Śląska konstytucja z 1531 roku

Przy okazji obchodów kolejnej rocznicy Konstytucji 3 maja jak mantrę powtarzam moim współziomkom o tym, że pierwsza konstytucja powstała na Śląsku w 1531 roku! Chodzi oczywiście o Zrzizeni, a wcześniej Przywilej Hanuszowy. Drugie zostało przyznane (jako potwierdzenie przywileju) 29 września 1562 roku, Przywilej Hanuszowy (od Hanusza – a nie Jana! – Dobrego), choć morawski odpowiednik obowiązywał już od 1522 roku, nadano w 1531 roku, a więc 260 lat przed polską konstytucją!

Zatwierdzenie przez cesarza w 1558 roku „Wielkiego Przywileju Hanuszowego” było krokiem wstępnym do przygotowywanego już nadania księstwom „Zrzizeni”. W 1561 roku sejmik księstw opolskiego i raciborskiego pod przewodnictwem hrabiego Oppersdorffa (który z Mikołajem Lasotą był tego inicjatorem) przyjął jednomyślnie projekt Zrzizeni i zwrócił się do cesarza o zatwierdzenie i ogłoszenie go jako obowiązującego. Równo rok (29 września 1562 roku) po uchwale sejmiku, „Zrzizeni” zostało ogłoszone jako prawo obowiązujące w obu księstwach. Rok później z inicjatywy Lasoty „Zrzizeni” ukazało się drukiem w Ołomuńcu.

W dokumencie stwierdzono m.in. “że cesarz uznał za słuszne, aby stare, zwyczajowe prawa obowiązujące jeszcze za czasów samodzielnych książąt, niepodlegających żadnej władzy. W preambule wyjaśniono, że„Zrzizeni” spisano aby porządek i prawo miały swoje podstawy i aby sprawiedliwość była jednakowa dla wszystkich, „dla biednych i bogatych, wdów, sierot, obcych i miejscowych”, aby wszyscy przestrzegali prawa i nikt jeden przeciwko drugiemu nie występował. Zaznaczono przy tym, że wymienione księstwa, okręgi (powiaty) i państwa do nich należące nie mogą być „po wsze czasy” rozdzielane ani przez sprzedaż, zastaw, ani też innym sposobem i stanowią część Korony Czeskiej, a mieszkańcy zachowują stare prawa i przywileje bez jakichkolwiek zmian, majątki posiadane mogą bez przeszkód dziedziczyć. Czyli mała rewolucja:)

Dzięki “śląskiej konstytucji” pojawił się nowy organ władzy czyli sejmik ziemski, ponadto włądze w imieniu cesarza sprawował starosta i sąd ziemski (złożony aż z 18 osób: starosty, sędziego ziemskiego, kanclerza i piętnastu sędziów) oraz kanclerz.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Dokument ograniczał przewlekłość rozpraw sądowych (ha!): każda sprawa musiała zostać rozpatrzona najpóźniej na najbliższym posiedzeniu sądu, a wyrok wydany najpóźniej na trzecim posiedzeniu.
Przepisy bardzo dużo miejsca poświęciły sprawom cywilnym:
spadkom i dziedziczeniu majątków, podziałowi majątków, długom, a także skomplikowanej sytuacji prawnej kobiet (nadano im prawa prawie równe mężczyznom, a także wprowadzono szczegółowo opisany system wian będący jednym z najstarszych w Europie, dobrze zorganizowanym, obowiązkowym systemem rentowym – wcześniej wdowy nie dziedziczyły nic po zmarłym mężu!). Szczegółowe przepisy dotyczyły nieletnich sierot.

Dokument uregulował także wiele istotnych dla mieszkańców spraw: dróg i miedz granicznych, zalewania sąsiadów wodą, wypasu bydła, bójek i napadów, a także sprzedaży ryb.

Zrzizeni wprowadziło język czeski (a jakże!) jako język urzędowy.

„Zrzizeni” zostało nadane księstwom opolskiemu i raciborskiemu, a więc obowiązywało na znacznej części Górnego Śląska z wyjątkiem księstwa cieszyńskiego. Kiedy w 1573 roku, pod naciskiem szlachty, książę Wacław III Adam nadał księstwu cieszyńskiemu podobne prawo konstytucję miał już cały historyczny Górny Śląsk. W księstwach opolskim i raciborskim Zrzizeni obowiązywało aż do połowy XVIII wieku czyli do przejścia części Śląska pod panowanie pruskie.

Mariusz Jarzombek – m.in. prowadzi profil Latający Ślązak – Furgajōncy Ślōnzŏk