Piotr Zdanowicz: Polske bojki i powiarki #1 – „Ślōnzŏk to je Polŏk bo gŏdŏ po polsku”

Bez dalsze party raje artiklōw mōm zastrojynie, coby podzielić sie z Czytŏczami ôbmyślyniami na tymat „polskich prŏwd ô Ślōnsku”, kere znōmy z podryncznikōw aji szkryftōw ôd forszerōw. Toć, zgolymy kans polskij nacyje i srogŏ tajla Ślōnzŏkōw przijmuje tã ôzprŏwkã bez żŏdnyj refleksyje, tōż ani tyn, ani inksze szrajbowane na podany muster artikle snŏci niy za wielã w tyj dōmynie zmiyniōm. Atoli miarkujã, iże trza durch, sztyjc i kej ino idzie prōbować wyzdrŏdzać, co je ôszydōm, bo ôszyda dycki stoji ôd ćmawyj zajty moce – baji ôwdy, kej je fabrykowanŏ bez nojjaśniyjszõ Rzeczpospolitã.

TŌŻ ZŌWIZŌ…

Bojki polske ô Ślōnsku, ślōnskości i Ślōnzŏkach szło by snadnie potajlować na dwie party. Piyrszŏ to sōm iste kolōny odwiecznej polskości bydōnc skupinōm aksjomatōw i dogmatōw, kere z definicyje niy wymŏgajōm wybadaniŏ podle prawideł logiki (snŏdź niy szło by tego szafnyć podle jakich ino prawideł). Dalszŏ tajla je dōmynōm barzij kōnsztownõ, kerŏ mŏ za cwek wykŏzanie, jak krōtkŏ, bo trwajōncŏ „ino” bez 1100 lŏt (na przestrzyństwie 1300-rocznyj gyszichty) szczyrbina w łōnczności z Polskōm, ôbrōciyła w niwerã cołkõ ślonskõ ekōnōmijõ i kulturã…

Tukej tyż przizwolã sie na porã słōw kōmyntŏrza, bo richtich ciynżko przyjś egal kole tragedyje, jakŏ trefiyła sie naszym ślōnskim praôjcōm. Tōż najprzōd lagramyntny Samōn, chachary Morawijŏki, barbarzińce Czechy… i antlich znŏd sie Ślōnsk we wyznaczōnym lŏ siã ôd zaczōntku świata statku ôd niyjakigo Mieszka (widzã we forsztelōnku te fojerwerki, chwŏlidła: „Mieszko! Welcom to Silesia”, bajtle we raji po handszrift…) – Atoli hned pokŏzało sie, iże szczyńście trwało ino 200 lŏt… Nō i zajś zmierzłŏ utŏpa ôsobności, gizdy Czechy, paskudniki Austryjŏki i yntlich ôszkliwce Miymce…

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Jake płaczki musieli rōnić nasze praôjce na kraju Ôdry abo Malapany, ôćby biblijne Żydy nad rzykami Babilōnu… Jak dugo musieli gymzić bez puszczã merskij egzystyncyje, kej ino ôczami forsztelōnku widzieli tã chwilã złōnczyniŏ z odwieczną macierzą – zaczym z powziynciŏ jednego gyneralissimusa te złōnczynie podarziło sie społnić (atoli społniynie niy przistŏwało do nojbarzij „ôpowŏżnych” forsztelōnkōw)

Tak eli inakszyj refleksyjõ nad polskimi powiarkami w dōmynie ślōnskij gyszichty napocznymy ôd dogmatu, kery zmianowołch za „argumynt z jynzyka”, a kery mŏ brzmiynie: Ślązacy to Polacy, bo mówią po polsku. Warto podyjmnōńć tã kwestyjõ choćby skirz tego, iże je ś niōm skuplowany kans dobryj literatury science fiction (barzij fiction aniżeli science). Tymatyka ta mŏ tyż prawie terŏzki swōj czas, bo przecã w kalyndŏrzu mōmy rocznice trefiyń z lŏt 1920-21, kej spōmniany dogmat niy ino zaistnioł, ale postrzednio uzdoł ô terŏźnyj dole Ślōnska. Atoli krōm tego je ôn ważny bez zglōnd na ôsobliwe terŏźne powziyńcia, kere możno aby trochã wyproszczōm winkel gyszichty sprzed stoleciŏ, i skuli tego „argumyntowi z jynzyka” może sie do imyntu ôstać ino „jynzyk”.

