymi myślami, niesom go, niesom – i entlich je biołe na czornym.

Ze lasa Panewnickiego, znad źródła Kłonicy, znad lasa Kochłowickiego balon sie wznosi, balon wielgachny, bo dźwigać mo co, pod balonym bana, tramwaj linii 21. Tyn tramwaj z rajzy wyśnionyj. Zanieśli gołymbie Hanka do przedziału do zbawionych piykorzy, do życia wiecznego w niebie powołanych. Paczy Hanek z wiyrchu, z nieba samego. Pode nim widno sie robi.

Malyrze jako te druidy światy objaśniajom – zaczarowanymi pyndzlami, z czarownych palet, cudowne farby nabiyrajom. Teofilus, Paulus, na zidlungu, Georgus sanctus kole Clary Montany.

Dalyj Paulus Stellerus w górach, dalyj w Górach Olbrzymich Henricus Iwanus rozdarty na poły miyndzy pyndzlym a piórym. Za nimi, kole nich moc pomniyjszych świyntych creatoris magnis. Uniosło balonbana na zachód nad Zgnilice, nad Opołle, nad Brieg, nad Ohlau, nad Vratislavia. Mroczno, grzmi zaś i sie błysko, ino co na ziymi, goronco choć zima – bo balon w czasie lotać poradzi.

Som już we Neukirch. Siostra opy, tanty Agnys, co na szkoła do Najsy, a potym na uniwersytet Breslał pojechała, kofer pakuje, kofer sie zawrzeć niy chce. Ciotka Agnys chce swój doktorat uratować, swoja desyrtacyjo o Telemannie w Pless. Za dużo tego, za dużo. Zu viel. Leci ciotka na cug, leci na banhof, bo to ostatni, ostatni. Stracioła kronflek na schodach, kofer sie otwar – nie ma Telemanna Georga Friedricha, niy ma ucieczki vor den Russen. We Wilijo 1945 tante Agnys powijo cwilingi. Idzie to na konto ujka Fritza, bo tyn kajsik sie stracił w zawierusze wojynnyj. Agnys miał szczyńscie, iże jyj tych siedmiu niy zabioło, iże Fritzowi, to sie dało przypisać, iże do cugu nie zdonżyła.

Przymknol Hanek ślypia. Cug aus Breslał wjyżdzo we Dresden we Area Bombing Directive (General Directive No.5 (S.46368/D.C.A. S). Najpiyrw bomby szły znakujonce cyl we mieście, potym burzonce dachy i wywalajonce szyby, potym fosforowe, coby wszystko zapolić i ze schronów wyciongnońć luft i udusić omy, baby i dziecka.  Na banhofie we Dreźnie spolił sie pociong ize Breslau-Neukirch pod alianckimi bombami – tak to tysz idzie pedzieć. Niyjedyn pociong z ludnościom cywilnom ewakuowanom ze Śląska znik.

Szef sztabu RAF Charles Portal: “[…] I suppose it is clear that the aiming points will be the built up areas, and not, for instance, the dockyards or aircraft factories where these are mentioned in Appendix A. This must be made quite clear if it is not already understood.” Celem było zrównanie z ziemią ośmiu milionów domów i 60 milionów mieszkań. Zakładano śmierć 900 000 cywilów i milion ciężko rannych.

Do dziś prowadzi się dyskusje o tym, czy była to zbrodnia wojenna. Bombardowania zaczęły się od nocnego nalotu na Essen 8/9. marca 1942. Avro Lancaster miał na pokładzie mieszankę dywanową „Usual” z 2-tonowymi Ciasteczkami i bombami fosforowymi.  739 brytyjskich samolotów zrzuca 27 lipca 1943 ponad 100 000 bomb – no to jak mogli zapobiec ludobójstwu na Wołyniu, kiej tu mieli roboty moc. We auguście 1944 Amerykony i angole ściepli 90 000 ton bomb na miasta w Niymcach. No to jako mogli pomóżcz Warszawie.  Hankowi przede oczami stanyło zdanie ize jednyj niymieckiyj ksionszki do wszystkich: Do dziś prowadzi się dyskusje o tym, czy była to zbrodnia wojenna.

