Świynta downi i dzisiaj – wspōmniynia

Zapolili my sztworto i ôstatnio świyczka na adwyntowym wińcu. Do Świōnt Bożego Narodzynio abo Godōw, jak to padajōm w nikierych rejōnach Ślōnska, już je blisko. We chałupach wielki porzindki, myci ôkiyn, wiyszani gardin. Dobrze, że chocioż pogoda je jak na razie piykno, mōmy leki mrōz no i śniyg tak że świynta w tym roku bydōm taki jak kiejś.

Toż gospodynie dwojōm sie i trojōm, żeby zdōnżyć z tōm robotōm na czas. A w sklepach to dopiyro do gowy idzie dostać. Tela wszystkigo, a ludziska zgupieli na amyn kupoujōm rozmańte geszynki. W tym cołkim młynie zapōminajōm ô prawdziwej istocie Świōnt Bożego Narodzynio.

Chocioż tera skuli korōny jak to ludzie padajōm na wirusa wyglōndo to trocha inacy. Drożyzna tako, że gowa boli no i ludzi myni ale yno tych starszych i tych kerzi sie trocha bojōm abo ze wzglyndōw zdrowotnych niy za bardzo umiōm łazić we maskach. Jednako starsi ludzie ze płaczkōm we ôku spōminajōm świynta jak byli jeszcze bajtlami. Tōż chca Wōm tu naszkryflać, jak sie kiejś piyrwej szykowali do Świōnt.

Mojimi rozmówcami bydōm osoby rozmańte wiekowo. Jako piyrszy ô swojich świyntach porozprowio starzik, keryn już mo swoji lata i niewiela pamiynto z tego, co było przed wojnōm. A wojynne Świynta Bożego Narodzynio spōmino jako chłodne i głodne. Za krisbaun stykła chojinka wyciynto ze lasa, ôzdobiōno na pryndko jakimiś szlajfkami i papiōrzanymi ôzdobami. Świynta kōntym spyndzōne u sōmsiadōw, bo w jich chałupa trefiła bōmba, bez ôjca kerego wziyni na frōnt ze samōm mamulkōm i sześciōma rodzyństwym. Na wilijno wieczerzo były zimioki uwarzōne na patykach, kere prziniosły dziecka ze lasa. Za moczka musioł styknōnć kōmpot śliwkowy ze krałzy, kere zdōnrzyli wyciōngnońć ze piwnice zbulōnej chałupy, no nie powiy mili i maszkiety. Bōł nim kōnszczek ryby i pora ôrzechōw darowanych ôd sōmsiada. Co prowda sōmsiod ni mioł sie nojlepi, ale nie umioł sie dziwać obojyntnie na biyda. Mimo tych wszystkich nieszczyńś, kere jich spotkały byli i tak radzi że wszyjscy żyjōm i sōm do kupy. Toż w myślach byli z tatulkiym. No a potym yno te kolyndy, piykne kolyndy. Na same wspōmniyni ô nich płaczki kulajōm sie ze ôczōw, no cōż taki to były czasy.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Młodszo moja rozmōwczyni pamiynto swoji świynta jako ciepłe i familijne. Świynta wōniejōnce pieczōnym ciastym moczkōm, makōwkōm i smarzōnym kaprym. Sami Ôjcowie już we Adwyncie zadbali ô to, żeby dziecka prziszykowały sie na te świynta. Toż ô poł szostej rano bajtle były budzōne na roraty i nie było zmiłuj sie. Na dworze siarczysty mrōz, nieroz fujało śniegiym a ône zapatulōne we chusty i szale ze lampiōnami zrobiōnymi dōmowym sposobym ciōngły na roraty na szosto rano. Bo przeca potym na ôsmo musiały zdōnrzyć do szkoły. Nikiedy chciały se troszka dłuży pospać, ale kaj tam mamulka nie dała za wygrano. Każdy dziyń dostowały taki ôbrozki  potym te ôbrozki klejiły na kartka z bloku i niosły do kościoła we ôstatni dziyń roratōw. Te dziecka kere opuściły yno dwa trzi dni we drugi dziyń Świōnt na nieszporach dostowały nagrody i było potym wiela uciechy bo bajtle stawiały tyn geszynk pod krisbaunym. Była to tako nagroda za te chodzyni i wczasne stowani na roraty. Co do samych świōnt, to kożdy dōmownik mioł przidzielōno robota. Tatulek musioł narōmbać przed świyntami tela drzewa, żeby stykło na warzyni i całe świynta. Musioł tyż sie wystarać ô krisbaum i zamowioł go u fesztra. Szoł go wybiyrać z wszystkimi swojimi bajtlami, bo to ône miały prawo wybrać se tak jak im sie podobo. Jak już prziniyśli strōm do chałupy, to strojili piyknymi glaskuglami i lańcuchami zrobiōnymi z kolorowego papiōru. Na samej szpicy wiyszali gwiozdka. Były tyż bōmbōny we papiurkach, jabka, ôrzechy, i pierniki upieczōne bez mamulka. Na samym kōńcu dopiyro wiyszało sie świyczki na takich klipsach jak by my to dzisiaj pedzieli. Lampek eletrycznych nie było, tōż tyż nikiedy chojinki gorały. Mamulka we tyn dziyń była zajynto przi kuchni, warziła wieczerzo wilijno. Moja rozmówczyni pado, że do dzisiaj chodzi za niōm woń moczki, makōwki, kapusty ze grzibami no i smażōnego kapra. Starsi karlusy szczylali we wieczōr ze karbitkōw, takich putniōw naładowanych karbitym, keryn po podpolyniu wybuchoł i robioł tela huku, że umarłego by ruszoł ze grobu. I ô to sie rozchodziło, a tyn huk wyganioł złe. Bezmała jak kto zasłużoł i dostoł lanie we Wilijo, to tak już miało być cołki rok. Tōż dziecka starały sie być we tyn dziyń posłuszne. Do wieczerzy siodało sie ze piyrszōm gwiozdkōm. Dōmownicy piyknie ôbleczyni za zastawiōnym stołym ze stołkiym i talyrzym wolnym do jakigoś gościa, keryn zaklupie we dźwiyrze po porzykaniu siadali do wieczerzy. Żodyn ni mioł prawa ôdyńś ôd stoła aż wszyjscy zjedzōm. Było taki przekōnani, że jak wtoś stanie to umrze we nastympnym roku. Po wieczerzy było nojlepsze. Dziecka leciały pod krisbałn, kaj były geszynki  jakiś ksiōnżki, gry, lalki, misie to dlo bajtli a i ôjcowie tyż dostowali – tatulek ciepłe sztyrkowane fuzekle, mamulka chustka abo jakoś przidatno rzecz do kuchnie. Uciechy było co niemiara. Potym były kolyndy do kierych włōnczali sie i starzi i bajtle. Ni tak jak teraz, telewizor na całe karpynto i padajōm że śpiywajōm kolyndy .Przed połnocōm jak już te najmłodsze dziecka miały doś i szły spać starzi ciśli piechty na Pastyrka. Piyrszy dziyń Świōnt bōł zarezerwowany dlo familije. Dopiyro we drugi dziyń chodziło sie w odwidziny do przocieli i znajōmych.