KEBY NIY TYN SPIS…

Ano w 1910 r. ôdbōł sie tyż na Gōrnym Ślōnsku spis powszechny, kery zawiyroł kwestyjã gŏdkowych preferencyji. Po prŏwdzie powziyńcie te – jak siyła piyrwyjszych – znikło by na zicher w mrokwiach gyszichty, atoli było inakszyj, bo po I światowyj wojaczce Polska wrŏz ze Francyjōm uzdała, coby porwać Miymcom gōrnoślōskõ industryjõ i bez tyn knif zbogacić sie niyzawodnie bezinwestowaniŏ ôćby złotōwki (tak na polski muster).

Jednakōż była takŏ utrŏpa, iże porzōnd pasowanŏ bez Polŏkōw do kna racjonalnŏ argumentacyjŏ ze zorty: A co! Nam Polakom się nie należy!!! snŏci niy przekōnała by baji ôwdyjszyj Ligi Narodōw (tōż Francyje), bez to przinŏleżało narychtować jakõś inkszõ idyjõ, kerŏ aby „z widzyniŏ” spōminała prŏwdã. Nō i narychtowano było, a radszyj powołano było sie na ōw spis ze 1910 roku, w kerym 60% miyszkańców Gōrnego Ślōnska (przestrzyństwa absztimōngu bez krysōw blank zachodnich z dolnoślōnskymi kōnskami landu, atoli przinŏleżnych do rejyncyje ôpolskij) zadeklarowało polskõ gŏdkã.

Argumynt je „herski”, bo idzie go spotrzebować dwojako. Do ludzi, kerzi doista niy znajōm ślōnskij gyszichty bydzie to dalszy dowōd na to, iże Ślōnsk bōł dycki polski. Zasi tym, co majōm srogszõ wiedzã, idzie bez bajszpil sugerować jak grōmowite korzynie mŏ na Ślōnsku polskość, jeźli krōm cołkich storoczy ôdłōnczyniŏ, durch je sam używanŏ polskŏ gŏdka.

Trza tukej dopedzieć, iże terŏźnie baji ślōnske autory zaôbycz szrajbujōm, iże Ślōnsk ôstoł ôdłōnczōny ôd polskigo sztatu w 1335 r., atoli de jure funkcjōniyrowoł ōn poza polskim ferwaltōngym już ôd roku 1196 (bezrachowaniŏ niyskorniyjszych polskich anbruchōw), kej przedŏwniało syniōralne prawie do Ślōnska ôd polskich princōw (Polska za szat ôwdy niy istniała). Wzajymne relacyje Polski a Ślōnska (w dōmynie forsztandu) za princa Hynryka Brodatego pokazuje dokumynt wystawiōny bez niego w roku 1240, skirz lokacyje klŏsztoru św. Wincynta. We stympie (przełożōnym na polskõ gŏdkã) idzie przeczytać:

Tōż niy polske prince były ôwdy posiedzicielami Ślōnska, ale ôpacznie – Hynryk Brodaty mianuje sie władcōm Polski. Jednakōż idzie miarkować, iże Polska była radszyj utożsamianŏ ze terŏźnõ Wielkopolskõ (erbiznã ôd Polan), zajś ôstane dzielnice: Małopolska, jak tyż niy spōmniane, bo niy podporzōndkowane Ślōnskowi – Mazowsze i Pomorze, były tajlōm polskigo statku (erbizny), atoli durch za zglyndnie ôsobne podmioty. Toć niyskorzij ôsobność Mazowsza, Wielkopolski i Małopolski była corŏz myńszŏ, zajś Ślōnsk (wytniynty z cōuny czesko-morawskij i wrażōny do polskigo sztatu) bōł corŏz barzij ôsobny w dōmynie kultury i ferwaltōngu zglyndym polskij erbizny.