Hanku, Haneczku, Hanysiku ty mój najukochańszy, moja ty gwiazdko, niy gorsz sie, kiej tak godom do chopa w latach. Smyntnie mie tukej, smyntnie, kiejbych ślozy miała, to bych ślintała. Niy mom śloz. Tukej na wiyrchu ślintać niy idzie. Eli mie tu błogo, eli mie tu srogo? Niy wiym, synku, niy wiym. Dugoch sie pocieszała, iże tukej Jorguś na mie czeko, na mie, mój Jorguś, co go zacisło na grubie. Niy trefiłach Jorgusia mojygo, niy trefiłach omy i opy, niy trefiłach starzików i świgrów tysz niy. Hanku, jo nawyt niy wiym. eli jo je w paradizie eli u Lucifera. Tukej niy ma nic. Ciynszko mi. Byłoby ciynżyj do serca mamusinego bez wos. Nic tu niy mom, a wyście som – ty, Hanku, Mats, Markus i Lukas, wasze baby, nawet Wanda, nawet Margott. Dokuczanie i wyrobianie wasze jużech downo zapomniała. Downo. Rada patrza na ciebie Hanku, bo chop z ciebie gryfny i mondry. Zrobiołś z tego maleństwa, coch pode sercym nosiła, coch urodziła, z tego bajtelka w czepku, utworzołś galantnego chopa. Paczeć na ciebie idzie, suchać cie idzie i ufajom ci, ufajom. Dobry z ciebie człowiek, Hanku, mondry
i dobry, szanujom cie ludzie i bojom sie, bo wiedzom, coś som doszedł do tego, co mosz i co poradzisz. To do matki i poza ziymiom je ważne, niy wstydać sie syna.

A jo ci mogam pszać jako takiymu malyństwu niywinnymu, co sie rodzi każdego dnia, boś do mie zawdy mój, mój, chocia wyrosło z cia takie chopisko srogie, dobre i mondre.

Mamuśko, tak gryfnie osprawiosz, tak piyknie godosz. Jo ci wierza, jakoch ci zawdy wierzył, beztóż żech czytoł i rajzowoł, boś mie od malutkiego czytać, rajzować i prowdy szukać uczyła. Nale jo je Ślonzok, a godajom, iże Ślonzoki to naród dupowaty – do roboty urodzony na grubie, we kuźni, na polu. Do roboty ino droga ize familoka zno i nazod ize roboty do familoka. Cołkie życie. Obudzisz sie som, abo baba cie obudzi śpiewkom: Chopeczku złoty, czas do roboty. Czeko robota, na mego chopa. Kiej dali marudzisz i twojo cie spode piyrzyny wyciongnońć niy poradzi, to mamulka pierzyna ściongo, abo somsiod we ściana abo we dźwiyrza fest zaklupie, bo z tobom robi, z tobom do roboty idzie, spóźnić sie niy chce. Chopcy ze szychty gwizdajom ize placu, cobyś wartko szoł.

Idom chopy ze familoka, idom ize cołkiego zidlunga – to ty tyż idziesz. Ciynszko na lewizna pońść, ciynszko bumelować. Twoja pilnuje, mamulka dowajom pozór, somsiady dowajom pozór. Po szychcie idom cuzamyn doma – kupom na piwo i jednego, a potym razym do dom. Niy ma miglansów, niy ma skoków na boki. Wszyscy wszystko wiedzom. Wiedzom, kiej wto co kupi i za wiela. Wiedzom, wto co warzy, bo wonio po cołkim familoku – jeść trza po naszymu, niy wydziwiać, jymy, co ojce jedli, co starzik mioł rod.

Żodnych eksperymentów.  Familoki majom jednako woniać bez tydziyń i galantnie we niydziela. Baby krawcujom jednako, bez zowiści mo być i tela. Baby klajdy jednakie noszom na beztydzień – w niedziela, do dauerweli, mogom trocha pogupieć z oblyczyniem.

