Ślōnski jako cudzŏ gŏdka – piyrszy sprachkurs we Heidelbergu: (Ober)Schlesisch A 1.1

„Eichendorffs Zweitsprache in Europa und Texas“ – also po naszymu „drugŏ gŏdka Eichendorffa we Europie a Texajsie“, tako se mianuje untertitel sprachkursu a pokŏzuje kulturowy impakt mikrosprachy, jaki mŏ ślōnskŏ gŏdka we landschaftcie kultury europyjskij, ale i US-hamerykōnskij.

Piyrszy kurs ślōnskij gŏdki po niymiecku startnōł 18. oktŏbra 2023 jako online-sprachkurs we Heidelberg – miyjście ze nŏstarszym universitätym we Niymcach kaj juże Joseph von Eichendorff bōł studierowoł. Je to kurs do kŏżdygo, niy yno do studyntōw, co ôrgazowany je bez Volkshochschule Heidelberg (publicznŏ institucyjŏ do gstałcyniŏ ôgōlnygo dorosłych). Je to tysz gleichzeitig piyrszy kurs, ftory je uczōny we kontrastsprache, jakim je deutsch do ślōnskygo, a niy we inkszij słowiōnskij gŏdce, jakim je zum beispiel polski abo czeski do ślōnskij gŏdki.

Ślōnski jako cudzŏ gŏdka bez żŏdnych vorkenntnissōw je sprachkursym po niymiecku ôferowanym online, coby chycić nŏwiãnkszŏ grupa czowiykōw, ftorzi majōm interessa we gŏdce ze Oberschlesien, a narichtowany je nŏbarzij do tako mianowanich spätaussiedlerōw, ônych bajtli a prziheitanych familienmitgliederōw.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Grundlagi sprachkursu a aufnahmy

Kej niy ma żŏdnych buchōw po niymiecku do nauczaniŏ ślōnskij gŏdki, texty na pojziōmie anfängerkursu schreibniynte ôstały we Rojziyntowie (Annabergland) we augustcie a septembrze 2023 bez ideengebera sprachkursu. Aufnahmy wykorzistane we kursie sōm ôd muttersprachlerōw spod Wielgich Strzylec. Tukej trza festy podziynkować familije ôd Sylwie a Daniela Gordzielik ze Rojźmiyrki. Tako tysz Zofia Gordzielik (15) a Wojtek Gordzielik (12) dali swoje stimmy jako lektorzi, bo bez żŏdnych problejmōw byli einverstanden, coby dać swoje gosy nagrać do piyrszygo kursu we Niymcach. Dalszŏ robota zônaczōł docynt ślōnskij gŏdki Adam Kubik, ftorygo tyn sprachkurs je autorskym werkym.

Ze 12 sitzungōw bōło juże 6 lekcyjōw, ftore sōm co strzoda ôd 19:15 aże do 20:45 (90 min) online. Sprachkurs uczōny je we formie prezyntacyje ze nŏgraniōma modygo pokolyniŏ, krōtkymi filmōma po naszymu ze internetu a einführungōma do kulturlandschaftu, literatury, geschichty a geografije Oberschlesien. Kursteilnehmery uczōm se aussprachy, koniugacyje verbōw, ślabikŏrza na bajzie krōtkich dialŏgōw, bezftore to dostŏwajōm grundkenntnisse ślōnskygo a poradzōm tysz czitać a pisać po ślōnsku. Tukej kursteilnehmery majōm rŏz zapis ślabikŏrzowy, ale i we klammrach fonetycznŏ ausspracha, ftorŏ bazuje vor allem na niymieckym, jako i tysz kajnikaj na francuskym abo angelskym.