JAK JE PRZIDAJNY GŎDKOWY FAKTŌR (LEKCYJŎ PRAKTYCZNŎ)

Bez wrōcynie do zaczōntku XX stoleciŏ, sprōbujymy wybadać swiōnzek gŏdkowego faktora z tożsamościōm Ślōnzŏkōw. Skirz tego przidajne bydzie wejzdrzynie na bydōncõ bezma w ôstrzodku Gōrnego Ślōnska strzednio srogõ i blank ajnfach dziedzinkã ô mianie Stare Kojźly. Ano w kōntekście spōmnianego miymieckigo spisu idzie w „necu” znojś takõ notkã: w 1910 r. w Starym Koźlu 902 mieszkańców mówiło w języku polskim, 23 w językach polskim i niemieckim, a 31 osób posługiwało się jedynie językiem niemieckim.

Atoli tak szrajbniōny tekst mŏ siyła chyb, bo może się zdŏwać, iże ino 52 perzōny we wsi poradziyły gŏdać po miymiecku, a przecã ślōnske szkolŏrze ôd lŏt 70. XIX stoleciŏ mieli miymiecki za jynzyk nauczaniŏ, tōż w 1910 r. ôkrōm bajtlōw lepij abo gorzij znały tã gŏdkã majoryntne ludzie majōnce mynij niż 50 lŏt. Za to deklaracyjŏ gŏdkowŏ nie tykała tego, jakõ gŏdkã ludzie znajōm w cołkości, ale jakõ mŏwōm rzōńdzōm „w dōma”.

Niy rozchodziyło się tyż richtich ô polskõ gŏdkã, ale ô dialekty gōrnoślōnske, kerych pruski ferwaltōng niy poradziył (abo niy chcioł) ôdrōżnić baj ôd polskij mowy beznazywanie jy mianym wasserpolnisch. Jak fest gŏdka Gōrnoślōnzŏkōw była inkszŏ ôd polskij pokŏzało sie po 1945 r., kej przibywajōnce na Ślōnsk zidlŏrze z Kresōw bezma w cołkości niy poradziyli spokopić slōnskij mŏwy. Widać to tyż terŏźnie, kej prawie po standaryzacyje, gōrnoślōnske dialekty z włŏsnym szkryftym starajōm sie ô gradus ôficjalnyj gŏdki.

Jednakōż jeszcze niy to sprawiŏ, iże faktōr gŏdkowy zdŏwŏ sie niy fest skuplowany z idyntyfikacyjõ tożsamościowōm. Przecã w Starym Kojźlu niy 60%, aji 90% ludzi skŏzało polskõ gŏdkã (tukejszy dialekt gōrnoślōnski) za swojã mŏwã dōmowõ. Atoli w 1919 r. na przileżytość miymieckigo kōmunalnego welōnku niy wystawiōno było sam baj polskigo wykŏzu, niy było skupiny Polskiej Organizacji Wojskowej, a bez absztimōng w 1921 r. 63,1% ludzi welowało za Miymcōma (414 ôsōb), a ino 36% za Polskōm (236 perzōn). Tōż bez jakich ino wōntōw idzie pedzieć, iże fakt co Gōrnoślōnzŏki ôd storoczy posugujōm sie w gŏdce gōrnoślōnskimi dialektōma (kere pruske byamtry brali za polskõ gŏdkã), niy poradzi wykŏzać, jakŏ je na isto nŏrodowŏ tożsamość tukejszyj nacyje.

JAK MAŁO TRZA WIEDZIEĆ COBY SROGO GŎDAĆ

Bezużywanie z tyj przileżytości zastawiymy sie na chwilã przi spōmnianyj pruskij niywiedy w dōmynie słowiańskich gŏdkowych relacyji na Gōrnym Ślōnsku. Ano pōł biydy, keby tykała ôna jyny byamtrōw, ale gynau to samo szło by pedzieć ô miymieckich forszerach, kerzi podszukowali akuratnie dialekty a charwy germańske (ôsobliwie etnolekty kulturowych cōun), atoli dialektōma słowiańskimi niy byli interesantni.

Jednakōż to bōł myńszy lankōr, przi tymu, iże choć mieli ôni darymne pojyńcie ô gŏdkowych realiach Ślōnska, godno mieli w tyj materyji do pedzyniŏ, a jejich „poglōndami” futrowali sie niyskorzij polske szpece ôd propagandy, kere z uciechōm skazowali, iże baji Prusŏki prziznŏwali, co miyszkańce Ślōnska dycki gŏdali po polsku.

