Papuasy a Fojerman (10) Muli
Dejcie pozōr: Tekst prosty bōł pisany zarozki na laptopie, a tekst we kursywie bōł piyrwej pisany we hefcie, jak niy mioł żech przi sia laptopa, a dziepiyro potym sam wrażōny.
Muli
2025.07.23 godz.6;45 (MEN), 2025.07.22 godz.22:45 (WAR)
Tyn czas tak leci a niy ma czasu co napisać. Ôd wczora sōm my w gōrach we Prowincyji Mendi we Sanktuarium Maryjnym w Muli. Wczora rano wyjechali my z Par, kaj farorz z Madagaskaru, malutki, droby syneczek – ks. Perōn, zdōnżōł nōm poôpowiadać, jak roz dostoł po gymbie ôd jednego ze parafianōw. Z Par we Prowincyji Enga, do Muli we Prowincyji Mendi jechali my pora godzin kajś ôd dziesiōntyj do pōł sztwortyj po połedniu, ale po drōdze wleźli my do Mount Hagen, kaj my kupiyli trocha jodła, co do picio, (we Prowincyji Mendi je bezmała prohibicyjo, tōz biyru tam kupić niy idzie), a napiyli my sie we restauracyji bōnkawy a zjedli my po kōnsku bananowyj zisty. Drōga ze Engi do Mendi przeleciała spokojnie, niy licza tych dziurōw, bo tych niy brakuje nikaj. Była jedna szloga ze Policyje na granicy prowincyjōw chyba, ale stoli z boku a kozali jechać. Dziyń warciyj, jak my jechali do Par, to tyż nas Policyjo sztopła przi wjeździe do Prowincyje Enga, ale sie yno pytali, kaj jadymy i kozali jechać. Paszportōw niy mōmy przi sia, bo Szymōn kozoł ich ôstawić we Mount Hagen, coby ich nōm niy ukradli. We pyndziałek sztopła nas tyż inkszo „policyjo“, tako ze maczetami. Pora chłopōw, chcieli płat przi moście, bo bezmała sprawiyli drōga, zasuli jakoś dziura pioskym. Chcieli 10 Kina, dostali 4 ôd auta, a mōgli my jechać dalij. Szymōn jedzie pożyczanym autym, tōż niy chcioł mieć wymletych szybōw. Na szczynście była to do terazka yno jedna tako przigoda. Na morzu piratōw tyż my niy trefiyli, chocioż bezmała sie to zdarzo. Po drōdze, pora kilometrōw przed Muli, nawiydziyli my tyż zaś jakigoś ksiyndza ze Polski na chwila. Wyboczcie, ale już sie w tym traca, kery je ksiyndzym diecezjalnym, kery zakōnnikym, a z jakigo je zakōnu. Ôni sie sam wszyjscy znajōm, a se pōmogajōm. Bōł tyż tam przejazdym inkszy ksiōndz, możno se spōmnia miano (chyba Sławek?). Tyn przijezdny ks. Sławek nawiydziōł nas we wieczōr w Muli, a nōm pobojoł ô swojij parafiji we buszu. W samym Muli je Sanktuarium Maryjne. Czczōm sam Marija ze 6, abo 7 sanktuariōw: Czynstochowa, Fatima, Lourdes, Guadelupa, kajś ze Afryki, a ze Brazylije. Wszyjskich sanktuariōw żech niy spamiyntoł. Farorzym sam je ks. Damian Szumski, u niego śpiymy. Ks. Damian przijechoł 2 tydnie tymu nazod z Polski z urlopu. Je sam fest piyknie, cołki teryn. Tako kalwaryjo: kościōł, ze relikwiami roztomańtych świyntych, groty z Czynstochowy, Lourdes, Fatimy a inksze. Je cudowne zdrzōdło: jak wykopowali srogi korzyń ze strōma przi budowie kerejś groty, to pokozało sie pod nim zdrzōdło, co nigdy niy wysucho, ani przi najwiynkszyj suszy. Je tam tyż figura Matki Boskij, co przi trzynsiyniu ziymie w roku chyba 2018 spadła, a sie potrzaskała na drobne kōnski, ale ludzie niy dali jōm wyciepać, yno kozali farorzowi jōm polepić. Sōm sam schody jubileuszowe kole tych grotōw, szykowane na 2000 lot śmierci Pana Jezusa w 2033 roku. Je sam tyż rōżaniec zrobiōny ze misek. Bezmała ks, Damianowi sie to prziśniyło. Keryś mu padoł: Ty im yno dowosz co do jodła, a mało dlo ducha. Bezto naszykowoł taki rōżaniec ze miskōw. Skuli deszcza niy zdōnżyli my nawiydzić wszyjskigo. Z daleka widzieli my pora chałupōw, kaj je szkoła: ôd żłōbka, szkōłki, aże do dwanostej klasy. Dowiedzieli my sie tyż, co ks. Damian mo 14 bocznych parafijōw, ôprōcz tego sanktuarium. Tōż mo co robić. Za to tyn ksiōndz, co nas nawiydziōł we wieczōr, ks. Sławek, bōł pora lot we Kazachstanie, a teraz je we Papui, na terynie, kaj co chwila sōm wojny plymiynne. Teraz praje z drugim ksiyndzym majōm zakozane ôd biskupa pokazować sie w jednyj wsi ze swojich parafijōw, bo im grozi niybezpieczyństwo. Te farorze uratowali dwōch chłopōw ôbskarżōnych ô czary. Wywiōźli ich kajś fōrt, tōż ludzie im padali, że ôni sie majōm znojś nazod, abo farorzōm sie co stanie. Bezto biskup