W doma Ślonzoczki robiom we fortuchach, chopy lotajom we galotach i we szaketach ize manchesteru. Bajtle jednakowo opitolone – dziołszki ize copfami, chopcy z szajtlikami.

Do kościoła idymy, tam farorz wysoko na kazalnicy koże po chrześcijańsku żyć – robić i rzykać, majstra, sztajgra, jako downiyj pana we majątku suchać, o robota i familia starać sie i rzykać, do spowiedzi przystympować, bo niy wiy nikt, kiej jego czas. Do komunii iść, o czystość swoja dboć, o czystość swojo, swojej i bajtli. Po robocie w blazkapeli gromy, obrozki naiwne malujymy, króle i brify chowiymy, gowiedź futrujymy, w szkata i szacha se zagromy, do parku se pójdymy ze chopami i babami ize familoka. Takie som ponoć Hanysy. Robotne, uczciwe, szczyńśliwe ize świniobicia, polterabyndu i piontyj strony świata.

Stropiła sie Hankowo mamulka, nosem pokrynciła troszka: Tylaś czytoł tylaś rajzowoł… som niy wiyrzysz we to, co godosz! Spomnij se, coś naszkryfloł. Niy mosz dzisiok we piekorskich łachach heftu z notatkami? Zawdy go mosz. No, niy mosz. Niy mosz. Zapomniołś go doma, nale jo ci go prziniesła.  Trzim, trzim i czytej. Abo lepiej niy. Boś widza styrany i w robocie śpisz. Położa go na deskach chlebowych kole twoji gowiczki roztomiłyj. Zdo ci sie, iże lotosz we luftbanie, a ty śpisz gowom na bojcie. To śpij synku, śpij synku – anielice ze Anabergu i Panewników chórym ci przeczytajom, co żeś som w notowoł bez tyla lot, cobyś gupot niy pociskoł na śpionco, iże my som dupowaci. Niy wiym, czamu tak godajom. Bo my niy som dupowaci. Irena i Zofija ci lista tako krótka Ślonzoków ze wieków downych chórkiym wymelorecytujom, a ty śpij, ty śpij.

Lista to bydzie krótko. Kiej by ich wyliczyć cuzameyn do kupy, to papieru by niy stykło. Lista to bydzie krótko. Lista bez ślonskich Żydów, bez śląskich noblistów, bez ślonskich Niymców – dejmy na to bez Gryphiusa, bez Opitza…

Nyskich myndrców po czyńści pominymy i tych już wzmiankowanych.

Usłyszysz kanon duplikujoncy, wto co napisoł, kaj to wydoł, wto kaj sztudierowoł, kaj rajzowoł, co kto ize Ślonska światu szynknoł.

Nazwiska to bydom roztomaite – ślonskie, polskie, czeskie, wyngierskie, niymieckie, włoskie, francuskie, angielskie; miasta sławne polskie, czeskie, wyngierskie, austryjockie, niymieckie, włoskie, francuskie, angielskie, rosyjskie, ukraińskie, mongolskie chińskie…

Patrz Hanku anielice już som. Irena i Zofija niy wia skond w banie numer 21 siedziały – eli niy siedziały, bo to z anielicami, nigdy niy wiadomo, siedzom, stojom eli furgajom?

Anielice nut niy potrzabowały.  Na skiniynie maestry głosy anielskie, kiejby ize Cameraty Silesii soprany i alty zabrzmiały – i to równo, dźwięcznie, pięknie, przepięknie – przeca sama Anna beata Szostak niymi dyrygowała:

Augustinus Reyniconis – z Münsterbergu/Minsterberka/Ziębic, przenosi sie z Lipska do Krakowa.

