O Josephie von Eichendorff pisze Eugeniusz Kosmała

Aleksander Lubina

O Josephie von Eichendorff  pisze Eugeniusz Kosmała

W 76. Zeszycie Eichendorffa o  Josephie von Eichendorff  po ślōnsku pisze mistrz pan Eugeniusz Kosmała, znany jako Ojgyn z Pniokōw:

Dzięki redakcji Zeszytów Eichendorffa – Eichendorff Hefte w 76. Zeszycie ukazała się pierwsza część tekstu pana Kosmały, w zeszytach 77 i 78 ukażą się części pozostałe.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Ślōnski w Zeszytach nie jest codziennością, więc dobrze, że pani profesor Joannie Rostropowicz zdecydowała się na publikację tekstu językowo znakomitego.

Eugeniusz Kosmała: Joseph von Eichendorff 

Wiycie, Wy moje roztōmiyłe suchocze a czytelniki, mōm srogŏ utropa. Wieluch mie namōwiŏ, powiydzŏ, cobych cosik napisoł ô jednym fest wywołanym poycie, srogim mōndroku, ô Josephie von Eichendorffie. I samech je richtik we sztichu. Bezmać sōm Eichendorff gŏdoł ô sia, iże je Ślōnzŏkym ale pisoł ino po miymiecku. Napisoł mocka gryfnistych sztrŏfek, ale znōmy je (jŏ je znōm) ino ze tumaczyniŏ, przełōżyniŏ na polski a blank niy miarkuja Jejigo sztrŏfek po naszymu, po ślōnsku. Szupołech, zuchtołech bele kaj, a coch znŏd, to terŏzki byda sie staroł przełożić na naszŏ gryfnŏ ślōnskŏ gŏdka. Bydzie to gyszichta, kerŏ niy jŏ wypokopiōł, nalech naszoł we roztōmajtych cudzych cajtōngach a wydawnictwach. Beztōż tyż niy byda mōg podŏwać prawych a richticznych zdrzōdeł, bo ônych już blank niy bocza. To co tu bydziecie, moje Wy roztomiyłe, mōgli poczytać to je taki kuplōng mocki roztōmajtych kōnskōw zebranych do kupy bele kaj. Nō, tōż dejcie pozōr! Byda sie festelnie staroł!

Nojprzodzij ździebko tak barzij naôbkoło. Wiycie, kej tak kuknōńć do tych roztōmajtych zdrzōdeł, to szłoby wymiarkować, iże dŏwniyjszŏ ślōnskŏ ślachta  ̶  ôsobliwie ta ze dziewiytnŏstego wiyka  ̶  miała niyzwykowe zdōlnōści do robiynia interesōw. Werki, zōmki, palasty abo ufōndowane bez przestawiciyli srogich, aristokraticznych rodōw kapelki, kościoły a klŏsztory sōm do dzisioj materijalnym świadyctwym jejich ôwczysnygo bogajstwa. I chocia ônych ôgrōmnōcne nagrōmadzyni, nasztaplowani na stasōnkowo niysrogim   ̶  we porōwnianiu do ôbszaru cołkij Polski  ̶  terynie Gōrnego Ślōnska zdowo sie świadczyć ô tym, iże cŏłko samtyjszŏ ślachta miała ci ôlbrzimi talynt, grajfka do „robiynia pijyndzy”, niy ulygŏ spōry, wōntpliwōści, iże ta cycha niy ôdbiygała k’tymu ôd strzydnij ojropyjskij. Ganc ajnfach  ̶  ze jednyj strōny  ̶  ślōnske aristōkraty mieli wiyncyj możybnōści ku pōmnożaniu kapitału, iścizny ôd inkszych, a  ̶  ze drugij  ̶  do historyji przelazujōm zwykowo ino te zachy, nŏjwybitniyjsze, a ô cŏłkij reszcie ganc ajnfach sie niy pamiyntŏ, niy boczy. A jednakowōż we historyji Gōrno Ślōnska poczysne, iste miyjsce  zajimŏ ftosik, fto niy mioł wielgich zdōlnōści do robiynia interesōw, ftosik, fto przedkłŏdŏł uczucie, gyfil do gryfnyj kobiyty nad dōstatnie życie, ftosik, kōmu niy udało sie retnōńć familijnygo majōntku przed licytacyjōm. Cychy te skazujōm na typ stoprocyntōwygo rōmantika a razinku ze przedstawiciylym tyj ypoki mōmy do czyniyniô. Ôbznôjmiōne Czytelniki pewnikym już miarkujōm, już sie skapli, iże bohatyrzym tyj gyszichty bydzie nŏjsrogszy łōnski poyta  ̶  Joseph von Eichendorff  (1788 – 1857r.).