Inhalty na sprachkursie

Kurs bazuje na sprachformie ślōnskygo ze Annaberglandu, ftorŏ bōł juże analizowŏ slawista Reinhold Olesch a ftorŏ tysz przeniyjśli do Hameryki Ślōnzŏki za farŏrzym Leopoldym Moczygembōm hned 170 do zadku, a ftorych to dzisiej znōmy jako Silesian Texans. Cechuje to dynftungi oj, ej, ŏ (ou/oł), ô (uo/ło), kajniykaj ã (nosowe a) a kans germanizmōw, ftore tysz sōm typowe do ślōnskygo we diasporze Ślōnzŏkōw we landach niymieckich jako i u Ślōnzŏkōw ze Annaberglandu, co znajōm niymieckŏ gŏdka. To tysz pomŏgŏ festy ônym, ftorzi niy majōm żŏdnygo bezugu do ślōnskygo abo słowiōnskich gŏdkōw, coby se barzij przibliżić do czygojś nowygo, jakym do ônych niyrŏz je ślōnskŏ gŏdka. Kursteilnehmery sōm tysz informowani ô inkszych formach wymŏwy, choby ô dialektach „sycanich” przi Ôpŏlu a na pōłnocy Oberschlesien („mŏs jysce kōnsek, abo jus ni?”), nosowych ôdmianach na połejdnie ôd Ôdry („kołŏcz ze makã zjã ze smakã”), kōncōwkowe „i” przi maskulin-adjektivach, ftore idzie znejś na połejdnie ôd Annabergu („ti ejś je tyn fajni chop!”) a barzij sproszczōnyj aussprachy – bez dyftōngōw – we industrieteilu regiōnu („jo mōm take fajne galoty, kerych ty niy mosz”).

Bedeutung sprachkursu

Kurs je tysz versuchym sistematizowaniŏ wortschatzu a grammatiki ślōnskygo, bezco pokŏzywane sōm rŏztomajtne formy, ftorym idzie se przitreffić, choby przi verbie „heißen” – „mianować se/sie”, „zwać se”, „nazywać se” a do tygo frazy choby „jako ci je?”. Dŏwŏ to kans ôdmian do grundwortschatzu a pokŏzuje verbindungi ze inkszymi sprachōma a kulturōma: niymieckōm, czeskōm a polskōm. Niyrŏz trza erklärować srogi einfluss polskygo na dzisiyjszy ślōnski, also tako mianowanŏ srogŏ polonizacyjŏ ôstatnich dekadōw, ftore ijdzie usłyjszeć we dzisiyjszym ślōnskim, herausforderungym zajś je ôdkopać ślōnske formy sprachy. Tukej docynt erkläruje na wiela poradzi, jake piyrwy bōły sentyncyje a worty abo etymologijŏ i koneksyje miãndzy sprachōma.

Annabergland je gebietym, ftory geograficzniy leżi we Zentral-Oberschlesien, co dŏwŏ kans überlappungsmomentōw a einblickōw do inkszych formōw ślōnskich dialektōw. Sprachkurs tysz dŏwŏ einblick, jako ważny je ergänzung ustalyń, co do zapisu ślabikŏrzym ślōnskich wortōw, ftore pochodzōm ôd niymieckygo, coby zachować niymiecke buchstaby, a o ône erweiterować alfabet ślōnski, tastatura ślōnskŏ a percepcyjŏ użitkownikōw gŏdki, niy yni skiż tygo, iże kedyjś niymiecki bez stulecia gstaltowoł ślōnski kulturlandschaft, ale vor allem skiż ôtwartojści na świat a na srogŏ diaspora ślōnskŏ w landach niymieckich, ftorŏ to znŏ ślōnski a niymiecki barzij we mŏwie, ale we pijśmie barzij niymiecki a eventuell tysz niykedy polski.

Sprachkurs ślōnskygo jako szansa

Sprachkurs (Ober)Schlesisch A1.1 je kōnkluzjōm erfahrungōw jako sprachlektor niymieckygo a polskygo, ftore ideengeber poradziōł bez ôstatnie lata zebrać. Tukej docynt ślōnskygo ausnutzowoł swōj ausbildung jako rechtōr do gŏdkōw, coby dać szansa swojij muttersprache – ślōnskij gŏdce, a wylyjź do lujdzi ze angebotym sprachkursu do tych i uczić ôna tych, ftorzi poradzōm po niymiecku a chcōm se nauczić terŏzki słōwiōnskij mŏwy Oberschlesien. Sprachkurs je piyrszōm srogōm szansōm do ślōnskij diaspory poza Ślōnskym we kwestyji sprachpflegi swojych wurzli. Je ważnym sygnałym do intelektualistōw, nauczyciejli a didaktikōw, coby se chycić za ważny werkzeug, jakym je nauczaniy własnyj sprachy czowiykōw, ftorzi niy poradzōm po naszymu, ale chcōm kedyjś we ônyj poradzić kludzić gŏdka. Je piyrszym schrittym, coby ślōnskygo uczić poza Gōrnym Ślōnskym, we inkszych ramach jynzykowych niże słowiōnske gŏdki.