Benediktus ze Ślonska – znany jako Benedykt ze Polski, franciszkanin ze Vratislavii, ze polecynia papieża Innocentego IV, ode 16.04.1245 do jesieni 1247 –  tłumacz Giovanniego Pian del Carpiniego rajzowoł snim do Sira Orda, miyszkanio Wielego Chana Mongolii – we nordzie pustyni Gobi. Droga ich wiedła bez Lion (francuski Lwow), Niymcy, Czechy, Wrocław, Kijów, Dnieprem i Wołgom do Sarai – rezydencji Batuhana, stond wzdłuż Morza Kaspijskiego, Jeziora Aralskiego bez brama dżungarsko do serca Mongolii. Tam im Cham pedzioł, co na pysk majom prasnoć przede nim i jego mocom, hołd mu oddać – oni i całko ta Roma. (Anielice śpiywały a Hanek se myśloł: O nim żech już łozprawioł i pisoł, nale przeca niy byda przerywoł.)

Bernardus Crotinpuhlus – canonicus wrocławski, profesor teologii, rektor Uniwersytetu Krakowskiego we roku akademickim 1489/90, opiekun kolonii żaków śląskich – przede wszystkim krajan z Nysy, z rozkazu Kazimierza Jagiellończyka opiekun Janusza Holszanskiego, księcia, krajczego litewskiego, autor: Summa Conscuientiae. (Anielice śpiywały a Hanek se myśloł: O nim żech przeca tysz łozprawioł i pisoł.)

Christian Friedrich Paritius – autor „Commentatio brevis ex historia literaria de quibusdam Silesiis eruditis in polonia muneribus functis” (Kraków 1816).

Franciszek Krzyszowic z Brzegu – sztudierowoł na uniwersytecie we Pradze, kaj w 1393 ostoł się bakałarzym, w 1396 magistrem artium. Na tym samym wydziale był profesorem w latach 1397–1400. Potym ostawił Praga i we Krakowie wykłodoł na Wydziale Artium Uniwersytetu Krakowskiego. Bakałarzem teologii ostoł kole 1404, doktorat i katedra teologii dostoł we 1409. Był rektorym Uniwersytetu Krakowskiego, dziekanem Wydziału Teologicznego i dożywotnim wicekanclerzem Uniwersytetu, kiej jego kanclyrzem był Zbigniew Oleśnicki.

Franciszek Mymer – Leomontanus Silesius, Mymerus, Lewenbergus, rodzony kole 1500 we… (obecnie w Lwówku Śląskim) – umar po 1564 – tłumacz, poeta i wydawca piszący w języku łacińskim, polskim i niemieckim. W latach 1519–1531 ostoł w Akademii Krakowskiej magistrym sztuk wyzwolonych. W 1531 roku wykłodoł  Tristia Owidiusza. Znoł kilka jynzyków: prócz niemieckiego, polskiego i łaciny były to czeski, włoski i grecki. Jego wujem był Marek Szarffenberg z rodu Szarfenbergów, zajmujoncym sie drukarstwem. Mymer przełożył z łaciny wiele podręczników do nauki gramatyki i retoryki. Wydoł  utwory autorów starożytnych: Seneki Młodszego, Plauta, Juwenalisa, w tym opracowania dwujęzyczne: Zarys składni łacińskiej autorstwa Filipa Melanchtona, 1521, drukarnia Macieja Scharffenberga we Krakowie. Dictionarius trium linguarum: latinae, teutonicae etc. polonicae potiora vocabula continens (Dykcjonarz łacińsko-niemiecko-polski), 1528, prawdopodobnie przeróbka słownika łacińsko-niemiecko-czeskiego wydanego w 1513 przez Hieronima Wietora. Paedologia dialogos 37 continens Piotra Mosellana. De componendis epistolis M. Perottiego. Cathonis Disticha moralia…Cathonowe wiersze obyczajne Pseudo Katona. Formuale honestae vitae et rithmi german. ac. polonica linguis Seneki. De moribus puerorum carmina Jana Sulpicjusza. Dicteria Laconica graece edita Pseudo Plutarcha. Komedie Amphitrio, Mercator oraz Cassina Plauta. Medicina metrica de regimine sanitatis… (O zachowaniu się w towarzystwie), zbiór reguł savoir-vivre. Regimen sanitatis medicorum parisiensium… (Dobrego zdrowia rządzenie, przez wszystki miesięce roczne, jako się każdy człowiek w jadle y w piciu y puszczaniu krwie ma rządzić), zbiór porad zdrowotnych. W 1532 w Krakowie Franciszek Mymer wydał zbiór poezji zatytułowany In miserrimam Joannis Mymeri germani fratris unici, in sylvis a praedonibus caedem, naenia funebris. Wśród utworów znalazła się elegia poświęcona bratu Janowi, który zginął z rąk rozbójników w lasach między Warszawą a Piasecznem.

