Ojgyn z Pniokōw: Chudobne dziecka i … Dzieciōntko

A śniyg ciyngiym suł rōwno, cichuśko i corŏzki go bōło wiyncyj, choby cŏłke Pnioki byli ôbciepane piyrzym nikej po szkubackach. Ćma. Ino nasz kościōł, „Jōzefka” ôświycōno choby we faszing. Rōncz pogaśli już lampioki na cestach. Ficywyrt szałfluje śniyg a jego starŏ suje z kibelka wrzawe hasie.

Cosik sie tyrpie i lekuśko zgrzipi.

– A dyć ustōń, diosecki najduchu sie wiertać, fyrtać i roztopiyrzać!

– Ale, kej jŏ, jŏ już blank do imyntu przeziōmbnōł.

– Tōż eknij sie barzij do Znojdka, mogesz sie jesce deczko ku niymu szibnōńć, pra? Przeca łōn je gorōnciyjszy i ździebko sie jesce ôgrzejesz. I dyć nynej jesce krzinka!

– A wiela je? Kej bydzie rano?

– Cicho być, niy jamruj i niy wajej, i… ustōń sie zasik majtać na wszyjskie zajty. Przeca niy ma jesce pōł łōsmyj, bo we „Jōzefce” niy glingali, jesce sie gloki niy rozfechtowali. Dzisz? Briwy, cukrōwy i dziamble ci tyż jesce kimajōm. i sam ino, ino… te dioseckie glapy ci już kracōm.

– Marijka, ale mie sie kce eać i jscać! I mōm głōd.

– Utropiynie ze cia Hanysku i ôstuda. Podwiyl se tak lygōmy, to je bździnka lekszij tyn ziōmb szczimać, a i Znojdek tyż jesce niy isko błechōw.

– Nō ale, kej mi sie kce i tela.

– Nō, tōż targej i gibej sie wartko nazŏd. Ino dej pozōr coby cie fto niy uwidziŏł. Zawrzij sie i trzimej Znojdka za sznupa, coby fest niy harusiōł, bo ftosik sie sam kole naszygo chlywika belonce… No, już poszoł.

Poskludzej jesce te lōmpy do szachtli a jŏ gynał skukōm rest, zegōwek i ta starŏ deka, coby nōm jōm fto niy chabnōł, jakisik haderlok lebo szmaciorz. Dobrze, iżech łōński tydziyń znodła ta kraciatŏ

deka na hasioku, bo by my terŏzki na zicher zamarzli.

I zaprzij na ôstatek sztangōm dźwiyrze!

– A co bydymy dzisiŏj bez cŏłki dziyń robić?

– Dej pozōr Hanysku. Dzisiŏj je Wilijŏ. Muszymy sie zwyrtnōńć i tak wszyjsko zrychtować, coby i my mōgli fajrować. Miarkujesz?

Ôblyc tyn dubel, chocia ci je za srogi, cypelmyca na palica i idymy wrŏz na haltynsztela banki na Nowyj, tam je rozhajcowany koksiok, to sie nŏjprzodzij ôgrzejymy. A możno i po drōdze co nojńdymy do jŏdła na hasioku. Ludziska tela na Gody naforantowali, iże cosik łŏnym sie tam zawdy zgiździ i muszōm to wyciepońć.

– Nō ale, Marijko, co to je Wilijŏ?

– Uwijej sie a jŏ ci byda niyskorzij ô Wiliji ôzprawiać.

Kejsik, dŏwno tymu, kej jesce Mamulka niy siedziała we hereszcie i żōł nasz Tatulek, to my tyż sprŏwiali Wilijŏ. A Wilijŏ, to je nocka kej Pōnbōczek, maluśki Jezusek, Dzieciōnteczko – prziszło na świat. I beztōż ludzie durch sie radujōm, bo ôd tamtego casu je juń lepszij na tyj ziymi.

– Je, ôbejrzi sie, żymła, i to jesce ze kyjzōm. Musi, jakisik rozbestwiōny huncwot wyciep jōm do hasioka, bo dzisiŏj je post i niy ćko sie tela, i tak jak we niydziela. A Znojdek tyż ci już tam cosik dlŏ sia wysznupŏł.

Pojŏdeś, ôgrzołeś sie deczko, to idymy na torg.

– A skuli cego, Marijka, po jakiymu? Przeca dzisiŏj je pyndziałek a torg je wdycki we strzoda i we sobota.

– Ja, mŏsz prawie, ale dzisiŏj handlyrze tyż jesce sztandy zbajstlowali, kejby tak fto co przepōmnioł kupić abo musiŏł cosik zrychtować na chib tref abo na ôstatni driker. My tyż Hanysku muszymy sie drap uwijać, coby wszyjsko gynał nazgłobiać, coby nōm tyż na ta Wilijŏ stykło. Kej ino blank tyn cŏłki torg przesznupiymy, wyfechtujymy, to niy bydzie knap.

