Stach Kropiciel 18.05.1924
Wachtyrz prezyntuje ślōnske artykuły ze starych cajtōngōw przepisane do alfabetu ślabikŏrzowego. Trzeba je rozumieć we kōntekście historycznym i niy przedstawiajōm ône ôpiniji ôd redakcyje.
Niech bydzie pochwalōny Jezus Chrystus!
Przeszły świynta Wielkanocne – przeszły i uroczystości narodowe. Tegoroczny trzeci maj ôbchodziliśmy piynknie i na naszej wsi. Już dziyń przedtym był wszandzie ruch, jakby w jakim ulu. U nos na wsi sobie powstańcy w nocy sobotki palili, aby uczcić pamiyńć 3. powstania ślōnskego. Szkoda, że przi takej uroczystości nie zabrakło też „pierōnōw” gōrnoślōnskich. Iskry sypały sie z ôgnia i iskry sypały sie z ust młodych naszych kocyndrōw. E! to brzidko! Tako uroczystość powinna być tak ôbchodzōna, jakby jake nabożyństwo. Jobych tak rzekł, że zamiast pierōnować, to trzeba było śpiewać sobie, robić jakesike ćwiczynia – no i wysłuchać jakegoś przymōwiynio, ktōreby uszlachetniło naszōm młodzież. Służa dobrōm radōm dla wszystkich powstańcōw, aby wprowadzili w swoj dobry i potrzebny Zwiōnzek wstrzymiyńźliwość dla każdego człōnka i zakazpierōnowania. Niech każdy Gōrnoślōnzak ôdrazu pozna, kto do Zwizku powstańcōw należy. – Wszystke podrostki i chłystki sie ôpijajōm i pierōnujōm, niech tedy nasi powstańcy sie ôd nich rōżniōm przez to, że na rozkaz sōm trziźwi i nie klepiōm głupstwa. Razym z powstańcami poliłech sobotki, jednakże życza im tego, aby byli coraz to lepszymi.
Zeszły roz zech machnoł w strōna tych karczm, ktōre to sōm miejscami zepsucia. Ale powiedźcie mi kochani czytelnicy czy wy znacie knajpa, ktōra by nie była miejscym zepsucia. Jo nie! Ôtōż to, kochani czytelnicy, jo sie włocza po całym Ślōnsku, włocza sie i po inkszych dzielnicach Polski, ale tyla knajp w jednej miejscowości nikaj niyma – jyno na Ślōnsku. Padōmy zawsze że bez tyn przikłod Galicja to ciymny kraj – tam same analfabety. Ale moji kochani moga wōm dać jyno małe porōwnanie, abyście sie przekōnali, że sie można porzōndnie mylić. Bo taki Lwōw mo 240 tysiyncy ludności. Jest to miasto we wschodniej Galicji. Na takōm ludność mo 16 gimnazjōw, 1 uniwersytet, 1 akadymja handlow – a najwyżej 120 knajp. Tako Krōlewskohuta i ôkolica a wiync Świyntochłowice, Wielke i Nowe Hajduki, Łagewniki i Chorzōw też majōm razym 200 tysiyncy ludności. I na ta ludność sōm 2 gimnazjum, 1 liceum i 1 średnia szkoła handlowa – żadnego uniwersytetu, za to ale przeszło 500 knajp. Ôtōż nasz drogi i pobożny ludek gōrnoślōnski – zamiast sie karmić ôświatōm ze szkōł, żeby była głowa jasna i rozum mōndry – karmi sie ôświatōm z keliszka ôd czego sie zwykle szkli nos – jak lampa, a głowa pijana, głupia i pusta. Kochani czytelnicy! Jesteśmy ôfiarōntyrańskich rzōndōw pruskich, ktōre akurat nas Polakōw na G. Ślōnsku po macoszymu traktowały. Szwoby dobrzewiedzieli, że jak robotnik na G. Ślōnsku bydzie mōndry to sie nie pozwoli wyzyskiwać, bydzie ôszczyndzoł i dzieci posyłoł na wyższe szkoły, aby sie czegosik lepszego nauczyły a przezto stanie sie bogatym i nie tak zależnym ôd kapitalisty. Jak robotnik bydzie światły to lepiej potrafi stawić czoo wrogōm i dobrze brōnić swojich praw. To wiedzieli niymcy, wiync woleli trzimać polskego robotnika na G. Ślōnsku w ciymnocie, woleli mu budować knajpy, niźli szkoły. Ale na to, kochani czytelnicy, powinniśmy teraz w Polsce pokozać, że umiymy gardzić ôbrzidłym sznapiskym a wolimy ksiōnżki.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Jeżeli tak bydzie napewno – to moga już z gōry każdymu powinszować, że sie dorobi lepszej prziszłości.
