Niy pozwōlmy, żeby naszo mowa ôstała na hasioku historyje

Mowa ôd Grzegorza Kulika po przijyńciu nagrody Ślōnskigo Tacyta.

Panie i panowie,

piyknie dziynkuja kapitule za te wyrōżniynie. Myśla, że ta nagroda niy je dō mojij ôsoby, ino barzij dō mojij roboty. Roboty, co czuja, że ôna sie dopiyro zaczyno, tōż tym barzij żech je wdziynczny za uhōnorowanie jij. Ale mōm nadzieja, że ta robota prziniesie kedyś tyż efekty.

Dwanoście lot tymu tukej we Pałacu w Nokle nagrody Gōrnoślōnskigo Tacyta były rozdane piyrszy roz. Jedna dostała profesorka Ewa Chojecko, a drugo Hynryk Waniek za ôpowiyść ô kōńcu jednego Ślōnska. We łōńskim roku wyszoł mōj ślōnski przekłod „Dracha” ôd Szczepana Twardocha, co w nim tyż Ślōnsk sie kōńczy. Możno to je tako funkcyjo Ślōnska, jego przeznaczynie, tracić sie. Niy je to nojsmutniyjsze słowo? Stracōny.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Niy chcymy tyj ślōnskij mowy. Nojprzōd uczymy sie, jak nojlepij mōwić po polsku, aż niyroz lepij sie wiymy rady z tym mōwiyniym, jak niyjedyn richtich Polok. Muszymy nauczyć sie, iże ślōnsko mowa to je jynzyk taki jak kożdy inkszy, i że mo funkcyje take jak kożdy inkszy. Żodyn nōm niy zakazuje godać po ślōnsku, a jednak tego niy robiymy, bo głymboko w nos siedzi myśl, iże jak bydymy godać po ślōnsku, to wyjdymy na prowincjuszy.

If I was delivering this here speech in English, I would look entirely different, wouldn’t I? The language one chooses to present one’s message in can have a profound impact on how that person is perceived. Right now I am using the language of science, culture, business and diplomacy, so I could be saying the most ludicrous things and still be regarded as somewhat educated and competent. And what I can guarantee you is that there is more than one person in this very room, who was slightly surprised upon hearing me speaking English.

(Jak bych przemowioł po angelsku, to wyglōndoł bych blank inakszyj, pra? Jynzyk, co sie go wybiyro do przekozanio swojij wiadōmości może mieć głymboki wpływ na to, jak tako ôsoba je ôdbiyrano. W tym mōmyńcie używōm jynzyka nauki, kultury, biznesu i dyplōmacyje, tōż mōg bych godać nojgorsze gupoty, a i tak bych bōł widziany za doś szkolōnego i kōmpetyntnego. I co moga wōm zagwarantować, to że że je na tym zalu wiyncyj jak jedna ôsoba, co była trocha zaskoczōno słyszeć mie godać po angelsku.)

A przeca tu na tym zalu siedzōm ôsoby, co majōm rade ślōnsko mowa. Te myślynie, że ôna je prowincjōnalno, ône je ino w nos! Jak by my posadziyli sam kogoś z Tokio, Buenos Aires, Ôttawy, a nawet Zittau abo z Bańskij Bystrzice, to ôni niy widzieli by godać prowincjusza. Ôni by widzieli czowieka. Niykerzi z nos po tyj ucieczce ôd ślōnskij mowy już ôstowajōm z tym niymieckim, polskim abo czeskim. Ale sōm tyż take ôsoby, co dō nich tyn bōl fantōmowy po ôdetniyńciu sie ôd jynzyka ôjcōw robi sie niy do zniesiynio i wtynczos zastanowiōmy sie, co zrobić.

Szło by tu sparafrazować Derricka McClure, szkockigo lingwisty co interesuje sie jynzykym Scots: Nojważniyjsze to skōńczyć z postawōm, co paraliżowała nasze życie bez cołke pokolynia: poglōndu, iże to, co je polske, je naturalne, a to, co je ślōnske, to prowincjōnalno dewiacyjo. Naszo mowa to symbol tożsamości ludu ślōnskigo i skirz tego powinni my starać sie ô chrōniynie jij. Nawet jak niy ma żodnego inkszego powodu niż tyn, że ôna jes naszo.

Toć, że ślōnsko mowa niy mo wysokigo prestiżu. Toć, że ślōnsko mowa niy mo prowdziwego noczynio do nauki. Prestiżu mowy niy buduje sie ino tym, że publikowano je w tyj mowie literatura piykno. Prestiż mowy buduje sie nojbarzij wtynczos, jak publicznie używajōm jij autorytety, tōż wszyjscy mogymy po jednyj małyj cegełce dziynnie budować tyn prestiż ślōnskij mowy.

Noczynie do nauki naszego jynzyka już sie tworzi. W listopadzie ôpublikowany bōł Korpus Ślōnskij Mowy, a na jego bazie idzie stworzić materyje do nauki, co jejich nojważniyjszymi kryteriami bydzie to, iże ône bydōm darmowe i wartke do przeszukowanio. Już trwo robota nad słownikym ślōnskim online, co niy ino bydzie podować słowo ślōnske – słowo polske, ale tyż podo ôdmiana, wymowa, etymologijo, synōnimy, ôdpowiedniki we dziesiyńciu jynzykach i inksze informacyje, a wszyjsko na jednyj, prostyj do czytanio strōnie. Toć, że takigo słownika niy idzie napisać ani za darmo, ani po godzinach, tōż jeźli ftoś na widowni chce doradzić, jak go sfinancować, to jo rod sie skōntaktuja, a jak ftoś na widowni chce go sfinancować, to jo zaroz byda wolny.

Bydzie potrzebno gramatyka ślōnsko, żeby kożdy mōg wartko znojś rozwiōnzanie problymu, co na niego trefi. Niy ma nic gorszego dlo jynzyka, jak wykluczynie technologiczne, tōż bydōm tyż potrzebne pōmoce do pisanio na kōmputrze po ślōnsku, a w kōńcu systym ôperacyjny po naszymu, żeby kożdy mōg dziynnie mieć immersywny kōntakt z jynzykym.

To wszyjsko mogymy zrobić we nojbliższych latach i wierza, że nastympne pokolynia nōm za to podziynkujōm. Już moc lot tymu Wilhelm von Humboldt pisoł, iże rozmajtość jynzykōw to niy je rozmajtość znakōw i źwiynkōw, ale rozmajtość wejzdrzyń na świat. Jeszcze przed nim Samuel Johnson pisoł, iże jynzyk to klajd ôd myśli. Niy przizwōlmy na to, żeby nasze wejzdrzynie i nasz klajd ôstały na hasioku historyje.

Dziynkuja.

fot. Marcin Musiał