czasowo zakozoł farorzōm sie tam pokazować, aże sie trocha uspokoji sytuacyjo. Do inkszych parafijōw chodzōm, abo jeżdżōm, bo majōm ich wiyncyj. Muszōm tyż farorze zajmować sie szkołami, dzielić kasa, kupować rzeczy, a wachować, coby dyrechtōr ze rechtorami tego niy rozkradli. Bezmała jednego dyrechtora szkoły tyn ks. Sławek musioł już pora razy chycić za szkrabikel a wyciepać. Dyć kożdy by sie znerwowoł, kej mu doł kasa na szkoła, a za pora dni ôn zaś prziszoł, bo już niy mo. Terazki bezmała farorz niy dowo im kasy, yno sōm kupuje towor dzieckōm. Pora razy już tyn farorz bōł na pokojowych negocjacyjach miyndzy klanami, ale niyroz tyż musioł uciekać, jak sie niy dogodali, a lotali ze maczetami, abo flintami. Trza kōńczyć, bo na 8 idymy na mszo, a potym jadymy nazod do Mount Hagen.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
2025.07.23 god z. 13:50 (MOH), godz.05:50 (WAR)
Sōm my nazod we Mount Hagen. Rano, po mszy we Kaplicy M.B. Czynstochowskij przi Sanktuarium we Muli, zjedli my śniodanie, pocykali trocha fotkōw z roztomańtymi fanami, drzewiannymi ludkami, a żywymi Papuasami, co na nas wachowali, coby sie z nami prziwitać, pojechali my na South Pacific University, kajś tam we ôkolicy. Przejechali my yno autami po placu miydzy tymi wszyjskimi chałupami, kaj te sztudynty sztudyrujōm a miyszkajōm, a pojechali my dalij. Bezmała na tym uniwersytecie majōm tela kōmputerōw, co styknie dlo kożdego sztudynta, a żodyn niy pisze we heftach. Nō ja, ale ôni bezmała majōm jakigoś bogatego „ujca“, jakigoś szpōnsora. Do Mount Hagen jechali my jakōmś inkszōm drōgōm, było mynij dziurōw, chocioż były place, kaj asfalt bōł poswijany, a drōga wysuto była bergōm. To chyba skuli lawinōw ze ziymiōm, a miynkij ziymie po deszczach tyn asfalt je taki poswijany, dziurawy. Były tyż dzisiej place, kaj asfalt niby bōł, ale bōł fest puklaty, choby na autobanie kole Piekor. Roz żech tak podskoczōł, co bych bōł hned zrobiōł łepōm dziura we dachu w aucie. Teraz po ôbiedzie mōmy chwila czasu, coby se dychnyć, tōż trza poladować mobilnioki, ôkōmpać sie, bo bez dwa ôstatni dnie była yno zimno woda, a mało sztrōmu. Ô trzeciyj po połedniu mōmy jechać kajś za miasto na jakoś gōra podziwać sie z wiyrchu na Mount Hagen, a napić sie jakigoś biyru. A kokoty durch piejōm, chocioż je dwie po połedniu.
Wiycie, wiela ciekawych rzeczy idzie sie dowiedzieć ôd tych farorzōw a misjōnarzōw przi tych wieczornych godkach przi szolce tyju, abo co inkszego. Jak ôni poradzōm piyknie godać. Co tyn farorz ze buszu nōm wczora naôpowiadoł. Spōmniało mi sie, co na miano mioł Sławek, a pochodzi ze woj. ôpolskigo, kajś na granicy Ślōnska a Wielkoposki chyba. Bezmała we Polsce przi welōnku do Syjmu, abo inkszym, to je yno taki kopani po kostkach. Sam skuli ôstatnigo welōnku postrzylali pora ludzi. U ks. Sławka ukradli urna welōnkowo, a ôddali jōm dziepiyro za pora tydni, abo miesiyncy, niy pamiyntōm. Wtedy, jak udało im sie wciepać tela głosōw, coby pasowało kōmu trza. Sam praje żodyn niy mo papiōrōw, wykozka, ani paszportu. Ludziōm przi welōnku mażōm palec, coby niy welowoł wiyncyj razy. Dyć taki welōnek trwo dłōgo, niż tam po tym buszu ich poznojdujōm, a trefiajōm sie roztomańte cuda. A jak już kery sie dostanie tam kaj wyżyj, to niy dbo ô inkszych, yno ô swoja familijo. Papua je bezmała zadłōżōno u Chińczykōw (a inszch możno tyż) na dziesiōntki lot. We wrześniu (16) bydzie 50 lot, jak Papua – Nowo Gwinyjo je niypodległo ôd Australije. Dyć ôni bezmała tego niy chcieli, yno inksi im ta niypodległość dali. Za „Niymca“ (do 1914), a za „Australije“ bōł sam bezmała porzōndek, były roboty przi drōgach, a terazki niy mo kery tego wachować. Piniōndze sie przeważnie kajś stracōm, a profitu niy widać. Ludzie siedzōm na rantach, żujōm betel, a grajōm we karty, abo chodzōm tam a nazod. Niy ma roboty, niy ma piniyndzy, i tak to leci. Tela, co te misjōnarze sam co porobiōm, ale tyż je ciynżko. Jak dajōm kerymu biydniejszymu, to inksi mu zowiszczōm. Jak kery sie wyuczy, to musi do kōńca życio pōmogać swojim spōłplymiyńcōm, skuli wantoku.