Taki bajszpil mōmy już skirz stwiyrdzyniŏ ôd fest zasużōnego forszera miymieckij gŏdki, Johanna Christopha Adelunga (1732-1806), kery na spōmniany muster je cytowany bez Felicjã Księżyk w publikacyji: Sytuacja językowa w staroniemieckiej wyspie językowej Kostenthal/Gościęcin w porównaniu do innych części Górnego Śląska:

Atoli polske jynzykoznawce (ôsobliwie jedyn ś nich) podyjmli tyż w dōmynie ślōnskij gŏdki ôpowożnõ prōbã jeji negacyje bez afirmacyjõ. Toć, idzie ô miyniōne stwiyrdzynie Jana Miodka:

Jednakōż ciynżko wytuplikować take fungowaniŏ, kej prof. Miodek przōd szrajbuje, iże ślōnskŏ mŏwa, to je „gŏdka ôd Reja i Kochanowskigo”, a kej ino mŏ przileżytość, to mianuje tã mŏwã charwōm i je zgorszōny, kej fto chce jij nadać gradus gŏdki. A dyć kej pozornie wejzdrzeć, to idzie tukej wymiarkować kōnsztowny chyt propagandowy. Je złudnõ afirmacjã Ślōnzŏkōw – ôbejrzijcie, rzōńdzicie gŏdkōm ôd dichtrōw, literatōw… Atoli ōwe dichtry żywobyli w XVI stoleciu., nō tōż mŏwa ślōnskŏ je gŏdkōm polskõ 500 lŏt starōm i skuli tego bez zŏdnych wōntōw Ślōnsk je odwiecznie Polski. Toć, jeźli ślōnskŏ gŏdka je ôbstareźnõ wersyjõ gŏdki polskij, toż podanie cołki Ślōnsk mŏ funkcjōniyrować zglyndym Polski za skansyn – dziwacki, szpaśny i zacofany

I blank je niy ważne, iże w XVI jak tyż w XV, XIV, XIII, X, IX, VIII, VII aji XVII, XVIII i XIX stoleciu, Ślōnsk niy bōł bez żŏdyn knif skuplowany s Polskōm, a Ślōnzŏki ze polskõ tradycyjōm i kulturōm…

Ciekawy je tyż ôsōnd, iże gŏdka (ôd Reja i Kochanowskigo) zawsze integrowała Ślązaków. – Gynau, kej Polŏki bez gŏdkowy argumynt zaczli breweryjŏ na Gōrnym Ślōnsku, coby porwać industyjalny statek, do fungowaniŏ kerego niy prziłożyli aby nojmyńszego palca, to ôdtōnd miyszkańce Ślōnska, do kerych przōdzij ważne było to jich łōnczy, nŏgle „spokopiyli”, iże sōm do kna potajlowane.

Atoli niy pynkniyńcie administracyjne kludzōnce bez ślōnske pola, cesty i place było nojgorsze. Echt lagramyntnŏ była dziepiyro szczyrbina, kerŏ kludziyła bez postrzodek serc i usōndkōw, bo to skirz nij, ludzie kerzi niydŏwno szpilali pospōł w szkata lebo siedzieli kole siebie w kościele, zaczli terŏzki do siã strzylać…

A niyskorzij był rok 1945 i dalszŏ wela „integracyji”, kej po „ôdsiōniu plew”, to znaczy morderstwie na pŏrudziesiyńciu tysiōncach zaôbycz niywinnych ludzi, zabitych bez zowieckich i polskich banditōw, skirz ôstanych wkludzōno było fungowaniŏ „integracyjne” z polskościōm miyndzy inkszymi bez tuczynie do gowy ze pōmocōm karwacza piękna mowy polskiej w plac tyj – jak Pōn Profesōr pedzioł – „gŏdki ôd Reja i Kochanowskigo”, kerŏ durch do zgolymyj tajle Polŏkōw je gańbiatōm i cyrkuśnŏ charwōm przidajnōm jyny do berōw, wicōw i błoznōw.