Wandlujōncy sie ze staryj brandenburskej ślachty przōdek Josepha prziwandrowoł na Ślōnsk bez czŏs wojny trzidziystoletnij. Po pōłtora  wiyku gōszczyniŏ, bytnōści rōd Eichendorfōw bōł już dosik dobrze zadōmowiōny, usadzōny na Ślōnsku, a rozlygłe włōści dozwolali przedstawiciylōm tyj familiji na stosōnkowo zbytkōwne życie. Urodzōny we 1756r. we Krawarzu pod Ôpawōm barōn (Freiherr)  Adolf  von Eichendorf, ôjciec Josepha wyniōs z dōma uważowanie ô potrzybie zapewniyniŏ bez ôjca familiji dostatnigo życiŏ swojim bliskim. Kej we roku 1784 ôżyniōł sie ze distingiyrōwanōm, nōbliwōm i szwarnōmi Karolinōm von Kloch, napocznōł  ryalizōwać te miarkowania, abzichty wykupujōnc ôd świekra familijna rezidyncjŏ we Łubowicach pod Raciborzym i po roku kōńczōnc, napoczniyntŏ bez poprzydnigo włŏściciyla , stŏwianie ôkŏzałygo barokowo-rokokowygo, jednosztokowygo palastu ze ôbszyrnymi  kōmnatōma i srogim zalōnym  na sztoku. Stojōncy we farbistyj scyneryji  ̶  na nadōdrzańskim grōniczku, sztajgōngu pojstrzodku srogachnego parku  ̶  palast bōł czyńściōm srogszyj, rachujōncyj 240 hektarōw użytkōw rolnych pōsiadłōści. Uzupołniyniym familijnych włōści byli wsie Radoszowy i Sławikōw ze szesnŏstōma grōntōma rolnymi i leśnymi a ku tymu dwōrek myśliwiycki we Suminie. Eichendorffowie stanyli sie aji włōścicielōma iścizny Sedlnitz na Morawach. Siylankã poczōntkōwygo ôkrysu pożyciŏ małżyńskigo Eichendorffōw uzupołniali narōdziny synōw: Wilhelma a pōłtora roku niyskorzij  ̶ 10 marca 1788r.  ̶  Jōsepha. Zapewniynie ôdpowiydnigo poziōmu życiŏ i wygōdōw familiji pochłōniało jednakowōż  sumy przekrŏczajōnce  niyłycko  dochody ze iścizny.  Adolf uzdoł tōż tyż „dorobić cosik na boku” i inwestjyrōwoł  we niyruchōmości. Jednōm ze piyrszych inwesztycyji bōł zakup, sprawōnek we 1791r. za 346 tys. talarōw potynżnygo zōmku we Toszku, ftory pamiyntoł jesce strzydniowiycze.  Zōmek bōł umiyłōwanym miyjscym zapiōntkowych, „weekendowych” wandrōw familije Eichendorffōw. Dlŏ Wilhelma i Josepha stoł sie uciylyśniyniym  dzieckowych winszbildōw, choby prōmp wyjmniyntych ze ludowych powiarek i fabelōw. Chocia tamtyn czŏs bezutropnych grackōw we starym zōmczysku  na amynt sie skōńczōł, przelecioł po sześciuch latach, kej ôjciec skalōł toszeckô warōwnia, byzuchy we zōmku  wywrzili srogi wpływ na prziszłŏ twōrczość Josepha. Kwota sprzedaniŏ (600 tys. talarōw) dała zwōlŏ na pokrycie stratōw ze inkszych, mocka niyudatnych inwesztycjōw. Trefiōnŏ tranzakcjô zachyńciōła Adolfa do barzij aktiwnyj szpekulacyji niyruchōmōściami. Brak strzodkōw włōśnych sprŏwiōł, iże corozki wiyncyj inwsztycjōw finansjyrōwôł ôn ino ze krōtkoterminōwych nale k’tymu wysokoprocyntōwych kreditōw.  Ryzultatym kolyjnych niyudarnych ôperacyji bōło lawinōwo wzrŏstajōnce zadłōżyni majōntku. Kej we 1801r. wiyrziciyle na ôstatku upōmniyli sie ô swoji pijōndze Adolf musioł śmiatać ze Lubowic.  Wrōciōł po pŏruch miesiōncach, nale dalszyjszŏ niyudōlność  we zarzōndzaniu sprawiyła, iże po trzech kolyjnych latach nade Eichendorffami stanōło widmo bankrōctwa.

