Ô Oberschlesien we galickij gŏdce!

Journalisty ze Galicyji we Spaniji zmeistrowali beitrag ô Oberschlesien na 1,5 stundy, ftory idzie posuchać po ônychszymu – we galickyj gŏdce!

„Fóra de Mapa” tako se mianuje tyn podcast kludzōny bez María Sabaris a Juana Vergara – dwōch galickich journalistōw, co richtujōm swōj fokus na rŏztōmajtne minderheity we Ôjrŏpie. Do terŏzki ôsprŏwiali juże ô Sicilije, Cornwall, Kosovo, Macedonije, Südtirol, Normandije a ô pŏru inkszych tymatach. We aktualnyj – szesnŏstyj – foldze pojświynciyjli se ôni naszymu heimatowi: Gōrny Ślōnsk/Oberschlesien. Dziynki tymu entwicklowali dojś ciykawy überblick ô geschichtcie, politice a kulturze.

Beitrag poradzi kŏżdy posuchać, co poradzi gŏdać małowiela we choby jednyj rōmanskij gŏdce. Ônym, co ônygo niy poradzōm, przikludzōny sam je krōtki überblick inhaltōw, ftore idzie znejś we tym sendungu.

Maria a Juan napoczli niy za krōtkim einleitungym do ônych zuhörerōw, ftorzi możno niy słyszejli jeszcze nigdy ô „Alta Silesia”, jako se mianuje Oberschlesien/Gōrny Ślōnsk po galicku. Przikludziyjli tysz sam pŏra satzōw ôd Łukasza Kohuta, depotowanygo we EU-parlamyncie, ftory bōł we ônskym roku pokŏzoł, iże polcki dolmetscher we Brüssel niy poradziōł przeniyjś ônygo textu na polckŏ gŏdka. Kej wyklärowanŏ ôstała komplexowŏ geschichta zentralôrŏpyjskego regiōnu – jako byjli bezeichnowali „Alta Silesia” –, przikludziyjli niyskorzij tysz beispiele ze aktualnyj popkultury, kaj pōjściyjli song ôd ślōnskygo popbandu „Frele”. Journalisty spōmniyjli tysz ôtym, iże Ślōnzŏki niy yno sōm we Ôjrŏpie, ale iże ônych geschichta tysz se bōła we 19. jahrhundert przeniōsła do Texasu, kaj ônych siedlung Panna Maria je piyrszym bezugspunktym jaki kŏżdy mŏ, co myjśli ô tako mianowanych Silesian Texans.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Piyrszy online-schaltung we tym sendungu, jaki Maria a Juan miejli ze Ślōnzŏkym, bōł ze Prof. Tōmaszym Kasemullōm, ftory je professorym geschichty we University of St Andrews we Schottland. Gŏdka pokludzōnŏ bōła po angylsku a przetumaczōnŏ na galicki. Tukej Prof. Kamusella erklärowŏ historyczno-politiczne mechanizmy nacjōnalizmōw, ftore niy poradzōm uchycić tygo, co je ślōnske, jako ôjrŏpyjski mischung. Drugōm persŏnōm ze ślōnskymi wurzlōma, ze ftorōm journalisty se połōnczyjli online, bōła socjŏlōszka Marta Bainka, co bōła dŏwała antworty na fragi po galicku we szpanskyj gŏdce. Tukej frau Bainka dała kans informacjōw ô tryndach we kulturze ze dzisiej. Nŏwiankszy fokus ciypła na literatura, ftorŏ kodifikuje ślōnskŏ gŏdka, bezto betŏnowała bedeutung, ftory majōm texty pisane po ślōnsku we ôryginale, ale i tysz we tumaczyniu. Blank ciykawe sam bōło przikludzynie Janoscha ze Zŏbrza jako beispielu schriftstellera, ftory je znany we heimatcie bez „Cholōnka”, manij ze ônygo buchōw do dziejciōw, ftore sōm za to blank popularne we Niymcach, a co miyszkŏ na Tenerifie. Marta Bainka dojś elokwyntnie pokŏzywała jake sōm bedrohungi dzisiej do ślōnskij kultury, ftore niy poradzōm zaakcyptować tygo, czym je Oberschlesien. Tukej niy yno podała jako beispiel przemianowanie Regiōnalnygo Institutu Kultury we polcko-nacjōnalny Institut Myjśli Polckij mianowanygo za Korfantym, ale tysz przikludziōła worty Jaroslausa Kaczyńskygo, ftory bōł niyrŏz pokŏzywŏ Ślōnzŏkōw choby zagrōżynie do polckojsi – „zakamuflowanŏ ôpcjŏ niymieckŏ”. Te beispiely dienowały tysz tymu, coby pokŏzać, iże ideja ślōnskojści, hochkultury a literackij gŏdkij, dziynki tym statementōm politikerōw polckich, bōła nabrała schwungu.

Wedle kōnca sendungu spōmnianoł tysz bōła wilamowskŏ gŏdka mianowanŏ Wymysiöeryś, abo Wilmesaurisch ze Wilamowicōw kole Biylska-Biołyj, we ftoryj poradzōm ôsprŏwiać manij niże 100 czowiykōw dzisiej. We beitragu idzie usłyszeć kans inkszych kommentarōw a informacyjōw, ftorych sam niy idzie napōmnieć, yno trza se samymu postarać wsuchać. Ale wertci se pedzieć, iże na kōniec przikludzōnŏ ôstała czeskŏ wersyjŏ sōngu ôd Ewy Farnij „No ne”, co niydŏwno bōła wylazła, co zajś jeszcze barzij pokŏzało rŏztōmajtnojś Gōrnygo Ślōnska/Oberschlesien. Vielfalt, ftory je bunt vermischowany, richtig ôjrŏpyjski ze bezugami do kulturōw: czeskij, polckij, niymieckij, österreichskij a bez analogije tysz i inkszymi regiōnami, kaj ijdzie znejś minderheity, choby genau ze Galicjōm. Terŏzki se tysz samo erkläruje, czamu journalista Vergara Juan a journalistka Sabaris María kludzōm podcast „Fóra de Mapa” a zōnaczyjli interessantny a unikatowy beitrag ô Oberschlesien/Gōrnym Ślōnsku – coby pokŏzać jakŏ tak richtig bogatŏ je Ôjrŏpa we małe kultury a minderheity, ftore sōm kleistrym, co trzimiōm kontinent, landy a lujdzi zusammen do kupy. Blank na schluss Juan festy se postarŏ a verabschiedowoł se ze wortōma: „Z Pōnbōczkym!”.

Podcast „Fóra de Mapa” idzie posuchać bez Internet. Premiera bōła 23. Novembra 2021. Znejś ônygo idzie na iVoox, Spotify, Podgalego, Player FM, Podcast 365, Apple Podcasts a inksze platformy i webseity. Sam jedyn beispielowy link: https://www.ivoox.com/16-os-silesios-unha-minoria-rexurdida-e-negada-audios-mp3_rf_78613756_1.html. Znejś tysz idzie na Twitter: https://twitter.com/ForadeMapa

Verfassowŏ: Adam Kubik