Mocka Czytŏczy pewnikym pomyśli terŏzki, iże z tym „durch” to żech fest przesŏdziył, atoli szrajbōnek, kery wraziōłch pōniżej, niy ukŏzoł sie w Trybunie Robotniczej ôziymdziesiōnt rokōw nazŏd, ale pŏrã lŏt wczaśnij w terŏźnym cajtōngu ferlyjgowanym we Katowicach:

Spōmino mi sie tyż wielce „moderny” przekłŏd kōncka Biblije ôd Pōna Profesōra, podug kerego: Archanioł przifurgoł do frelki Marijki(…)… Durch je żech tyż bezma zbamōńcōny skuli wynaleziōnego bez Profesōra prawidła podszukowaniŏ, podug kerego „gŏdka niy je gŏdkōm, kej je cyrkuśnŏ”. Ano bez ôstanie w tyj samyj launie, propōnujã coby pokŏzać Czechōm kōnszczek ze „polskij” Wanielije, kaj stoji: szukajcie wpierw Królestwa Bożego… Do ôsōb mynij zôriyntowanych mōm doradã, coby wybadali syns czeskigo słowa šukat.

Ja, wiym – nikerzi bydōm snerwowani brakym reszpektu do zŏcnyj perzōny bez czowieka znikōnd. A dyć starōnek je taki, iże jeźli „czowiek znikōnd” napisze jakõś belerã, to przeczytŏ jã snŏci kelaset ludzi, atoli kej zrobi to widzianŏ perzōna, kerŏ mŏ wszeôbecnõ zŏcã, to ôwdy tysiōnce przijmnōm, iże to je na zicher prawie i bydōm kopiyrować… Toć, kŏżdy mŏ prawo mieć włŏsne poglōndy i jy brōnić, atoli miarkujã, iże roznajmowanie ex cathedra wōntpliwych „prŏwd” na wele forszerskigo (i jakigo ino) reszpektu je aby fest chwanciŏrske.

JAK IDZIE ZŁŌNACZYĆ POLSKÕ GŎDKÃ W RYNCKIJWSI

A dyć bez wrŏcynie do miymieckich jynzykoznawcōw, werci tyż spōmnieć, iże srogo ś nich, jeźli już byli interesantni podszukowaniym dialektōw słowiańskich na Ślōnsku, to dziŏli feler, kery tykŏ zgolymyj tajle polskich forszerōw kludzōncych podszukowaniŏ w dōmynie funkcjōniyrowaniŏ dialektōw germańskich w przestrzyństwie gŏdki słowiańskich Gōrnoślōnzŏkōw. Ano bezzakłŏdanie a priori, iże Ślōnzŏki „gŏdajōm po polsku” szukajōm ôni w germańskich dialektach szlakōw mŏwy polskij, a przecã polskõ gŏdkōm we formie terŏźnyj żŏdyn sam przed 1945 rokym niy gŏdoł.

Zjawisko te pokazuje bajszpil ze publikacyje z 1937 r. – Kostenthal. Heimatkundliche Blätter über ein Dorf im Grenzland, tykajōncyj germańskij couny kulturowyj Kostenthal (terŏzki Gościęcin w krysie kanderzińsko-kojzielskim), kaj w XIII stoleciu prziwandrowali zidlŏrze ze Frankonije, kerych sztyjc siyła polskich szkryftōw mianuje zidlerami z Francyje lebo Flandryje, co pokazuje, iże „bōj z miymieckõ gyszichtōm” je na Ślōnsku kludzōny bez roztomajte knify.

Ano w ōwym ôbrobiyniu je szpasowny ôpis sytuacyje, kej piyrwyj „imyntnie zawartŏ” couna germańskich zidlŏrzi z Frankōnije ôd drugij party XIX stoleciŏ miała corŏz srogszõ interakcyjõ z gōrnoślōnskim słowiańskim ôbtoczyniym, czego skutkym w dōmynie gŏdkowyj było miyndzy inkszymi przejyńcie ôd Ślōnzŏkōw ôsobliwego a „uniwerzalnego” słowa, bez co widziane z grajfki rzemiyśniki z Kostenthal – postrzōd roztomajtych kōnsztōw poradziyli tyż terŏzki bele co „złōnaczyć”…

Jak wszeôbecnie odwieczna była gŏdka polskŏ na Ślōnsku przekōnuje tyż ôsobliwość ze atlasu Ślōnska ôd Wolfganga Wielanda, kery na swojich landkartach wrażoł tyż słowiańske miana placōw bezdŏwanie przi nich przemy: P. (polske). Ano wele Kojźlŏ je gmińskŏ dziedzinka, kerŏ terŏźnie mŏ miano Reńska Wieś, a kerõ Wieland ôpisoł na muster miymiecki za Reinschdorf i na muster „polski” za Rynckowiejś. A dyć, eli je to richtich polske miano? – Pewnikym tak sie mōgło zdŏwać Austryjŏkowi, kery na Ślōnsk przibył ino na „byzuch”, atoli prawie tak mianujōm swojã wioskã terŏźne miyszkańce, i jak widać – gynau tak samo mianowli jã tukejsze Ślōnzŏki 300 rokōw nazŏd.

