Ostatni gasi światło: O masowym poparciu Ślązaków dla Polski
Jeden ze współczesnych promotorów odwiecznej polskości Śląska udostępnił niedawno fragment wydanej w 1902 r. w Warszawie publikacji innego promotora tej samej idei – Stanisława Bełzy, pt.: „My czy oni na Szląsku polskim”. Kto nie zna chłopa, temu wyjaśniam – Stanisław to urodzony w Warszawie, zmarły zresztą też tam, syn chemika spod Wielunia, autora podręcznika o wypalaniu wódki, oraz gospodyni, też spod Wielunia, acz bardziej w stronę Łodzi. Stanisław interesował się wieloma sprawami, a sprawami Śląska też bardzo. Dużo na ten temat pisał, wreszcie założył Towarzystwo Narodowo-Kulturalnej Pracy dla Górnego Śląska. Założył je oczywiście w Warszawie. Uprzejmie raczył też w jednej ze swoich publikacji dość precyzyjnie określić po co właściwie jest Polsce Górny Śląsk: „Bez Śląska Polska będzie nędzarką wśród narodów, tyle tylko, że bez kajdan. Z nim połączona na wieki, stanie się mocarstwową potęgą na wschodzie Europy, niezależną od zewnętrznych i wewnętrznych wrogów”. Stanisław – wielki pasjonat zagranicznych podróży – był, widział, wiedział więc, że na tym niewielkim skrawku ziemi jest pruskich kopalń, hut i innych zakładów przemysłowych tyle, że prawdopodobnie warte są więcej niż cała Polska, choćby i tej Polsce udało się wyszarpać większość Ukrainy i pół Rosji.
Jak wiemy, wyszarpywanie wschodu niezupełnie się powiodło, a nawet o mały włos spowodowałoby likwidację Najjaśniejszej już na samym starcie, ale ambitna próba była. Szczęśliwie dla Stanisława powiodło się natomiast położenie łapy polskiego fiskusa na większej części górnośląskiego przemysłu. Potęgi mocarstwowej na wschodzie – wbrew przewidywaniom Stanisława – z Polski to nie zrobiło, ale pozwoliło przynajmniej krajowi za śląskie pieniądze wegetować na poziomie w miarę znośnej nędzy, przy pełnym zabezpieczeniu potrzeb elity politycznej (a to akurat na poziomie bizantyjskim, czyli normalny wschodni standard).
Warto wspomnieć, że miał Stanisław sławnego brata Władysława, zwanego „wielkim piewcą polskości” oraz „narodowym poetą dzieci”, „wielkim wychowawcą” i tym podobne. Władysław popełnił był znany wierszyk dla dzieci zaczynający się od słów „Kto ty jesteś?” o orłach białych, krwi i bliznach oraz konieczności oddawania życia.
Co takiego miał do przekazania Stanisław w „My czy oni na Szląsku polskim”? Czytamy:
Jak wiadomo, Szląsk Górny, czyli tak nazwana urzędownie regencya Opolska, zaludniony jest ludem polskim. Podczas gdy Szląsk Środkowy i Dolny zniemczyły się doszczętnie i przepadły w zupełności dla świata słowiańskiego, na szerokich przestrzeniach od Raciborza do Katowic i od Bogumina do Opola, lud pozostał tem, czem był za naszych Piastowiczów, odparł zwycięsko ataki Niemców.
