Relacja ze spotkania z dr. Piotrem Kocybą
Na spotkaniu z cyklu „Silesian Studies / Badania śląskoznawcze” 27 kwietnia 2023 roku naszym gościem był dr Piotr Kocyba, slawinista i politolog z EBI Universität Leipzig (Niemcy). Jego wykład był zatytułowany „Od ‘jądra polskiej mowy, języka Rejów i Kochanowskich’ przez ‘Wasserpolnisch’ i ‘kreol górnośląski’ do ‘mikrojęzyka literackiego’ – klasyfikacje naukowe mowy Górnoślązaków jako wyraz ideologizacji dyskursu naukowego”.
Doktor Kocyba rozpoczął swoje wystąpienie od przedstawienia tła historycznego sporów o klasyfikację śląszczyzny. Wskazał na XVIII- i XIX-wieczny spór pomiędzy polskimi i niemieckimi badaczami w ramach walki o język na Śląsku, który był też motywowany politycznie i ideologicznie, nie tylko naukowo. Także w XX wieku, zwłaszcza po pierwszej oraz po drugiej wojnie światowej, gdy ustalane były granice między państwami, klasyfikacja mowy Górnoślązaków była wykorzystywana jako argument w sporze granicznym. Dialektologia została przez niektórych badaczy połączona z obowiązkiem patriotycznym i sposobem na udowodnienie polskości lub niemieckości Górnego Śląska.
W latach 90. XX wieku nowa narracja dotycząca statusu śląszczyzny pojawiła się wraz z rozwojem górnośląskiego ruchu etnoregionalistycznego. Od tego momentu przez działaczy nowego ruchu społeczno-politycznego proponowana jest jego klasyfikacja jako odrębnego języka – języka śląskiego. Definiowany jest on jako odrębny mikrojęzyk z rodziny języków słowiańskich lub swoisty górnośląski kreol.
Poza problemami z klasyfikacją śląszczyzny, została także podniesiona kwestia prawnego uznania i zagwarantowania ochrony dla śląskich odrębności. Ponieważ konflikt o istnienie śląskiej mniejszości etnicznej (czasami określanej jako śląska narodowość), z różnym nasileniem trwa od lat 90. XX wieku, pojawiły się już pewne propozycje jego deeskalacji na gruncie obowiązującego prawa. Jedną z takich propozycji jest sugestia, aby uznać język śląski za język regionalny w nadziei, że Ślązakom to wystarczy. Już pod koniec lat 2000. rozpoczęły się działania społeczno-naukowe (kongres) oraz polityczne (poselska inicjatywa zmiany Ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym), mające na celu uznanie języka śląskiego za język regionalny. Doktor Kocyba omówił dalej szczegółowo losy tych inicjatyw ustawodawczych, które do dziś nie doprowadziły do osiągnięcia założonego celu.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Swój wykład doktor Kocyba zakończył dwoma głównymi wnioskami. Po pierwsze, z perspektywy naukowej, można wykorzystać uznane w nauce modele, by ocenić status śląszczyzny dziś. Ponadto, dalsze badania mowy Górnoślązaków oraz badania nad jej witalnością są wciąż potrzebne i należy je prowadzić w sposób jak najbardziej oderwany od dyskursu politycznego i ideologicznego. Po drugie, z perspektywy merytorycznej i politycznej lepszym rozwiązaniem dla Ślązaków jest dążenie do uznania ich za mniejszość etniczną, którą bez wątpienia są. To pozwoliłoby także na kontynuowanie prac nad językiem śląskim i zapewniłoby konieczny poziom ochrony dla odrębnej kultury grupy etnicznej, który państwo oparte na zasadach liberalnej demokracji powinno zapewnić.
Cały wykład można zobaczyć na kanale YouTube Instytutu Nauk Politycznych UŚ:
https://www.youtube.com/watch?v=FYBBbMCw-Gk
dr Anna Muś
Mr. Kocyba, where are you taking your sources from, when it comes to the statements of explaining the term Wasserpolnisch? Have you had the chance of reading publications of Arno Herzig, who says that before the Kulturkampf Upper Silesian was appreciated within Prussia and even bibles have been translated into it? Or that before the term got used by the linguists following the Kulturkampf it was a neutral description of dialectus aequaricus polonicum (as you can read it in Olesch’s works) from the 17th century?
Another question: where do you find in Olesch’s works his statements that he was fighting Wasserpolnisch? The only peace of information I could find so far was that he was showing the roots of Wasserpolnisch to not only last the term with its negative connotation coming from the late 19th century, as mentioned before – it used to have a rather neutral or even positive meaning earlier.
By the way, the are some groups in Germany, who are able to understand Switzerdytsch – the Allemanen and some parts of Swabian speaking communities. That was also a generalization, which does not approach the whole community of German speakers either (look at some Austrians!).
Thank you!