A jak to tera zwyglōndo. Teraz te świynta sōm jakiś taki insze, jak by myni radosne yno robota i robota. Wszyjscy za czymś gōniōm, ni ma czasu ani na roraty z bajtlami, ani na zrobiyni jakiś geszynkōw dōmowōm robotōm. A jak by to wyglōndało we ôczach znajōmych, tōż kupuje sie gotowe już niy ksiōnżki, lalki yno jakiś tam gry telefōny czy tam jeszcze jakiś insze najnowsze wynalazki . Ôna wiy, że ludzie zwariowali dostali epla jak pado na tle geszynkōw. Nikierzi to Ci, co majōm dużo kasy kupujōm, taki że sie nie mieści w gowi szarego człowieka. To wszystko po to, żeby wtoś mog zarobić. Ni ma tego ducha świōnt keryn wyniosło sie  s chałupy. Tak jak i piyrwej tak i tera dziecka majōm jednako uciecha, bo dycko coś dostanōm pod  krisbaunym a te geszynki przinosi u nas  Dziyciōntko niy Mikołoj. Dziołszka  porozprowiała mi, że jak sie rozchodzi ô tradycjo świōnt, to tu tyż jōm trzimie tak jak ji to przekazali ôjcowie. Mamulka nauczyli jōm, że trza zrobić porzōndek niy yno we chałupie ale i ze sobōm, tj iś do spowiedzi i wyciszyć sie a na to musi sie znojś czas. Wieczerzajōm dōma, sama robi jedzyni: ze tradycyjnych potraw, tak jak kiedyś moczka, makōwka, barszcz z uszkami, kapusta z grzibami, karp smarzōny abo w galarecie. No i musi być bioły serwet, opłatek do przełōmanio, puste miejsce do gościa a krisbaun chocioż sztuczny ze wzglyndu na wygoda ale marzi ô taki prawdziwej wielki do gibzdeki prosto z lasa.

Co prowda we dzisiejszych czasach ze wzglyndu na ekologio ôdchodzio sie ôd plastykōw no i dobrze bo pszeca my by potōnyli we tych śmieciach chocioż  jak wiycie wszystko mo swoji dobre i złe strōny. Nie poważo tych co jadōm na wywczasy abo zwalajōm sie inszym na głowa na gotowe, bo to tak najprości i wygodne. Świynta to majōm być świynta taki duchowo przeżywane jak i tradycyjne z Pastyrkōm kolyndami w grōnie najbliższych .Przeca jak by Pōnboczek sie nie urodzioł to Tych świōnt by nie było. Tera mōmy trocha insze czasy bo tyn szpetny wirus sprawioł, że trza siedzieć we dōma toż mōmy wiyncy czasu na spōmniynia i zrobiynio takich świōnt takich jak kieś robili nasi starziki. Jo myśla że ta młodo osoba mo racjo i tu noleżōm sie brawa nie yno Ji ale i  Ôjcōm że jōm tak wychowali. Z drugi strōny myśla, że takich mōndrych ludzi na świecie je wiynkszoś.

A przy okazji zbliżających sie Świąt Bożego Narodzynio inacy Godōw

By ta malutko miłoś
co sie w Betlejym zrodziła,
radościōm i pokojym
niebo i świat wypełniła.
By rynka człowieka była
tak wielko jak kosmos calućki,
by sie mog w ni schować
ze żłobkiym Jezusek malućki.
I by pokój nōm dany
we tyn wilijny czas,
pozłostoł już na dycko
w sercu kożdego z nas.
A tyn rok keryn idzie
boł dobry dlo kożdego,
i by na stole nie brakło
nōm chleba powszednigo,
by zdrowi nōm dopisało
a my szczynśliwi byli,
we zgodzie ze familijōm
i kamratami żyli.

Regina Sobik