Czy lud „na szerokich przestrzeniach od Raciborza do Katowic i od Bogumina do Opola” istotnie był ludem polskim i niecierpliwie przebierał nóżkami, by tylko jak najszybciej przyłączyć się do Polski? Ja twierdzę, że absolutnie nie. Jestem przekonany, że chodziło wyłącznie o to, by bez żadnych kosztownych i czasochłonnych inwestycji szeroki strumień pieniędzy z górnośląskiego przemysłu skierować do warszawskiego budżetu, wykorzystując pretekst rzekomej polskości ludu. W istocie zaś lud w swej ogromnej większości był Polsce niechętny lub obojętny, a kraj ten przeciętnemu Ślązakowi jawił się jako obcy i skrajnie nieatrakcyjny. Potwierdzają to – zapewne wbrew intencjom twórców – liczne teksty polskich działaczy narodowych, tak powstałe w tamtym czasie, jak i późniejsze, wspomnieniowe. Na przykład słowa katolickiego księdza Lewka.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Ksiądz Michał Lewek, polski nacjonalista i działacz plebiscytowy (poza tym antysemita, ale o tym innym razem), u schyłku życia opublikował pracę wspomnieniową o czasie plebiscytowym, pt: „Górnośląski plebiscyt 1921 roku oraz udział w nim duchowieństwa katolickiego”. W sposób niezamierzony podał szereg informacji, które pozwalają ocenić „masowość” poparcia ludu śląskiego dla włączenia do Polski, jak też zweryfikować wiarygodność kilku innych „bon motów” późniejszej propagandy sanacyjnej, komunistycznej, wreszcie „trzeciorzeczpospolicianej”.
Zatem oddaję głos księdzu Michałowi:
- celem: pozyskania dla Polski jak największych warstw ludności. Zadanie ogromne wobec nieuświadomienia narodowego oraz obojętności szerokich mas ludu górnośląskiego,
- ciągłe uświadamianie górnośląskiego ludu, że nie tylko z narodowościowych, ale i z religijnych powodów powinien głosować za Polską,
- Liczba Polaków w pełni uświadomionych była stosunkowo mała, mimo ich etnologicznego pochodzenia, niewątpliwie polskiego,
- narodowościowa obojętność (…) została nieproporcjonalnie spotęgowana przez sześćwiekowe oderwanie od pnia i kultury macierzystej z jednej, przez wielki zaś blask ówczesnej materialnej kultury niemieckiej z drugiej strony,
- Niestety, wnet każdy na studia udający się Górnoślązak padał ofiarą germanizacji,
- Niewielu jednak było chętnych do zadania sobie trudu zdobycia uświadomienia narodowego,
- Zbyt wiele było motywów odsuwających od Polski,
- Zmartwychwstająca [Polska] 1918 r., nie przedstawiała się bynajmniej jako urocza królewna. Przeciwnie, stawiała pierwsze kroki i borykała się z niesłychanymi trudnościami (…) nie posiadała nic, co by do niej pociągało,
- Prosty i narodowo nieuświadomiony lud górnośląski znał Polskę w postaci owych sezonowych robotników rolnych, wiosną masami przekraczających jego granice (…). Jesienią robotnicy ci wracali przez Śląsk do swych rodzinnych stron, a widok tej nędzy ludzkiej nie był nazbyt zachęcający,
- dla Górnoślązaka w czasie plebiscytowym Niemcy przedstawiały się, mimo przegranej wojny światowej, w porównaniu ze zniszczoną i całkowicie wyczerpaną Polską, jako kraj zupełnie nietknięty wojną,
- duchowieństwo górnośląskie w swej przytłaczającej większości nie znające prawdziwej Polski, absolutnie nie tęskniło za polityczną przynależnością Górnego Śląska do Polski, ale kochając lud górnośląski na swój sposób, widziało jego byt, przynajmniej materialny, lepiej zabezpieczony w obrębie Rzeszy Niemieckiej.
Wybrałem tylko kilka cytatów, ale pracę Lewka warto przeczytać w całości. Warto, bo przede wszystkim przedstawia ona bez jakiegoś szczególnego skrępowania mechanizm wykorzystywania przez polskie duchowieństwo szczególnej roli religii w życiu prostych ludzi do agitacji propolskiej. I nie chodzi tylko o wykorzystywanie kościołów i instytucji okołokościelnych w kampanii plebiscytowej. Rzecz w tym, że polscy księża bez ceregieli robili użytek polityczny z zaufania ludu płynącego z pobudek religijnych i kładli ludziom do głów, że nie mogą kierować się własnym dobrem i patrzeć na swoje osobiste korzyści, bo głosowanie za Polską to wręcz obowiązek wobec Chrystusa.
Pan Kracy