JAK IDZIE KLUDZIĆ GYSZEFTY BEZ CESKIGO W BAJTLIKU

Nō ja, ale „bajer” ô polskości Śląska podle gŏdkowyj preferyncyje pokŏzoł sie po I wojaczce do Polŏkōw na tela przidajny, iże po prŏwdzie niy podarziło sie dyrekt dolepić do Polski Gōrnego Ślōska wrŏz z cołkõ jego industryjōm bez odgōrne uzdnie, ale podarziło sie aby dokludzić do absztimōngu. Ôkrōm tego, argumynt tyn mioł sużyć polskij propagandzie do przekōnaniŏ włŏsnych ôbywatelōw jak tyż Ślōnzŏkōw, iże polski sztat mŏ moralne prawie do prziłōnczyniŏ Gōrnego Ślōnska.

A dyć, jak pokŏzoł bajszpil Starego Kojźlŏ, gŏdajōnce „po polsku” Ślōnzŏki w cołkości niy za fest były za polskõ ôpcyjōm, tōż bōł strach, iże absztimōng może być podany do welōnku na Warmije, kaj polskŏ „macierz” spōmōgło cołke 4% ludności. Atoli wiymy niy ôd dzisioj, iże niy s takõ starościōm dŏwŏ sie doradã polskŏ propaganda i beztōż ukŏzała sie teza, kerŏ pokŏzała sie niyôbyczajle uniwerzalnym aksjomatym w dōmynie polskości Śląska.

Ano je to hyrskŏ kategoryjŏ Polaka nieuświadomionego, dziynki keryj ôstatecznŏ diagnoza relacyji etnicznych na Gōrnym Ślōnsku była takŏ: wszyscy Ślązacy są Polakami, tylko jeszcze o tym nie wiedzą… Nō i cōż – idzie? – Idzie!… Propagandowŏ belera ô nieuświadomionych Ślązakach była tyż ganc przidajnŏ po II wojaczce, kej postrzōd ôstudy niesiōno było ōw kaganek oświaty, a nieuświadomienie pōmiyniōno było na niywiedã. Bez to szło ukŏzać Ślōnzŏkōw za gupszych Polŏków, bo przecã baji gŏdać akuratnie po polsku niy poradziyli i nic ô Polsce niy wiedzieli, choć odwiecznie była jich macierzą…

Niy szkodzi, iże srogszŏ tajla Ślōzŏkōw poradziyła rzōńdzić w dwōch inkszych gŏdkach (z polskõ jakosi tyż sie radziyła), zajś ô Polsce Ślōnzŏki niy wiedziały, bo chodziyły (odwiecznie) do miymieckij szule i bez ôstatnich kelaset lŏt ni mieli ze Polskõ żŏdnego ferajnu. Ważne, iże belera fungowała, bo przecã ci, do kerych była kerowanŏ, zaôbycz nie chodziyli do żŏdnyj szule, nō tōż znajōmość jakij ino inkszyj gŏdki aniżeli polskŏ była dō nich pojyńciym hned abstrakcyjnym …

JAK IDZIE FORMOWAĆ UŚWIADŌMIYNIE BEZ GŎDKÃ

Tōż dobrze, atoli bezpōmijanie kwestyje ślōnskij, trza zapytać eli skaźnik gŏdkowy je aby w cołkości przidajny do ôkryślyniŏ etniczności? Toć, gŏdka bywuje faktorym nŏrodowyj tożsamości, ale ino drugdy i niy nojważniyjszym. Keby było inakszyj przinŏleżało by land belgijskich Walōnōw ôddać Francyji, cołkõ Austryjõ – Miymcōm, a Amerykã Połedniowõ (bez Gujany i Surinamu) potajlować miyndzy Szpanijõ a Portugalijõ.