Franko z Polski – najprawdopodobniej pochodzenia śląskiego, wychowanek uniwersytetu paryskiego.

Tractatus turketi, ukończył w Paryżu 2.7.1284 (opis użycia torqutem), je to krytyka astronomicznych tablic toledańskich ize XII stulecio.

Henryk Bitterfeld –  z Brzegu – doktor teologii, napisoł do królowej Jadwigi dwie religijne ksionszki: De contemplatione et vita activa i De regimine hominis.

Hieronim Wietor – (Hieronymus Vietor, właściwie. Büttner, zwany Doliarius, Phillovallensis, rodzony we 1480 we Liebenthal (obecnie Lubomierz) umar we 1546 we Krakowie) – drukorz, ksiyngorz, introligator, typograf królewskiej kancelarii Zygmunta Starego. W roku 1497 naczon nauka we Akademii Krakowskiej, za dwa lata boł magistrym nauk wyzwolonych. Zajon sie introligatorstwym i drukarstwym. Niy móg strzimać konkurencji  Jana Hallera. Skuli tego przekludził sie we 1510 do Wiednio, kaj drukuje we spółce z wiedyńskim drukorzem Johannym Singererem, kole klasztoru zakonnic świyntego Lauryntego. We 1515 oba postowili własne oficyny. We 1517 Wietor doł drukarnia synowi Florianowi, a som pojechoł nazod do Krakowa. Wpiyrw robioł z Markiem Szarffenbergiem,  już rok później postawił drukarnia w wieży przy Bramie Skawińskiej (zburzonej we 1816) na Kazimierzu, a w 1522 dobudował obok niyj papiermila. Drukarnia Wietora robiła na wzorcach zachodnich, wcześniej niespotykanych w Polsce. Wietor sprowadził antykwę Jensona, kursywę aldowską i komplet czcionek greckich. Mioł richtig dobre drzeworyty, znoł sie ize humanistycznymi autorami, staroł sie o poprawne wykonanie tekstu i o dobry papier. Jego druki mioły wywołany poziom artystyczny i techniczny, a on som miynił sie chalcographus accuratissimus – drukarz najstaranniejszy.

Drukował przeważnie w języku polskim, wydawoł też druki w łacinie i po niemiecku. W jego oficynie ukazały się również pierwsze druki w języku węgierskim i greckim, a także pierwszy podręcznik do nauki języka polskiego: Polskie książeczki ku uczeniu się polskiego, przedrukowany w 1539 roku pod tytułem, Wokabularz rozmaitych.. sentencyi. W 1536 Wietor został ukarany za drukowanie i rozpowszechnianie broszur innowierczych, bo drukował też prace Marcina Lutra. Ogólny dorobek drukarni Wietora wynosi ponad 550 pozycji. Po śmierci drukarza w 1546 oficynę przejęła żona, Barbara, która sama prowadziła ją przez 4 lata (1546-1550), a następnie z pomocą przyszłego męża, Łazarza Andrysowicza ze Strykowa. W 1577 po śmierci Łazarza zakład drukarski przejął syn jego
i Barbary – Jan Januszowski – który rozwijał tłocznię jako Oficynę Łazarzową.

 

Zmachały sie anielice, zadyszały, ryncami przywołały, zawołały: Chopcy póćcie sam, póćcie pomóższcz, niy byćcie tacy, my już niy momy pary. Choćcie chopcy, chopcy przybywejcie! Zamilkły anielice, uniosła sie pod niebo samiutyńkie luftbana, coby aniołom z nieba do anielic w luftbanie numer 11 furganio uszporować. Uniosła sie bana, Hanek chycił sie za grify pod dekom, bo pierońsko hołch sie zrobioło.