Anfang ślōnskygo jako cudzŏ gŏdka

(Ober)Schlesisch-Sprachkurs we Heidelbergu dŏwŏ möglichkeit do dŏlszych arbeitōw we kōntextcie dydaktyzacyje ślōnskij gŏdki we heimatcie, ale i we diasporze we Europie a Teksasie, bezco kurs einbettowany we niymieckŏ gŏdka dŏwŏ tysz piyrszy einblick jako by szło uczić ślōnskygo we Hemarice, kejby przilŏz momynt a chãnci ôd strōny modszych generacyjōw do ucziniŏ se sprachy jako prawiyli piyrwy starziki, vorfahren abo przodki we Texajsie a Europie a jako dzisiej kludzōm ta gŏdka europejske muttersprachlery. Dŏwŏ tysz solidnŏ baza pod piyrszy lehrwerk ślōnskij gŏdki ze perspektivy uczyniŏ se ônyj ze kōntrastivnyj gŏdki.

Ô teilnehmerach piyrszygo kursu

We aktualnim kursie – (Ober)Schlesisch A1.1 – sōm lujdzie  ze Niymiec, Österreich a Irlandyje, kaj totalnym minimum, coby kurs mōg bōł startnōnć bōło 5 czowiykōw na 10 sitzungōw, a ôd 7 czowiykōw moge być kludzōnych 12 sitzungōw. Aktualnŏ liczba kursteilnehmerōw a kursteilnehmerkōw überschrittowała erwartungi, kej je 9 czowiykōw! Voraussetzungym do teilnahmy we kursie sōm deutschkenntnisse, kej kurs kludzōny a erklärowany je po niymiecku. Pŏru ze ônych znało ślōnskŏ gŏdka za bajtla, bezco majōm passivkenntnisse; niyftorzi sōm slawistōma ze universitätōw, ftorzi skiż interessu słōwiōnskymi gŏdkōma abo skiż śōnskij literatury, choby ôd Szczepōna Twardocha, poczli uczić se ślōnskygo; abo tysz ôni, ftorzi skiż familienbezug poczli uczić se gŏdki czowiyka ze Oberschlesien we familije. Żŏdyn ze kursteilnehmerōw niy je ze familien- abo freundeskreisu ôd docynta ślōnskij gŏdki, co festy dobrze richtuje trynd na prziszłojś, kej anmeldungi prziłajziōły jeszcze we 4. tydniu ôd napoczniynciŏ se sprachkursu.

Sroge zainteresowaniy a prognŏzy

Pokŏzuje to, iże prognŏza na potrzyba kursu se bez zainteresowaniy ślōnskym potwiyrdziōła, co verwunderowało nawet sprachabteilungsleiterin ze Volkshochschuli we Heidelberg, iże takŏ mikrospracha mŏ swoja anfraga a wziyncie na rynku. Dŏwŏ to dobry trynd na prziszłojś, ale i pokŏzuje, iże trza lehrwerki a sprachkursy tworzić, kej ślōnskŏ gŏdka zdŏwŏ se być „trendy” we weltcie mikro- a minderheitensprachōw. To tysz potwiyrdzŏ choby tysz zainteresowaniy se tematym sprachkursu ślōnskygo na Volkshochschuli we Heidelberg bez Universität des Saarlandes, ftory se bōł niyskoro meldnōł u docynta ślōnskij sprachy. Gŏdki skiż tygo tematu sōm terŏzki kludzōne a ô dŏlszich entwicklungach banymy berichtowali.

Adam Pejter Kubik – synek spod Strzylec ze Annaberglandu, docynt ślōnskij gŏdki na Volkshochschule Heidelberg, dochtōrand na Ruprecht-Karls-Universität Heidelberg ze tematyki Silesian Texans a grenzgebietōw Oberschlesien, Südtirol a Ostbelgien, buchautor „Reisememoiren“ (2022) a „Johann Schroth – Pionier der Wasserheilkunde“ (2019), mitglied Südtiroler Autorinnen- und Autorenvereinigung (SAAV), bōł sprachdocyntym niymieckygo na Yale University (2018/2019).