– Filuj ino Marijka. A dyć tam styrcy jakosik ôberzniynto chojna, możno jedla. Bierymy jōm?

– Nō, przecamć. A tu jesce ku tymu we pucince ôstali dwie glaskugle, deczko szczaskano szpica i strzybno keta. Po świycki to pōjndymy jesce niyskorzij na kiyrchow, a jakigosik harynka lebo rest kapera ufechtujymy ôd tego zabranygo handlyrza.

I tak Marijka, Hanysek i Znojdek łamziyli bele kaj, sznupali, zgłobiali aże wszyjsko przikludziyli do swojigo chlywika na placu wele klopsztangi. Dwie przeżdżałe apluziny, pŏrã kobylōnkōw, śćwiertka margariny, wyfechtowanŏ szekulada i pŏrã bōmbōnōw, styry stare żymły, ôbrzinki wusztu, biksa harynkōw we tomatach i take tem bele co; a i chojna tyż ci mieli.

Nō, i poklechtali sie na smyntŏrz, coby pichnōć jakiesik świycki.

– Marika, padosz iże Tatulek kipnōł i je umrzity, a po jakiymu sam niy mŏ grobu?

– Hanysku, łōn niy kipnōł ino sie sōm hangnōł, bo kej go wyciepli ze werku (bōł na stymplu, za elwra), niy poradziōł wyfutrować naszyj cŏłkij familiji. I beztōż go niy dali pochować, ino sfalyli pod płotym.

– A gŏdałaś Marijko, iże piyrwyj to my tyż mieli Wilijŏ nikej inksze dziecka. Na isto mieli my?

– Anō, mieli my. Nō ale, kej niy stykło Tatulka, Mamulka napoczła słepać gorzŏła, schacharzōła sie, rojbrowała, aże jōm yntlich zawarli we herszcie. Ale, ty mi niy spōminej ô tym, bo mōm srogi jankor i jesce ci sie tukej ôzbecza, ześlimtōm i… być rŏd, iże my sōm do kupy a niy we ôchronce. I mŏ być gryfnie i godnie jak kaj indzij.

– Wejrzij sie Marijka, wejrzij, piyrszŏ gwiŏzdka uwidziołech bez ta nuta  we dźwiyrzach!

– Dej pokōj Hanysku, tam styrcy naprany Lojzik, kery luchnōł przi Wiliji pod harynka i kurzi terŏzki cygareta. Niy mogymy mu dać skozać, iże my tukej sōm i mōmy srōmate bo srōmate, ale zawdy jŏdło dlō nŏs i dlŏ Znojdka tyż. Jesce nōm sam co nazgobi, wyszykuje na ôstuda i bydymy mieli Wilijŏ forbaj.

 

A śniyg suje, ino już niy je taki biŏły nikej sie wydowo. Ajscapy zamarzli na rułach ôd familokōw. Wszandy naobkoło blyscały i szklyły sie we izbach za gardinami jedle. Na ôknach prziflostrowane byli roztomajte barzoły, glaskugle, Mikołŏje barzij choby we amerikański „halołin” a niy nasze Dzieciōnteczko. Tam kaj ci ôkna byli ôzewrzite we lufcie wōniało grzibionkōm, parszczōnym kaperym, makōwkami, piernikōma i inkszymu wilijnymi maszkytōma. Juzaś ze poniyftorych ôkiyn idzie posuchać kolyndy, chocia take jakesik inksze, cudze, amerikańskie choby naszych ślōnske, polske już wszyjskie przepōmnieli. Niy nastykło Starkōw i Starzikōw, kerzy poradziyli gryfnie wiskać nasze śpiywki.

A nasze… nasze dziecka i Znojdek naćkali sie czym tam mieli, wlejźli pod deka, po cichuśku powiskali „cicho noc” a „lulejże Jezuniu” i chnet by jejich śnik chycioł.

– Suchej ino Handzlicku, już glingajōm gloki na pastyrka. Mogymy zōjńść do „Jōzefki” pokiel kościōł bydzie jesce prōżny… pokiel klŏsztorne panny i Antek Pikulik jesce niy wachujōm i je jesce ćma przi ōłtŏrzu.

– Jŏ niy kca. Tam je ziōmb, a tu pod dekōm i przi Znojdku niy ma ci jesce  tak nŏjgorzij.

– Niy fandzol, idymy! Przeca we kościele hajcujōm, je fol ludzi, kŏżdy dychŏ (niekierzy gorzŏłōm wysłepanōm pod słonygo harynka), ale idzie we tyj hormiji szczimać. I ôbejrzymy se maluśkigo Jezuska, Dzieciōntko, kere terŏzki we ta szykownŏ noc sie urodziyło.