Zakołysała się banka eli to ode nowych pasażyrów, co na krzidlach mocniyjszych ode anielic przilecieli eli ode ichniyj muzyki nowyj, bo zabrzmiało, bo zagrzmiało, zabuczało, zadudniło:

Ta tam, ta tam, ta tam – zabrzmiały organy katedry katowickiej, ta tam, ta tam – cichutko, lekutko, lekutko, pomału, pomalusieńku, ta tam, tam – Rozsunyły sie niebiosa modre,  ta tam, ta tam – cichutko, lekutko, lekutko, pomału, pomalusieńku, ta tam, ta tam – na krzidłach klawiyrowych przyszibowoł Michael, ta tam, ta tam,– cichutko, lekutko, lekutko, pomału, pomalusieńku, ta tam, tam, muzyka organowo  przeszło we walca Kilarowego Adalbertusa sanctusa ta tam, ta tam, ta tam  , ארץ ישראל,  raz, dwa, trzi – raz, dwa, trzi – raz, dwa, trzi – raz, dwa, trzi, we walca, we walca,  zafalowoł raps żółty pode niebem modrym – raps, dwa, trzi, raps, dwa, trzi, raps, dwa, trzi… Kyks pociongnoł blusowo, dołonczył Richard – dur mol – dur mol, dur mol i po leku i po prosu… dur mol. Wielki nochol Johanna sanctusa znad harmoniki i… chopy jadymy:

Jan Eck – Lutra przeciwnik, katedra mioł we Krakowie, Lutra nierod mioł, Lutra nierod mioł.

Jan Hoffman – uni w Lipsku za-ło-żył.

Jan Huebner – ka-ce-rzy go-nioł.

Spokojniyj, eklektyczniy, we zgodzie, po cichu, żałośnie: Banasik ze Skrzekiem jednym i drugim, ze Riedlym, ze Miuoszem – umarli ze żywymi, po polsku, po ślonsku:

Jan Karol Skop vel Tłuk – autor dwóch zbiorków poezji: „lilia parnasi” 1700, „varia epigrammata” 1702, z mnicha katolickiego protestant i żołnierz wolnomyśliciel-deista, studiuje w młodości we Krakowie; był w Wenecji, Madrycie, Salamance, Rzymie, osiadł we Frankfurcie nad Odrą, nie lubił Niemców, przedstawiciel partykularyzmu śląskiego.

Jan Licinius z Namysłowa – umarł po 1630, prowadził polemiki z jezuitami i kalwinami, opracował plany pogodzenia zwalczających się wyznań (1597).

Jan Stanko – właściwie Jan, syn Stanka, rodem z Wrocławia, nadworny lekarz Kazimierza Jagiellończyka najznakomitszy w Europie przyrodnik, dziekan kapituły głogowskiej, kanonik wieluński, na dworze arcybiskupa gnieźnieńskiego, kanonik katedralny wrocławski (1466), proboszcz kolegiaty u św. Krzyża. Kanonię otrzymał katedralna krakowska i kantoria sandomierska, zbiory bibliofilskie darował krakowskiej bibliotece kapitulnej. Antidotarium (1472) – obok nazw łacińskich, nazwy polskie. 1466 z Długoszem i Janem Ostrorogiem przy układach pokojowych z Krzyżakami w Toruniu, od 1466 na dworze, od 1470 profesor medycyny Uniwersytetu Krakowskiego.

Jan z Kluczborka – od 2.10.1400 w Uniwersytecie Krakowskim, upamiętnił się wygłoszeniem kazania w imieniu uniwersytetu na cześć zwycięstwa grunwaldzkiego.

