Papuasy a Fojerman (5) Jadymy nad Sepik
Dejcie pozōr: Tekst prosty bōł pisany zarozki na laptopie, a tekst we kursywie bōł piyrwej pisany we hefcie, jak niy mioł żech przi sia laptopa, a dziepiyro potym sam wrażōny.
Jadymy nad Sepik
2025.07.07 godz: 6:40 (WEW) , 2025.07.06 godz 22:40 (WAR)
Wy możno już śpicie, abo sie wybiyrocie spać, a u nas sam sie budzi nowy dziyń, pyndziałek. Jo tyż żech sie ôbudziōł, nad głowōm zwyrce mi sie propyrlok ze klimy, za ôknym śpiywajōm ptoszki. Zrobiyło sie jasno. Sam przi rōwniku bez cołki rok tak samo jasno sie robi kole pōł siōdmyj rano, a cima je kole pōł siōdmyj wieczōr. Za ôknym widza chałupa ôd biskupa Jōzefa, Poloka. Trocha dalij je gōrka, kaj my byli we sobota, podziwać sie z wiyrchu na Wewak a zatoka. Fotki niy idzie ze izby za fest cyknyć, bo we ôknie sōm moskitiery i przi zbliżyniu aparat widzi yno jakiś kraty.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Pisza tak sam teraz z rana, bo mōm wiyncyj czasu. Na pōł ôsmo farorz ôdprawio mszo dlo chyntnych, a ô 8 je śniodani, kere se szykujymy sami. Tak po prowdzie, to brat Szymōn szykuje, a my mu pōmogōmy. Mo sam tyż Szymōn miejscowo gospodyni, kero bez tydziyń przichodzi, jak trza co uwarzić, zesiyc trowa, abo co wyprać. Wachuje tyż ôna chałupy, jak Szymōn kaj jedzie, bo ôn sam je głōwnie sōm ze swojōm kotkōm. Jutro z rana sie wybiyrōmy na jakoś dłōgszo rajza na dwa auta. Na razie my yno widzieli stolica – Port Moresby, a Wewak, kery je tyż jednym ze wiynszych miastōw we Papui. Terazki mōmy jechać na teryny, kaj niy ma tych luksusōw: sztrōmu, drōgōw atp. Jadymy na 3-4 dni nad rzyka Sepik, a popłynymy na łōdce tōm rzykōm i nawiydzymy jakiś papuaski wsie. Sepik, to je tako jejich Wisła, abo Ôdra, yno trocha wiynkszo, tōż możno barzij choby Amazōnka, abo Nil. Sepik mo bemała kole 1400 km, przi morzu je szyroki kole 2 km. Keryś ôbadoł, co we niykerych miejscach je Sepik głymboki na 100 m, a leci nim tela wody, co jak wpłynie do morza, to jeszcze do 50 km je słodko woda, niy do rady sie wymiyszać. Teraz pōmału kōńcza, możno jeszcze co napisza dzisiej, bo potym pora dni byda bez tego laptopa, możno yno ze jakim heftym, coby co wyncyj zapisać.
2025.07.08. godz.15:30 (WEW), godz. 7:30 (WAR)
Sōm my we Kunjingini, wiosce kaj miyszkajōm misjōnarze – Werbiści. Przijechali my z Wewak „autobanōm“, 160 km. Pisza te słowa dłōgopisym, we hefcie, bo laptop ôstoł we Wewak. Chcioł żech pisać drōgōm, ale żech sie poddoł. Te drōgi sam majōm rychtyk piykne. Niy halatejcie na drōgi w Polsce. Przijechali my na dwa auta – terynowe Toyoty (niy yno Toyotami my jeździyli *), bo inksze by niy dały rady. Szymōn wiōz Jōzefa ze Helōm, a nas: Martynki, Farorza a mie, wiōz szofer – Papuas Linus, co przijechoł pō nas ekstra ze Kunjingini. Farorzym (na zastympstwie) je sam (chyba Filipińczyk) – ks. Carlo. Je tyż sam kapelōnek ze Polski (z Dolnego Ślōnska) – ks. Michał i drugi ze Kōnga – ks. Michael. Niy wiym gynau, kto je kim. Po drōdze sam stanyli my na chwila przi drōdze na jakimś torgu, kupiyli my po kokosie, bananie, a chwila my dychli w tyj „dziurawyj“ rajzie. Pora kilometrōw przed Kunjingini stanyli my we wiosce Moka na prziwitani. Co tam sie robiyło! Miyszkańce we swojich strojach tańcowali, śpiywali, witali nas. Były baby bez lajbikōw, tōż Farorz sie trocha starali, czy mogōm pokozać zdjyncia biskupowi. Mieli my trocha bōmbōnōw dlo dziecek, tōż jo żech ich chcioł podzielić ze huta. Z poczōntku dziecka brały po jednym, dyć jak potym sie ciepli na mie wszyjscy, niy yno ci mali, to żech se myśloł, że rozebierōm i mie z tym hutym. Mieli my bōmbōny na cołko rajza, a już niy ma. Za to mōmy dużo fotkōw ze Papuasami. Jo niy mōm, ale inksi majōm, bo cykali. Sam we Kunjingini tyż nas witali piyknie, było bezmała pora setkōw ludzi, ale bez przeblykanio. Śpiywali, tańcowali, przemowiali, suli kwiotka, a zakludziyli nas na ôbiod do farorza. Pojedli my, popiyli, a teraz dychōmy we swojich izbach. We mojij izbie je łōżko zbite z desek, a mo struzak, ôblyczka. A na ścianie je umywalka za zimnōm wodōm. Prziniōśli tyż propyrlok, tōż dmucho. Je kole sztwortyej po połedniu, za chwila bydzie bezmała jakoś „czynść artystyczno“. Cōż to zaś bydzie? Gdo to wiy.
