Chwila z gŏdkōm: Co to je gŏdka?

Kożdo chwila je dobro na chwila z godkōm. Nawet pyńdziałek rano. Do wideo dokłodōmy niżyj tekst.

We publikacyji “Deficyty badań śląskoznawczych” profesorka Tamborowo, kero je jednōm z ôsōb, co alfabet ślabikorzowy poskłodały pisze coś takigo:

[Ślōnzoki] utożsamiajōm swoja godka po prowdzie ino ze słownictwym, a i sam porzōnd niy poradzōm skozać richtich silezyzmōw.

Ô co sie rozchodzi? Że my niy wiymy, co to ta godka je. Jak nos spytać, co to znaczy godać po ślōnsku, to nōm sie zdowo, że godka to ino słowa. Że klopsztanga, ôstuda i aszynbecher to je esyncyjo godki. Jo bych pedzioł ôpacznie. Te słowa to je nojmynij ważno rzecz we godce.

Jak powiymy „Jadłem klapsznitę i piłem tyj”, to kożde z tych słōw je ślōnske, bo jeś, klapsznita, i, pić, i tyj to sōm słowa ślōnske, ale zdanie je po polsku. To samo bydzie, jak powiymy “Jedl jsem klapšnitu a pil jsem tyj”, zaś wszyjske słowa sōm ślōnske, ale zdanie je po czesku. To niy słowa sprawiajōm, że naszo mowa je tako, a niy inkszo, ino nojważniyjszy je kod, kerego my używōmy. Kod, znaczy gramatyka: jak ukłodōmy te słowa we zdaniu i jak je ôdmiyniōmy.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Jak powiymy „Jod żech krōmka chleba i piōł żech herbata”, to chocioż krōmka i herbata to niy sōm take gynau ślōnske słowa, to zdanie je po ślōnsku, bo je we ślōnskim kodzie. Abo inkszy przikłod: „Nojlepij jak zjym cheeseburgera i chipsy. Wczorej po takim fast foodzie wartko postawiōłch nowy filter spamu u nos na serwerze maila”. We tych dwōch zdaniach je dwadziścia jedyn słōw, a siedym, jedna trzecio z nich, to sōm słowa angelske. Ale to je durch po ślōnsku, pra?

Bez to, że my dziwōmy sie na słowa, mōmy problym tyż ôd inkszyj strōny. Kożdo godka skłodo sie z rejestrōw. Rejestr to je zbiōr słōw, kerych sie używo we jakijś sytuacyji. Dōm wōm przikłod ze polskij godki:

„atrakcyjna kobieta”, „fajna babka”, „niezła dupa”

Wszyjske trzi znaczōm tak naprowda to samo, pra? Piyrsze to je rejestr wysoki. Używo sie go we kōntaktach ôficjalnych. Jak bydymy godać ze profesorym na uniwersytecie, to niy bydymy używać takich ôkreślyń, jak te dwa inksze. Druge to je rejestr niski. Takigo rejestru sie używo we kōntaktach prywatnych, miyndzy kamratami. Trzecie to je rejestr wulgarny. Jego sie używo we kōntaktach z kamratami, co sōm ôpici. A tak na isto, to sami możecie sie ôdpedzieć, fto takich słōw używo.

I nasz problym przi używaniu godki je taki, że my na siyła prōbujymy wkludzić do zdanio jak nojwiyncyj słōw, co nōm sie zdowajōm ślōnske i niy patrzimy na to, z jakigo rejestru słōw używōmy. Bez to mie już ftoś poprawiōł, że niy godo sie „stopy” ino „szwaje”. A ślōnsko Wikipedyjo mo take hasło ô tym, co chopy noszōm miyndzy nogami (na ôbrozku).

I wrocōmy do tego pytanio, kere żech postawiōł na poczōntku. Co to je ślōnsko godka?

To sōm słowa, ale nojważniyjsze we ślōnskij godce sōm prawidła, podle kerych te słowa fungujōm. Jak powiy sie „krōmka” zamiast „sznita”, to to niyma wielki problym. Ale jak sie ôdmiynio słowa podle polskigo abo czeskigo mustra, to wtynczos to przestowo fungować.

Bez to we nastympnym ôdcinku pogodōmy sie ô tym, jak Ślōnzoki ôdmiyniajōm słowa we rōżnych miyjscach we Ślōnsku.