Te Sanktuarium Maryjne we Muli, kaj my byli ôd wczora, je rychtyk piykne, a leży we cudownym miejscu we gōrach. Je tam bezmała 6, abo 7 figurôw Paniynki Marije, a cołki czas sie to rozbudowuje. Sōm tam groty a kapliczki: Czynstochowsko, Lourdes, Fatimsko, Guadalupe, L…, O… (ze Afryki), a terazki dostali tyż figura jakijś Paniynki ze Brazylie. Rybiorze na morzu kole Lea wyłowiyli we sieci piyrsze głowa Paniynki, a potym cołko figura. Niy wiedzieli ôni, co z niōm zrobić, tōż uznali, co zaniesōm jōm do Sanktuarium we Muli. Szli bezmała bez gōry z tōm figurōm, jaki 700 km, praje dwa miesiōnce. Szli głōwnie we nocy, bo w dziyń było za gorko. Ks. Damian rozważuje, co z tym zrobić, ale na pewno co wymyśli, a postawi zaś jako kapliczka. We Sanktuarium majōm relikwije ôd poru świyntych. Ks. Damian nōm ich mianowoł, dyć tego wszyjskigo niy idzie spamiyntać. Trocha żech nagrowoł, tōż możno na kerym filmiku co bydzie.
We Papui je bezmała 50 % ludzi do 18 roku, tela młodziokōw. Dyć tak gynau, to żodyn tego niy wiy, bo niy ma żodnych papiōrōw, tela co farorze przi chrzcie kaj zapisujōm, ale niy wszyjscy. Katolikōw je sam kole 30% yno. Sōm tyż protestanty, a roztomanci inksi. Adwyntyści Siōmmego Dnia sōm tyż mocni, a katolikōw zwalczajōm wybijajōm szyby bezmała. Dzieci do szkoły chodzōm, ale yno pora klasōw i tyż niy wszyjscy. A zdarzo sie, że do szkoły chodzōm, ale sie niy uczōm, bo niy ma rechtorōw. Ôni bierōm wypłata co dwa tydnie, ale uczyć dziecek sie im niy dycko chce. A te dziecka majōm do szkoły niykedy i poranoście kilometrōw. Widzieli my cołki gromady, jak ciōngnōm drōgōm, żodyn ich niy wiezie autym. Trocha dzeci zno angelski (Martyna badała to, ôdzywała sie dō nich), ale niy wszyjscy. Inksi znajōm yno tok pisin. To je bezmała taki uproszczōny angelski, taki trocha dziecinny. Koza to je „meme“, krokodyk „pukpuk“ , dziyń dobry „Moning“ Wiyncyj niy poradza. Te jejich sztrykowane kajsterki, to sōm bilumy. Sōm myńsze i wiynksze. Idzie w nich nosić wszyjsko. Baby noszōm te tasze na plecach, a hynkel na czoło, choby tako ôpaska. Noszōm tam małe dziecka, towor z torgu, abo z dżungle jaki ôwoce. Na dworze zaś zaczło padać, tōż niy wiym, czy pojadymy na ta gōra, na tyn biyr. Jutro rano mōmy lecieć do Port Moresby, dyć żodyn niy wiy, czy polecymy. We piōntek chcymy szukać rajskigo ptoka we jakiś parku, czy zoo, a we sobota fliger do Singapuru. Niy wiym, kedy zaś sam co napisza, bo z tym pisaniym je roztomańcie: kōmputer sie rozladuje, niy idzie go do buszu wziōnś, dłōgopis przestanie pisać, abo niy ma sztrōmu i je cima. We aucie tyż niy do sie pisać na tych jejich sam drōgach.
Spōmniało mi sie jeszcze, co dzisiej przi ôbiedzie godali my bez WhatsAppa ze misjōnarzym, co je na wyspie Bougaville, ks. Michalikym ze Ôrzeszo, co ze Adamym Porwołym do szkoły chodziōł. To Adam padoł ksiyndzu ô nas. Na Bougaville niy popłynymy, za daleko, ale możno na bezrok trefiymy sie we Polsce, abo na Ślōnsku.
c.d.n.
