Ôd Mōniki z Ameryki: Ô Amerykańskich piōnierach lotnictwa
Ôstatnio pisałach Wōm ô piyrszych brytyjskich kolōnistach, kerzi pōnad 500 lot tymu założyli kolōnijo zaroz za moim płotym. Jakbyście popatrzyli na to miejsce kaj miyszkōm z lotu ptoka, to byłoby coś podobnego jak pōłwysep helski, ino fest, fest dugi i ze myjszymi wysepkami po blisku. I tak naprowda to z gōry wyglōndo to raczyj niypozornie w skali cołkij Ameryki i ciynżko uwierzyć, że to prawie tukej miało miyjsce jeszcze inksze wielkie historyczne wydarzynie, kere ino 66 lot niyskorzij pozwoliło człowiekowi stanōńć na ksiynżycu.
W miasteczku Kill Devil Hills, po zachodnij strōnie autobany 158, usypany jest fest wielki kopiec z dynkmalym upamiyntniajōncym tyn sukces a zarozki kole tyj gōrki jest muzeum i zaznaczōne miejsce kaj zimōm 1903 roku braciōm, Orwillowi i Wilburowi Wright, udało sie wzniyś w luft po roz piyrszy.
A wszysko zaczło sie ôd warszatu rowerowego kery spōmniani bracio prowadzili w Ohio. Ale ambicjo nie pozwoliła im ino na pyndlowanie po ziymi, zaczli budować drachy, potym szybowce i marzyć ô maszinie, kero napyndzano byłaby silnikym spalinowym i mōgła pokōnać wiynksze ôdległości. W 1900 Orwille i Wilbur przeniyśli sie tukej, żeby eksperymyntować z maszinami kere budowali. Terozki idzie sie dostać do Kill Devil Hills szyrokōm autobanōm, mostami abo nawet fligrym. Jest w pierōna piyknych chałpōw, hoteli, sklepōw i inkszych atrakcyji prziciōngajōncych turystōw, ale na poczōntku XX wieku byl ino pioch i pora chatek rybackich, a Kill Devil Hills było czyńściōm gminy Kitty Hawk. Bez zotoka trza było przepłynōnć łōdkōm i żodyn jeszcze nie wiedzioł, że kedyś rozwinie sie tukej tako turystyka. Ale było tu coś, czego potrzebowali bracio Wright do tego by ôderwać sie ôd ziymie – ôtwarte przestrzynie i czynste, siylne wiatry. Bez 3 lata testowali swoje masziny napyndzane siyłōm wiatru, uczyli sie sterowania niymi, doskōnalyli jako pilocio. W 1903 roku zbudowali swōj piyrszy fliger z silnikym spolinowym – dwupłatowiec ô drzewianyj kōnstrukcyji pokrytyj muślinym, kaj pilot leżoł na brzuchu i sterowoł ekstra wajchami. Wszystke dostympne wtedy silniki były za słabe i za ciynżke na potrzeby ich wynalazku, tōż zmuszyni byli tyż zaprojektować i zbudować swōj włosny. Żeby być zicher, iże siylny wiater nie zdmuchnie fligra jeszcze przed fazōm wznoszynio, umieszczōno go na ekstra glajzie, takij jak na banhofie i na nij sie rozpyndzoł. Teroz trzeba było ino uniyść sie w luft.
W połowie grudnia bracio Wright ciepli mōneta ô to, kery legnie za sterami, uruchōmiyli silnik i po roz piyrszy w historyji ôderwali sie ôd ziymie. Tyn piyrszy lot trwoł ino pora sekund i po 36 metrach Wilbur walnōł ô zola , ale to ich nie zniychynciyło. Gibko naprawiyli co tam sie pocharatało i już za 3 dni prōbowali zaś. Tym razym udało im sie zrobić aże sztyry loty, z kerych tyn ôstatni, nojdugszy trwoł prawie minuta i pokōnoł ôdległość 279 metrōw. Prawie tyn lot z 17 grudnia 1903 uznowo sie za piyrszy w historyji lot maszyny ciynższyj ôd luftu. Wszystkie te prōby i ôdległości zaznaczōne sōm na placu kaj miały miyjsce. Stoji tam tyż replika hangaru i jest nawet glajza na keryj sie rozpyndzali. Cołki teryn muzeum je ôtwarty i czasami jeżdzymy tam na kołach, abo włażymy na kopiec poôglōndać zachōd słōnca nad zotokōm.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Sukces braci Wright zainspirowoł inszych kōnstruktorōw i śmiałkōw, kerzi marzyli ô lotaniu i niydugo potym w luft zaczły sie wzbijać kolejne maszyny na cołkym świecie. Fascynujōnce je tukej tympo rozwoju lotnictwa. Nojlepij podsumowuje to wielki baner wiszacy w museum, kaj stoji:
„From Kitty Hawk to the Moon in 66 years” ( „Ôd Kitty Hawk na miesiōnczek w 66 lot”).
Monika Zając
Monika Zając, frela z Ôrzeszo, kero piytnoście lot do zadku wykludziła sie do Ameryki, terozki frygo hamburgery zamiast rolady, a kej ino znojdzie wolno chwila pisze ô tym, co jij sie wydowo interesantne po drugij stronie Atlantyku.