2025.07.09 godz. 7:15 (WEW), 2025.07.08 godz. 23:15(WAR)
Wczora zarozki po prziwitaniu miejscowe młodzioki „porwały“ Martynki, coby jōm ôbkludzić po swojij wiosce. Łaziyli ze 2-3 godziny, po ôkolicy. Wziyni jōm kajś do buszu, kludziyli po jakichś miedzkach, ale doszli nazod. Jedna ze Papuasek skōmplowała sie z Martynkōm na tela, co chciała z nami dzisiej jechać nad ta rzyka. Dziołcha (baba?), ciynżko ôkryślić wiek, bezmała ôstała sama ze bratami a siostrami, było ich 7, czy 8, jak im ôboje ôjcōw umrzyło. Niy mōgła iś sie uczyć, ani niy miała za co, a niy miała czasu. Dziepiyro terazki chodzi do 10 klasy, choć mo możno ze 30 lot. Ciynżko pedzieć (potym żech sie dowiedzioł, co mo 23 lata). Niy pamiyntōm miana ôd tyj frele, ale chciała jechać z nami na tyn Sepik, a możno i do Polski. Szymōn musioł ji wytłōmaczyć, co to sie niy do. Wczora wieczōr siedzieli my trocha ze ksiyndzami, tōż już wiymy, co dwōch ksiyndzōw ze Polski pojechało na urlop i zastympujōm ich farorz, Werbista – Filipińczyk Carlo, kapelōnek Michał ze Wrocławia, co we Papui je ôd grudnia i już je na szōstym placu, bo sie uczy. I je sam tyż ôjciec Werbista – ze Kongo – Michel. Majōm ôni wszyjscy po 31-33 lata. Szymōn je jejich przełożōnym we klosztorze. Jedynie ks. Michał je ksiyndzym diecezjalnym a podlygo biskupowi Józefowi ze Wewak. Dzisiej rano mieli my uroczysto mszo we kościele. Ôdprawiali nasz Farorz a ks. Michał. Intyncyjo: „z okazji 60 rocznicy urodzin pana Stanisława Neblika z Te Deum“. We kościele było poranoście Papuasōw, co ôstali po swojij mszy, kero była ôdprawiano przed naszōm. Po mszy zjedli my śniodani, wypiyli my bōnkawa, a terozki sie zbiyrōmy na rajza na Sepik. Dzisiej tam mōmy spać kajś we wiosce, a jutro przijadymy nazod do Kunjingini na jeszcze jedna noc. Jo wōm powiym, niy wiym co nas jeszcze czako, ale już teraz myśla, co tych urodzinōw niy zapōmnia do kōńca życio.
2025.07 .10 godz.17:00 (WEW), godz. 9:00 (WAR)
Żyjymy! Dyć tego, co my przeszli niy do sie ôpisać. Takich urodzinōw żech jeszcze niy mioł, a już chyba mioł niy byda. Sam we Papui wszyjsko ôpiyro sie na misjōnarzach. Państwowego niy ma sam praje nic, ani drōgōw, ani sklepōw, ani hoteli. Wczora przijechoł sam pō nas do Kunjingini ks. Michał (jeszcze jedyn), kery je ksiyndzym diecezjalnym, pochodzi ze Ostrowca Świyntokrzyskigo, we Papui je 3 lata, mo parafijo kajś nad Sepikym. Pojechali my na 2 auta nad Sepik. Jednym szoferowoł ks. Michał a drugim Linus, tyn co nas prziwiōz ze Wewak. Szymōn swoji auto ôstawiōł we Kunjingini, coby niy stoło nad Sepikym same. Nad rzykōm czakoł na nas ze motorōwkōm Filemōn – Papuas, kery nas wiōz po Sepiku. Bezmała jechali my wiyncyj jak 100 km, ze 2 godziny. Na miejscu wziyni my Tōmasa, papuaskigo katechety, czy kościelnego, kery nas zakludziōł do dōmu duchōw, kaj młode synki stowajōm sie chłopami. Je to poza wsiōm. Baby niy majōm tam wstympu. Chyba, że sōm turystkami a zapłacōm. Tōż Martynkaa Hela mōgły iś z nami. Były tam roztomańte maski, garamuty, co sie w niy klupie, choby we tamtamy, a ôgłoszo roztomańte rzeczy. Kopruchy gryzły tam choby gupie, tōż my wartko uciykli. Tam my zejzdrzeli, co to je dżungla, a jaki hyc poradzi być. Loło sie z nas, jak ze kokotka. Już przi wysiodaniu ze łōdki były kōmedyje. Jōzef mioł na motorōwce swōj fotel, coby niy musioł siedzieć na delōwce. „Port“, to było kōnsek brzega bez dżungle, za to cołki we glinie i yno wydubane pora schodōw. Tam co chwila sōm powodzie, tōż niy idzie postawić żodnych schodōw, abo pōmostu, bo woda by to zarozki porwała. Byście mieli widzieć, jak Jōzef, abo Farorz, wylazujōm po tych gliniannych schodach ze łōdki. A za chwila zaś trza było siodać nazod, jak my yno tyn dōm duchōw ôbejzdrzeli. Teraz płynyli my yno kōnsek dalij, do drugij wioski, tyj ôd Tōmasa – Palimbe. Na brzyg my jakoś wyleźli. Pakōnki pozbiyrali nōm miejscowi ludzie ôd Tōmasa. Dyć my tam musieli jakoś zōnś bez tyn busz hned pōł godziny. Z poczōntku Jōzef jakoś szoł….
c.d.n.