Szwajcaryjõ to uż imyntnie przinŏleżało by rozgōnić na sztyry (abo trzi) wiatry, bo ci co gŏdajōm po italijańsku – do Italije, ci co po miymiecku – do Miymiec, ci co po francusku do Francyje, nō i nojwyżyj z perzōn retorōmańskij ôbediyncyje szło by bez druk szafnyć Szwajcerōw. Atoli miano Retoromanie trza pōmiynić na Szwajcery, a dialekty retorōmańske na dialekty szwajcarske. Wtynczŏs bydzie okej – Szwajcaryjŏ do Szwajcerōw (gŏdajōncych po „szwajcarsku”) – antlich gynau i „po bożymu”, ôćby w Polsce…

Na podobny muster wyglōndŏ tyn tymat we sztatach arabskogŏdkowych (bezmaś wszyjske ôd Iraku po Maroko), kaj tradycyjŏ (baji religijnŏ), kultura i myntalność ôsobnych nacyji (bez bajszpil perzōn ze Arabije Saudyjskij i Libanu) je roztōmajtŏ, ôćby u Szpanijŏka i Francuza.

Atoli kwintesencyjõ ôsobliwyj niyôdpedniości argumyntu z jynzyka je przikłŏd Irlandyje. Ano kej irlandzkŏ nacyjŏ po mocy prōb, po I wojaczce antlich uzyskowała swobodã ôd brytyjskij, a richtich ôd ynglanderskij dominacyje (bo niy Szkoty i Walijczyki jã zajōnli), to 90% ludzi ze tyj nacyje niy znało irlandzkij gŏdki, a jyny mŏwã swojich ôwdyjszych wrogōw, Ynglynderōw.

No i antlich „zista”, choć tukej mōm fest bojōnczka… Ale okej, rzeknã to… Ano Pōny Kōngresmany i Prezydyncie zŏcny – skirz miŏżdżōncych dowodōw swiōnzanych z polskim „dowodym z jynzyka” pokŏzało sie, iże bez cołkõ waszã godnõ giszichtã byliście Ynglanderami, nō bo przecã gŏdocie we ynglanderskij mŏwie… Niy wiym, trza jechać do „Buckinghamu”, wytuplikować… słożyć samokrytykã… możno wybŏczōm te cołke stolecia separatyzmu… Aha – tōż takŏ dorada – werci szafnyć tyn byzuch pospōł z kamratōma z Kanady, Australije i Nowyj Zelandije, bo ôni majōm tã samã utropã, a z praktyki wiym, iże w skupinie je trochã lekszij na tepichu u majstra…

WZNIŌSKI

Tōż choć polskŏ gŏdka niy je i nigdy niy była mŏwōm potocznõ Ślōnzŏkōw, to aji keby niōm była, niy bōł by to dowōd na polskość Ślōnzŏkōw, bo przecã je siyła nacyji, kere nigdy ni miały włŏsnyj gŏdki, a majōm jak nojbarzij ôsobnõ kulturã i tożsamość. Trufōm, iże hned w tyj kwestyji ôstanie uczyniōny piyrszy krok ku lepszymu i możno za jake sto lŏt strzedni Gōrnoślōnzŏk spytany czamu niy czuje sie Polŏkiem skuli tego, iże gŏdo po polsku – zachowie sie podanie, jak snŏdź zaryagowoł by Szkot (histerycznõ atakōm śmiychu) keby go spytać, pojakymu ni mŏ sie za Ynglandera, jeźli gŏdŏ w ynglanderskij mŏwie i miyszkŏ pospōł z Ynglanderami w jednym sztacie.

Toć, ô niyôdpedności tezy tykajōncyj swiōnzku miyndzy polskościōm a używaniym ôkryślōnyj gŏdki, jak tyż tezy ô tożsamości polskij i ślōnskij gŏdki – mogli by sie barzij akuratnie wypedzieć bez bajszpil jynzykoznawce, co kludzōm podszukowaniŏ w dōmynie standaryzacyje ślōnskij gŏdki. Atoli miarkujã, iże na muster niy fest powŏżny, poza counōm stricte forszerskich podszukowań, idzie doś ajnfach wykŏzać, iże „argumynt z jynzyka” tykajōncy polskości Ślōnska je radszyj wziynty z blank inkszyj tajle ciała…