Jan z Lgoty – ize Ligoty pod Oleśnicą, szlachcic herbu Wieniawa, zwany Elgotem, zmarł w 1452, z wykształcenia dekretysta, podwładny Zbigniewa Oleśnickiego, 1441/42 sobór w Bazylei, 1450 Anno Santo w Rzymie, 1442 kandyduje na sędziego roty, najwyższego trybunału papieskiego.

Jerzy Karol Skop vel Tłuk – dłuższy pobyt w Anglii, gdzie uzyskuje wykształcenie, potem wojaczka w służbie szwedzkiej. autor dziwacznego treściowo zbioru poematów (Podhornesia, 1754) autobiograficzny, okolicznościowy i dydaktyczno-szkolny.

Jerzy Liban z Legnicy – grecysta.

Johannym i Józefem, że Richardem – dołonczył Stanislaus, anioł wielgachny. Umarli ze żywymi, po polsku, po ślonsku, tak, w sensie muzycznym i hagiograficznym.

Jerzy Szoman – urodzony w 1530 w Raciborzu, z ojca Stanisłausa Lessla i matki szlachcianki Ursuli Cichanowskiej, wychowanek Filipa Melanchtona i Jana Łaskiego, 1560 powołany do przekładu biblii na polski. Przeszedł rychło (1562) do obozu braci polskich, gdzie formował jego ideologię, we 1569 jeździł poznać doktrynę braci morawskich.

Joachim Pastorius z Głogowa – (1611-1682), brat polski – potem kalwinista, pozyskany dla idei unitariańskiej, guwerner w Lejdzie, Paryżu, Orleanie, Londynie, Oxfordzie, wierszami panagericznymi i okolicznościowymi zdobywa mecenasów (Hugon Grotius) sławę – skrót historii polski „Florius Polonicus”, Lejda 1641, która rychło staje się podstawą nauczania dziejów polskich. Powołany przez Jana Kazimierza na sekretarza i historiografa królewskiego.

Joannes Physicus – archidiakon krakowski, administrator biskupstwa wrocławskiego, zmarł po 1382. Autor zarysu szczegółowej i ogólnej dietetyki „Causa et signa pestilentiae”, „Nova vinea seu sanitatia custodia”.

Konrad Naegius z Namysłowa – uczeń Wittenbergi, minister protestancki, 1576-1578 pisze największy rozmiarami zabytek prozy polskiej na Śląsku.

Laurentius Nicolai Saxonis de Vratislavia – wybitny kanonista, uczeń Zabarelli, doktor prawa kanonicznego Uniwersytetu Padewskiego (1405).

Maciej Strubicz – wykształcony w szkole nyskiej, pracował w sekretariacie niemieckiej kancelarii króla, w 1561 na polecenie Zygmunta Augusta przełożył Albrechta Pruskiego „O sprawach wojennych”, nobilitowany 1563 – ziemianin przenosi się do Inflant, po najeździe Iwana Groźnego na Litwę wrócił do Korony i służył Batoremu, wojna z Moskwą skłoniła go do ogłoszenia krajowego opisu historyczno-geograficznego Inflant, potem prace kartograficzne: Teatr wojny polsko-litewsko-moskiewskiej,  Karta prowincji polskich. Mercator posłużył się nimi do odtworzenia obrazu Inflant, Litwy i Moskwy.

Marcin z Opawy – zmarł w 1297, przynależność do zakonu dominikanów prowincji polskiej (wchodziły Czechy) postać uniwersalnej kultury eklezjastycznej – pozanarodowej. Polska hierarchia kościelna sprzeciwiła się wybraniu go arcybiskupem gnieźnieńskim.

Mikołaj Mergus (z Nysy) – dostarczał królewiczowi Władysławowi (późniejszemu królowi Czech i Węgier) dzieła wielkich humanistów włoskich.

Mikołaj z Gliwic – autor dzieła teologicznego: Flores bibliae, w testamencie 1416 ofiarował duży legat na utworzenie domu studentów śląskich w Krakowie.