Poszli.

– Ino dej pozōr! Ino muszymy Znojdka przikrymplować, prziknōtlować ci do gylyndra przi słodach kościoła.

– Wejrzij se Marijka, kuknij sam. Tyn Jezusek, te borajstwo wrajziyli do takij betlyjki, do grotka na siōnko a kole Niygo yjzel i kalymba, kerzy dychajōm na Niygo, coby niy uziōmbŏł. Już miarkujesz po jakiymu wszyjskie Mu przajōm, bo Łōn ci tyż spokopiōł, iże ludziōm je niy nŏjlepszij na tym świycie na kery Go Pōnbōczek – Ôjciec posłoł, a Ôn usuchliwie niy wybiyrŏł jedbŏwnych zegōwkōw i damastowych sztepdeczkōw. A bali i pojedzōny to je tyż ino beztōż, iże Go pastuszki niyborzōntka nafutrowali czym mieli, mlykiym, oscypkōma, i co tam jesce kery śnich miŏł.

A iże to Pōnbōczkowy synek, to niyskorzij i krōle ku niymu sie przikwanckali. I ty tyż niy mŏsz co wajać i labiydzić, bo Boże Dzieciōnteczko tyż niy miało ci  przodzij blank letko.

Pastyrka bōła ci richtik szykowŏ. Ôrgany grali, ludzie śpiywali do kupy ze Farorzym aże sie niysło do samiuśkich Logiewnik. Dzieciōntko sie narodziyło. Doczkali my sie Godōw.

„Przibierzeli do Betlyjym pastyrze…”

Dziecka zicniynte kole hajcōnga doczkali aże wszyjskie wyjndōm, aże cŏłki kościōł bōł prōzny, i podwiyl same niy kipnōm, przoć bydōm Maluśkimu, iery tyż bōł zziōmbniynty i miŏł głōd nikej łōne dzisiŏj.

A wele „Jōzefki” kulwitoł sie jakisik sorōń (możno ci i jakosik cyjntla za zojlōm wysłepŏł), kery pedziŏł bōł do swojij staryj:

– Kuknij se co za ludzie, blank bez serca, na taki ziōmb i ćmok tego maluśkigo psiŏka prziknōłtlować do okolnika. I to we Świynta. Skoranie boskie na takich, abo chocia jako sztrofa. Niy ma tukej kajsik kiegosik szucmana???

Na ôstatek dziecka porzykali mamine rzykani:

Niy gorsz sie Dzieciōntko na Twojich rōwniokōw,

Bo niy znajōm ciepła starych familokōw.

Niy zawiyrej ôczek ty Bożo Dziecino,

Wszyjskie Cie proszymy – przijńdz sam dō nŏs ino.

Zarŏz se ôddychniesz w betlyjce na sianyczku,

My Ci zaśpiywōmy, śpij, Bożi Syneczku!

A śniyg durch suje i suje, i je ci corŏz cichszij, i zdowo sie, iże aże ôd Kosmalowych rybnikōw, bez pole, bez ôbalōny sztalwerk ze „Kościuszki”, bez familokowe place ze chlywikami i klopsztangami, bez gōry kaj na Gody niy ôstało żŏdne pranie, pod zamarzniyntymi ôknōma stary Utopek po ćmoku wisko swoja kolynda:

 

Nynej se Dzieciōnteczko,

Moja perełko.

Nynej umiłowane

Moji pieścidełko.

Nynej se Dzieciōnteczko,

Nynej se nynej.

A ty Mu Hanysku

Kolynda śpiywej.

Nynej se Jezusku

Nynej se nynej,

A ty Mu Hanysku

Gryfnie zaśpiywej!

 

Śpiywej Mu po cichuśku,

Mały Hanysku.

Ô gwiŏzdkach, co wysoko

Na niybie blyscōm.

Śpiywej Mu Hanysku,

Przeca ty umisz.

Śpiywej po naszymu

Ôn cie rozumi.

Śpywej Mu Hanysku,

Przeca ty umisz.

Śpywej Mu po ślōnsku

Ôn cie rozumi…!*

 

I to by możno bōło na tela, na ta Wilijô

  Eugeniusz Kosmała / Ojgyn z Pniokōw – Chorzowiŏk, inżiniyr, prawy Ślōnzŏk, wigyjc i szpasownik… Jeżech pynzjōnistōm ze Huty “Kościuszko”, kaj bōłech bez wiela, wiela lŏt inżiniyrym. Terŏzki na pynzyji pisza mocka artikli, mōm swoja autorskŏ audycjŏ we Radiu Piekary i wydołech pŏra ksiōnżek po ślōnsku.

* Tekst kolędy na melodię „Lulajże Jezuniu”  Bogdan Dzierżawa