Papuasy a Fojerman (16): Jeszcze trocha porozważuja na kōniec
Dejcie pozōr: Tekst prosty bōł pisany zarozki na laptopie, a tekst we kursywie bōł piyrwej pisany we hefcie, jak niy mioł żech przi sia laptopa, a dziepiyro potym sam wrażōny.
Jeszcze trocha porozważuja na kōniec
2025.08.15 godz. 13:50
Czy papuaski dziecka chodzōm do szkoły? Chodzōm, dyć możno żodyn niy wiy kedy a jak dłōgo. Tam praje żodyn niy mo wykozkōw, możno tela co farorz zapisze u sia dziecko przi chrzcinach. Państwo niy mo spisanych tych ludzi a dziecek. A kożdy może se tam pora razy w życiu miynić miano. Inakszy je możno we wiynkszych miastach, a inakszy na wioskach, kaj nad rzykōm, na wyspach na morzu, abo we gōrach. My widzieli dziecka chodzić do szkoły, było ich mocka, ale bezmała we Papui je 50 % młodziokōw, do 18 lot. Szkoła trwo bezmała 12 lot, ale mało kery tak dłōgo chodzi. Zdarzo sie, co dziecka niy chcōm chodzić tela lot, a możno ôjce go niy poślōm, bo musi młodszych bracikōw bawić, abo niy majōm za co go posłać. Niby szkoła je bezpłatno, ale coś trza płacić, trza dziecko ôblyc, pukeltasza dać atp. Dyć kajś tam we buszu możno niy ma ani szkołōw. Nad Sepikym, kaj my byli, szkoła niby je, ale rechtorōw niy ma. Tam je 100 km do miasta, tōż rechtory, kere dostanōm tam robota, uczōm dziecka 2 tydnie do piyrszyj wypłaty, a potym je roztomańcie. Niy chodzōm do roboty, abo niy chce sie im robić. Ôpowiadoł nōm ksiōndz, co musi wachować dyrechtora, a rechtorōw, ôddziylać ich kasōm, abo towarym, bo jak im do na ibrych, to sie podzielōm, ukradnōm, abo potracōm. Niy poradzōm szporować na zaś. Niy idzie nic planować, yno trza robić z dnia na dziyń. Szkoły widzieli my yno przi kościołach a misyjach. Niy wiym, czy na wsiach sōm jaki szkoły państwowe, a kery by to mioł kludzić?
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
2025.08.15 godz.22:40
Tak sam rozważuja, czy we Papui majōm piece, a jak ône wyglōndajōm? Przeca hajcować tam niy trza, bo niy ma zimy. Śmieci polōm prosto we rancie przi drōdze. Ale przeca trza tyż co zjeś. U Szymōna we Wewak, ale tyż u inkszych misjōnarzy majōm piece gazowe. Pamiyntōm, jak Szymōn jechoł po butla ze gazu, tako srogo, choby do szwajsowanio. Ale przeca te Papuasy we buszu niy majōm takich piecōw a na gazie niy warzōm. Ôni mi sie zdo niy majōm żodnych piecōw, yno warzōm na fojerze. Widzioł żech na wyspie Yuo Island tako srogo fojera przi jednyj chałupie. Możno to była tako fojera dlo cołkij wsie? Ale pod chałupami we Parambei tyż jakiś fojery my widzieli. Ryby prziniyśli nōm zawinyte we listka, tōż możno ze fojery, ale woda na bōnkawa była we termosie. Możno trza bydzie sie tam roz jeszcze wybrać, a sie na to podziwać?
2025.08.24 godz.9:30
Fotki. Nō ja, to tak je, jak jaki pazurok dostanie do rynki mobilniok ze knipsaparatym, a strzylo te fotki, choby gupi. Mōmy wiyncyj jak 100 GB materyje, a wiynkszość je mi sie zdo do wykasowanio. Cykane były te fotki, a kryncōne filmiki, głōwnie bez szyba ze jadōncego auta, tōż idzie swalić wina na dziurawe drōgi, abo zmazane szyby we aucie. Cōż, kej te inksze fotki, co niy był robiōne we aucie, tyż sōm taki jakiś rozmamzane. Sam już fotograf niy mo na co swalić, a trza miec yno nadzieja, co przi ôglōndaniu docie rady ôdrōżnić prosia ôd strōmowych kangurōw, niy yno po tym, kery po strōmie łazi.
2025.08.26 godz. 10:50
Tak se niyroz siedza, przeglōndōm jaki fotki, abo filmiki z tyj Papui, a jak zejzdrza jaki szczegōł, jaki miano, abo mi sie co spōmni, to prōbuja to znojś na mapie. Tak żech trefiōł na wieś Kalanga Kunda (mi sie zdo je to czynść ôd Kalangi?). W kożdym razie je to jeszcze wyżyj we gōrach, ciynżyj tam je dojechać. To w tyj Kalandze Kunda (podle mojij pamiynci, a przipuszczyń) byli my we sobota 19 lipca. Tam nosiyli nas na rynkach, malowani nas, a tam „godali my“ ze papagajym Cooky (Hello, Cooki). Z tyj Kalangi Kundy jechali my do Fatimy, parafije ôd ks. Andrzeja. Po drōdze my jeszcze kajś stanyli, ale tego już niy poradza znojś na mapie.
Udało mi sie tyż dzisiej znojś gōra Rondon, kaj my sie dziwali z wiyrchu na Mount Hagen 23 lipca. Niy poradza zlokalizować, kaj my spali we Mount Hagen u Werbistōw, ale zdo mi sie , co to było w ôkolicach Katedry w Rediamul.
Trefiōł żech tyż na mapie Western Pacific University w Ialibu we Prowincyji Mendi, co my go nawiydziyli 23 lipca w drōdze ze Muli do Mount Hagen. Niy planuja tam nigdy sztudyrować, ani nawet tam jechać, ale fajnie je poradzić pokozać na mapie, kaj sie było. Nawet, jak to je mapa Papui, kaj je ciynżko co znojś.
2025.10.09
Tak rozważuja, co u nas bydymy teraz zbiyrać prōzne flaszki, biksy a to nazod ôddować. Zakryntki ze flaszek tyż muszōm być do kupy ze flaszkōm. A we Papui? Tam wszyjsko leży po rantach, a cołki tyn „recykling“, to je podpolyni tego, coby zgorało. Możno dlo ludzi, co wiyncyj jeżdżōm po świecie niy ma to dziwne, bo przeca ta Papua niy ma jedyno. Tak je bezmała tyż we inkszych biydnych krajach. Nō ja, ale to żech widzioł głōwnie we telewizorze, a sam widzioł żech to ryjalnie. Czy jo sie gorsza na tych Papuasōw, że ôni wyciepujōm to wszyjsko do rantōw, abo polōm? Niy, bo przeca ôni tego plastyku sami niy wymyślyni, ani go niy produkujōm. To te kolōnialisty im go prziwiōźli, zasuli ich tym. Piyrwej mieli we Papui yno ekologiczne listka, a trowy. Świat je jedyn, tōż niy styknie pozbiyrać biksōw, nylōnbojtlōw a flaszek we Ojropejskij Uniji. To je trocha za mało.
Stanisław Neblik – Fojerman