Piotr Gaszowiec z Loźmierzy (koło Strzelec Opolskich), nadworny lekarz Kazimierza Jagiellończyka, zmarł 1474, osobista zamożność pozwoliła na rozległe studia: 1447 – 1452 Uniwersytet Krakowski – astronomia: Conones tabularum resolutarum (1449), doktor medycyny w Peruggi 1452  –  1454, uniwersytet w Kolonii 1454 – 1455, trzykrotny rektor Uniwersytetu Krakowskiego, 1471 wraz z  Długoszem w orszaku Władysława zasiadającego na tronie w Pradze, ożenił się z mieszczką krakowską, 1470 – 1472 liczne mowy w duchu humanizmu w imieniu rady miejskiej i Uniwersytetu Krakowskiego.

Piotr Włast – z rycerskiej rodziny Łabędziów, palatyn Krakowa, namiestnik Śląska, opiekun dzieci Bolesława Krzywoustego, 1145 oślepiony przez Władysława II, ufundował 77 kościołów, klasztory: Sobótka, Wrocław Na Piaskach, w Górce na stoku Sobótki, u św. Wojciecha i św. Wincentego, w Oławie, Kościanie i Skrzyńsku. Pierwsze fundacje klasztorne na Śląsku: opactwo kanoników regularnych, św. Augustyna góra Sobótka (1139), potem Górki, potem N.M.P. na Piasku, opactwo benedyktynów pod wezwaniem N.M.P., później św. Wincent na Ołbinie pod Wrocławiem (przed 1139), św. Johannes na granicy Zgnilic i Labandów.

Szymon Pistorius – minister w Tarnowskich Górach, autor przeszło 20 zbiorów epigramatów, w których opłakuje Śląsk. Propaguje irenizm – pokój religijny. Pochodził ze śląskiej rodziny Beckerów (Bäckerów), której nazwisko uległo w XVI wieku latynizacji (pistorius znaczy piekarski). Ojciec Pistoriusa, Jakub z Brzegu, przeniósł się dla kształcenia dzieci do Opola. Tu też przypuszczalnie urodził się Pistorius. Początkowo studiował na Śląsku, następnie na jednym z niemieckich uniwersytetów. Około roku 1590 Pistorius był pastorem polskiej gminy luterańskiej w Tarnowskich Górach (ówczesne księstwo opolskie) z wynagrodzeniem tygodniowym 1 talara. Jego zatargi z pastorem gminy niemieckiej, skłaniającym się ku kalwinizmowi Andrzejem Bauerem, sprawiły, iż obu antagonistów rada miejska oskarżyła przed władzami kościelnymi w Karniowie.

Wacław Scherffer z Głubczyc – tłumacz fraszek Kochanowskiego.

Walenty Fontanus – (1536 – 1618), 1575 – 1618 profesor wydziału filozofii i medycyny, 6 razy rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, jeden z pierwszych entuzjastów nauki Kopernika, którą przez trzy półrocza 1578 – 80 uczynił przedmiotem wykładu.

Vitellus – cielątko, żółtko; podstawy wykształcenia wyniósł z legnickiej szkoły parafialnej św. Piotra i Pawła; studia w Paryżu i Padwie. Sławę przyniósł mu traktat: Perspektiva 1270/73; wykorzystał wiedzę starożytności, Arabów praz współczesnych Alberta Wielkiego, Roberta Grosseteste, Rogera Bacona. Jego dzieło studiowali: Jan Regiomontanus, Luca Pacioli, Leonardo da Vinci, Mikołaj Kopernik, Jan Kepler; Anzelm Ephorinus – erazmiańczyk bibliofil, którego zbiory dorównywały bubliotece Zygmunta Augusta.

Zakręciło sie w gowach od tego wyliczanio aniołom i anielicom, zakrynciło w gowie Annie maestrze, zakrynciło sie Hankowi, oczy rozwarł i widzi, iże na dole karasol sie krynci a krynci, krynci, kiejby wszechświać się kryncil i wirowol i prowda klarowol, coby klarowno boła jako ta klara na niebiesiech. Karasol gryfny gryfnie duplikowoł i kryncyniym drogi prościoł, bo proste maje być i ku szyrokiymu horyzontowi wieść…

c.d.n.