Wilhelm i Joseph erbli dobry bildōng, wyksztołcyni w dōma. Jejich piyrszymi wychowawcōma  byli miyjscōwy farorz Bernard Heinke i kapelōnek Paweł Ciupke. Sużba Eichendorffōw rekrutjyrōwała sie bezmała wteda we cołkości spojstrzōd miyjscōwyj, słōwiańskij ludnōści. Nic przeto dziwnego, iże Joseph przepiyknie, spanialiście naumioł sie ślōnskij mŏwy, kerōm posugowali sie ônego rōwnioki ze łubowickij wsi. We 1801 roku Karolina, kej uwidziała niyporadność swojigo chopa we zarzōndzaniu iściznōm, postanōwiōła poswać synkōw do szuli, coby  ̶  podanie jak wiynkszōś synōw miyszczńskich  ̶  szafnyli bildōng, ftory dŏwoł ônym zwōlŏ na szafniyńcie, ôsiōngniyńcie zyskōwnyj szteli byamtrowskij. Wilhelm a Joseph wykludziyli sie tedyć do Wrocławiŏ, kaj uczyli sie we gymnazjōm św. Macieja. Po erbniyńciu matury bez chnetki rok braciki ostali jesce we Wrocławiu łamżōnc jako frajne suchŏcze na wykłŏdy we tamesznym uniwezityjcie, i rychtowali sie do regularnych sztudijōw prawniczych.  Do Łubowic wrŏcali na feryje, kaj ôddŏwali sie niyzmōncōnyj kolyjnymi niyudarnymi interesōma ôjca, zabawie. Bōł to tyż czŏs piyrszych miyłōsnych  przigodōw Josepha. We Wroclawiu poznoł szykownŏ Karolina Pitsch i przeżōł swoja piyrszŏ miyłōść. We Łubowicach a ôkolicznych wsiach ôzkochiwoł we sia wiyśniŏczki, we Brzeźnicy  ̶  przepiyknŏ cera młynŏrza. Niy nŏleżi sie dziwować. Przecamć wybildowany ślachcic czyście włŏdajōncy rodnōm mŏwōm wiyjskich pannōw, a ku tymu rōmanticzny poyta  ̶  to wymarzōnŏ partyjŏ dlŏ kŏżdyj dziołchy, bali eźli zdŏwała sie sie sprawã, iże ze zglyndu na rōżnice społycznygo pochodzyniŏ niy miała szanzy na drabke zaciōngniyńcie go przed ôłtŏrz. Nale, niy ino pszōniym żōł Joseph. Festelnie interesjyrōwôł sie tyjatrym, chocia ze zglyndu na delikatnŏ budowã dostŏwoł gōwnie rōle babske. Zaczytywoł sie Swetoniuszem, Horacym, Homerym. We tym ôkrysie powstali tyż jejigo piyrsze gydichty, piyrsze wiyrsze.

We 1805 roku Wilhelm i Joseph powziynli sztudjyrōwani prawnicze na wywołanym wtynczŏs uniwezityjce we Halle. Sam tyż Joseph uczynszczoł na wykłŏdy duńskigo filozofa Henrika Steffensa, duchōwygo wegbyrajtera rōmantyzmu. Po trzech zymestrach, we siyrpniu 1805 roka, wrōciyli sie braciŏ na czŏs feryji do dōm, jednakowōż wydarzynia polityczne we cołkości zwekslowali ônych dalszyjsze plyjny. Po klynsce pruskij armiji po Jenōm, Napoleon zawar uniwezityjt we Halle, a dalszyjsze zmŏgania wojynne przeniyśli sie na Ślōnsk. Na ôstatek stycznia nastympnego roka pod  pobliski festōng  we Koźlu podlejźli sprzimiyrzōne ze Napoleonem wojska bawarske do kupy ze wirtemberskimi. Manszaft Koźlŏ, jednego ze ôśmiuch brōniōncych Ślōnska festōngōw, pod dowōdztwym  ōłbersta von Neumanna niy skapituliyrōwała, tōż tyż we pōłowie lutygo napoczło sie ôblynżynie, kere twało chnet pōł roku. Bawarczyki ôstrzylōwali festōng ze srogich kanŏnōw ustawiōnych miyndzy inkszymi na sztajgōngach we Wiynkszycach, a tyż ôd zajty Renskiej Wsi. 25 lutego Joseph wrŏz ze matkōm i bratym wybrali sie do Sławikowa, kaj ze gōrnygo łokna powieterniŏka świdrzyli bez ôptikruła ôstrzał artilerijski Koźla.

„Napoczła sie kanōnada jakij dotela niy słyszelichmy.  ̶  napisŏł we tagebuchu.  Ôblynżynie przeciōngało sie. Manszaft Koźlŏ bōł usiotany, zmŏchany, nale ôblygajōncy tyż ciyrpieli skuli zraniyniōw, chorōb a głōdu. Grupy bawarskich wojŏkōw napoczli totyż plyndrować  ôkolicã. Kej doszli do Łubowic, we palaście Eichendorffōw napoczło sie już „pakōwanie strzybła i lepszyjszego prodła i bōntōw”. Niyszczyńściu przebrōdziōła nŏgłŏ powōdź  ̶  Ôdra wylŏła, a wiyś i palast ôstali ôdciynte ôde świata.

CDN