Regina Sobik: Kożdymu noleży sie zocny pochōwek

Noleża do pokolynio, kiere miało to szczyńści, że urodziło sie po wojnie, ale tamte czasy tj. kōniec lot piyńdziesiōntych pamiyntōm jak bez mgła. Ni ma sie co dziwić, przeca byłach wtedy małym dzieckiym. Pamiyntōm yno tela, że w zegrodzie naszej szkoły, pod płotym bōł grōb ruskigo wojoka. Mogłach mieć wtedy kajś 7 lot, kiedy była tako akcyjo, że zbiyrali szczōntki wszystkich wojokōw, kierzi byli pochowani na pobliskich polach czy w lasach i wywozili na kiyrchōw, kaj byli chowani do kupy we jednym grobie. Było to na tela dobre, że przinajmi jich kości spoczyny nie kajś na polu, a na kiyrchowie.

Familije  kiere szukały swojich przocieli, były kierowane na taki kiyrchōw kaj wszyjscy byli pochowani. Nie wiym czy były ôsobne groby dlo wojkōw ruskich, polskich czy tyż  nimieckich, bo jako małe dziecko niy interesowałach sie tym za wiela. Jednako wrōca sie nazod do tych czasōw, kaj groby były rozsiane na polach i w lasach, a było jich wiela.

My miyszkali na wsi i starka mili pole we wiela kōnskach, toż jeździli ôbrobiać te pola a my bajtle s nimi. Po drodze jak my jechali to widzieli mi wiela grobōw. Niedaleko naszego pola tyż bōł grōb nimieckigo wojoka. A po czym my poznali, że to bōł grōb nimieckigo wojoka? A po drewnianym krziżu i hełmie powieszonym na jego ramiyniu. Przeca kożdy wojok mioł inszy hełm a tyn bōł akurat nimiecki – tak nōm godali starzik. Starzi zajynci kopanim zimiokōw niy dowali na nas za bardzo pozōr, tōż my dycko rwali kwiotki i nosili na tyn grōb. Bezmała wojoki kiere poległy miały przi siebie taki blaszki i po tych blaszkach wiedzieli wto bōł wto. Niy wiym jakim sposobym, abo wto doł znać, że familijo tego nimieckigo wojoka dowiedziała sie kaj poleg ich syn. Możno szukali go bez Czerwōny Krziż, jednako faktym je, że wielaś tam lot po wojnie przijechali na grōb swojigo synka, co prowda zbiorowy ale wiedzieli, że poleg akurat tu a niy kaj indzi i jego kości niy poniewiyrajōm sie kajś w nieznanych strōnach. Wiym tyż, że prosili naszego starzika, żeby chodziōł zapolić świyczka chocioż we Wszystklich Świyntych, kej ôni niy mogli. My jako bajtle myśleli, że abo mieli za daleko abo niy dostali zgody ôd ōwczesnych władz.

Bez wojna jak szoł frōnt, a jakiś wojok poleg to chowali go tam kaj pod. Tak to pochowali ruskigo wojoka pod chałupōm mojich starzikōw. Ludzie godali, że przijechoł taki oficyr na biołym kōniu i kozoł go pochować tam kaj poleg. Widać było to prowdōm, bo potym jak kiereś s dziecek tej przocielki  ôbuliło chałupa, żeby wybudować na tym miejscu nowo, to przi kopaniu grōntōw trefili na kości ludzki. Zaroz zgłosili to do władz i wiycie wiele skiż tego mieli korowodōw. Przijechały specjalne kōmisje, żeby zbadać sprawa, a budowa wstrzimano a potym wyznaczōno we inszym miejscu trocha dali. Przociele dłōgo jeszcze byli smykani po rozmańtych  urzyndach, aż sie sprawa wyjaśniła po ….skōrzanych szczewikach, kiere sie cołkiym dobrze zachowały, bo przeca po tym poznali, że to ruski wojok. Bidok spoczōn tyż tam kaj insi i tela dobrze, bo nasza familijo by niy mogła zawrzyć ôczōw s tej utropy.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

We naszych strōnach jak i na całym Ślōnsku jak dziołcha sie wydała, to abo ôstała na ôjcowiźnie abo szła na swoji tj. do chłopa abo budowali nowo chałupa. Moji ôjce tyż chycili sie budowy. Pamiyntōm jak naprzeciw naszej fortki, na polu sōmsiada rosły ciyrni. Sōmsiod dycko przi ôraniu ômijoł tyn konsek pola, bo bezmała bōł tu pochowany wojok. Starsi ludzie ze wsi padali, że boł to nimiecki wojok. Jak szoł frōnt i ruscy byli już blisko, to ôn musioł ôchraniać tego wyższego rangōm ôficyra no i przipłaciōł to życiym. Zdōnżoł yno uciyc kajś 100 metrōw, jak trefiła go kulka. Ludzie pochowali go tam, kaj pod. A że było to akurat pole, to niy zdōnżyli ani usypać grobu, bo Ruscy już byli we wsi… Potym jak zbiyrali szczōntki tych wojokōw, coch szkryflkała wyżyj, a że niy było grobu, szukali po tych ciyrniach. Ci istni to byli wielki szpece, bo kozali kopać tam, kaj było ciyrni chocioż sōmsiady godali, że tyn poległy leży trocha dali. To niy sōmsiady, kierzi bezmała byli świadkami pochōwku, ale te szpece mieli recht. Że jakiś wojok leży tam kaj ciyrni miarkowali stōnd, że jak przedziyroł sie bez las, to nasiōna ciyrnio dostało sie kajś na mōndur i tak to ôstało przeniesiōne s wojokiym we insze miejsce. Potym wykiełkowało i wyrosło i było takim znakiym, że wojok leży akurat we tym miejscu.

Tera jak tak ida na jakiś kiyrchōw widza, że sōm zbiorowe groby. Jedne majōm i tabule s mianym, ale yno możno tych, kierzi mieli przi sia w mōmyncie śmierci jakiś papiōry czy te blaszki. Możno jacyś czytelnicy wiedzum lepi ôdymje, ale jo to tak usłyszała ôd mojich starzikōw kierzi  byli świadkami niejednego.

A tak na zakōńczyni nieważne, czy to bōł ruski, polski czy nimiecki wojok, kożdymu noleżoł sie godny pochōwek. Przeca to tacy ludzie jak insi, kierzi musieli iś na wojna, czy chcieli czy niy. Kożdy s nich mioł matka i ôjca, kierzy rzykali, żeby jich syn ôbstoł. Chocioż zdowōm se sprawa, że po tej moji szkryflaninie jedni bydōm mieć mi za złe toch, co naszkryflała a jedni bydōm za. Ale moja świyntej pamiynci starka byli fest mōndro i dycko godali, że wojna je straszno dlo kożdego i niesie za sobōm ôfiary i z jednej i s drugi strōny. Ale kożdy człowiek mo być człowiekim i mo swōj rozum żeby uszanować to, że kożdymu wojokowi noleży sie zocny pochōwek.

Regina Sobik