Kochajmy wiyncej rodziny nasze – niźli rodziny żyda, ktōrymu zarobek ciynżko zapracowany niesiymy.
Kedy sie tak włocza po świecie, to musza sie przekōnać, iż niekerzi ludzie tak ze swojim zdrowiym szafujōm, jakby brudnōm wodōm. Bo prawie że kożdy dziyń zdarzajōm sie nieszczyńścia na kolejach i dworcach z powodu tego. że to sie nie dawa pozōr. Kedych jechoł przez Szopiynice – to stoji matka z dziewczynkōm na stacji, kaj pociōng przijeżdża. I widzi, że dziecko za blisko toru stoji, ale patrzi pierdoł a nie pilnuje dzieci. Skoro też pocing nadjecho, kto pryndko drzwi otwarł i te tak ta dziewczynka w głowa uderziły, że jōm prawie zabiły. Pedzioł mi Pōn naczelnik, że take nieszczyńścia sōm na porzōndku dziynnym i prosił mnie, bych tam machnoł w te śpiochy i drzimały co to idōm a śpiōm i nie dowajōm pozōr – abo też zamiast pilnować zdrowia swego, patrzōm plotek.
Na świynty Jōzef byłech zaproszōny na ôdpust do Załynża do mego kumotra Wojciecha Wiechy. Na ôdpusty wybierōm sie zawsze z mojōm babōm, bo nie chca, żeby kobiecko ciōngle tam hajn w chałupie samo siedziało i na zopiecku gorzke żale śpiewało.
Przi ôdpustowej kełbasie, sałacie z kartofli i śliwkach, to zaś człowiek cosikoj ô tym włoczyniu zapōmni, i chciołby wszystke te niedobre rzeczy co sie widzi lepiej nie widzieć. Ale jakby na złość nawet i po ôdpustowych nieszporach człowiek musioł sie rōżnych żalōw nasłyszeć. Bo przigarusił sie też do kumotra prezes wszystkich zarzōndōw mi sie zdo że z Katowic. I skary sie, e na 3. maj urzōńdził pikny teatr z dobrōm muzykōm i piynknym wykładym, zaś czysty zysk mioł iść na dzieci do pierwszej świyntej kōmunji. Ale było tak mało ludzi, że niejyno nie było zysku ale jeszcze cosikoj do kosztōw brakło.
I to jest też niedobry ôbjaw. Ludzie to jyno idōm, jak im tam u żyda muzyka zagra abo też na hubsztyki lub kina. Ale dobre i szlachetne rzeczy popierać — to im sie ani nie śni. E! to też świadczy ô wielkej płytkości umysłu, kedy ktosikoj balachwasty woli, niż dobrōm wieczornica. Ale dołech tymu przezesowi tych towarzistw takōm rada. Jeżeli chcesz, byś na teatrach mioł pełno ludzi to ôgłoś, że każdy bilet jest rōwnocześnie i losym, na ktōry można wygrać pierwszōm nagroda, ktōra sie składa z 50 kilo Leberwursztu i Krakaueru, jedno żywe prosia, ćwiertka piwa, 5 litrōw seksōnnojncigru i 10 gramofōnōw. Być pewny, że ty bydziesz mioł sala nabito do szpiku – a tyn kto te rzeczy wygro sie upije, zaś kogo wygrana minya, dostanie bzika.
Dobrze bydzie, kedy przipōmnia przisłowie: „Powiedz mi jak sie bawisz a ja ci powiym kim żeś jest”.Chodziech jest prosty chłop – ale na take plewy, jak nasi rodacy, bych nie szoł. To już wola tako zabawa, jakōm sobie urzōńdziła moja staro w zeszły tydziyń. Prawie garusza sie do chałupy, jak z przerażyniym patrza, jak tam moja baba macha mietłōm i wali kogoś po plecach – a tyn istnek porzōndnego ôkozka tańczy. Ano bo przichodzi do chałupy jakisik agitator i wryncza jej do rynki nowōm gazeta „Trybuna Polskōm”, broszurki jak „Polska Ôdrodzōna” i jakisik tam „Ernste Bibelforszer” – a pōnieważ moja żōna w „Gościu Niedzielnym” czytała, że to sōm piśmidla dla nas szkodliwe, hajdi na chłopa i tak mu mietlorza na barkach zatańczyła, aż sie tymu gryzipiorce czupryna chwioła. Ta scyna była tako zabawno, że sie aże ôbawiōm, iż pewnego razu i mnie babsko do takego tańca weźnie, ô czym ale skwapliwie zamilczy
uniżōny Wasz sługa
Stach Kropiciel.
