Moc kultury #54: Ajschylos po śląsku

Aleksander Lubina
Moc kultury

 Ajschylos po Śląsku
Prōmytojs przibity

Prometeusz – przewidujący, myślący w przód, widzący przyszłość, syn Temidy,  brat Atlasa  i Epimeteusza, który otworzył puszkę Pandory oraz pyszałkowatego Menotoisa, strąconego przez Dzeusa do Tartaru.

 Prometeusz ulepił człowieka z gliny pomieszanej ze łzami. Duszę zaś dał mu z boskiego ognia, którego parę iskier ukradł z rydwanu Heliosa. Pomagała mu bogini mądrości.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Johann Wolfgang Goethe w 1775 ustami Prometeusza rzuca Dzeusowi wyzwanie i obnaża nie tylko jego niedoskonałość:

Zakryj twoje niebo, Zeusie zasłoną chmur 
I ćwicz się niby mały chłopiec, ciskając do celu
W wysokie dęby i w szczyty gór;
Ale musisz zostawić mi ziemię moją
I moją chatę, którejś nie budował,
I moje ognisko, którego żaru zazdrościsz mi.

Nie znam nic biedniejszego pod słońcem jak wy, bogowie!
Żywicie nędznie cząstkami ofiar i dymem modlitw wasz majestat,
Cierpielibyście biedę, gdyby nie dzieci i nie żebracy –
Ci głupcy, pełni nadziei.

Gdy byłem jeszcze mały i pojęcia nie miałem o rzeczach,
Zwracałem zabłąkane oko ku słońcu, jak gdyby tam w górze
Istniało ucho czułe na moje skargi, istniało serce podobne mojemu,
Litujące się nad prześladowanymi.

Któż mi dopomógł przeciw bezczelności tytanów?
Kto mnie ocalił od śmierci lub od niewolnictwa?
Czyż tego wszystkiego nie dokonałoś sarno,
O święcie płonące serce? Płonące, dobre i młode,
Czyś, oszukane, dzięki czyniło temu, co śpi tam w górze?

Mamże czcić ciebie? I za co?
Czyż kiedy ulżyłeś cierpieniom choć jednego obciążonego?
Czyś ty kiedy otarł łzy chociaż jednemu znękanemu?
Czyż mnie na męża nie wykuły czas wszechpotężny
I los odwieczny, moi i twoi panowie?

Mary Shelley 1 stycznia 1818 publikuje powieść  Frankenstein, czyli współczesny Prometeusz (Frankenstein or The Modern Prometheus).

Młody Szwajcar Viktor Frankenstein na uniwersytecie w Ingolstadt stworzył Kreaturę. Człowiek dokonuje boskiego aktu kreacji. Kreatura romantycznej intelektualistki zastępuje średniowiecznego homunkulusa,  człowieczka z pracowni alchemicznych.

Johann Wolfgang von Goethe i Mary Shelley ujawniają pragnienia i nie tylko wieszczą przyszłość, rozniecając ogień Burzy i Naporu oraz Romantyzmu, ale też zapraszają do kreacji samego siebie.

Science fiction, która jednak w wersjach hollywoodzkich, komiksowych i cartoon networkowskich oraz virtual reality  jest wyjątkowo ponętną stratą czasu, gdzie użytkownik jest wyłącznie biernym przedmiotem – klientem.

Mógłbym napisać – wybór należy do ciebie. Ale wybór świadomy zależny jest od przedmiotów wyboru. Wyboru nie dokonuje, kto nie zna kanonu. Niestety.

Profesor Zbigniew Kadłubek swoim przekładem Ajschylosa daje wybór a  śląskiemu etnolektowi moc logosa i tak umożliwia Górnoślązaczkom oraz Górnoślązakom obcowanie z przypowieścią ponadczasową o bogu cierpiącym za miłość do człowieka.

Zaś  utwór Ajschylos (ur. 525 p.n.e., zm. 456 p.n.e.) zbliża  do Fides et Ratio, i tylko tak mamy perspektywy i horyzonty…

Wielką przyjemność miałem porównując pracę Zbigniewa Kadłubka z Prometeuszem skowanym Jana Kasprowicza.

Mam nadzieję, że wydawca utrzyma poziom zapowiedziany tym wydaniem, kiedy obiecał:  

„Chcemy, by normą w naszej serii stało się, że tłumaczami są osoby nie tylko posiadające „wyczucie śląskiego”, ale także mające odpowiednio szerokie kompetencje w zakresie znajomości języka źródłowego oraz kultury, w jakiej utwór się zrodził. Dokładamy wszelkich starań, by przekładów dokonywano  z oryginału, a nie jedynie na podstawie polskich tłumaczeń.”

Fragment:

PROLOG
SCYNA PIYRSZŎ

Kratos, Bija (nic niy gŏdŏ), Hyfastojs, Prōmytojs (nic niy gŏdŏ)

KRATOS
Stanylimy na kōńcu świata
Na scytyjskim prōżnym brzegu.
Hyfajstos, pamiyntej, co ci Zyus przikŏzoł!
Cobyś tego błŏzna przikuł
Ziylŏznōm ankrōm do skały.
Bo ukrŏd ôgyń, kerym ty sie chwŏlisz,
I doł go ludziōm.
Za to bydzie pokutowōł dugo.
Niych sie liczy ze siyłōm Zyusa.
Niy bydzie ludziōm wiyncyj przoł!

HYFAJSTOS
Ach, Kratos, Bija!
Wōm je pilno z tōm robotōm!
Ale jŏ sie trocha boja.
Jak mōm sam przibić to tyj skały
Bliskigo nōm kuzyna?
Na wiater i dyszcz jak hadra wywiesić.
Ale niy ma rady, musza:
Mōm ryszpekt przed Zyusym wielgi.
Świynty synku Tymidy,
Ôbocz yno, co z tobōm bydzie!
Niy poradza cie do tyj gōry przibić,
Kaj niy bydziesz słyszoł, co gŏdajōm ludzie
I żŏdnygo dugo niy ôbŏczysz.
W dziyń piyk sie bydziesz na słōńcu,
A w nocy fest bydziesz mŏrz.
Niy narodziył sie jeszcze przeca tyn,
Co cie mŏ uretować.
Bydziesz ciyrpioł, boś przoł ludziōm.
Sōm żeś bogym – naskwŏl bogōm
Za fest żeś pokochoł czowieka.
Na tyj gōrze bydziesz wisioł,
Nogōw niy zygniesz, niy uśniesz w nocy.
Jynczoł yno bydziesz sztyjc.
Ja, kŏżdy nowy krōl fest je sztryng.

KRATOS
Co to gŏdŏsz? Pryndzyj! Darymnŏ ta gŏdka!
Ôn bogym, co bogōm ôbrzid. Ty sie nim niy brzidzisz,
Chociŏż twōj ukrŏd ôn skarb?

HYFAJSTOS
Za fest go znōm. Za blisko sy mnōm boł.

KRATOS
Mŏsz recht, yno miarkuj,
Czy dŏ sie niy suchać Zyusa?

HYFAJSTOS
Ôd dŏwnaś hardy, niy przajesz żŏdnymu.

KRATOS
Płaczki utrzij! Po co sie starŏsz,
Jak ci nic z tego niy przidzie?

HYFAJSTOS
Brzidza sie tym fachym twojim!

KRATOS
Niy! Lepij niy pōmstuj.
Ôn niy skuli ciebie sam sie znŏd.

HYFAJSTOS
Niy ma sam kogo, fto by znoł kowŏlskŏ robota?

KRATOS
We wszyjskim je frasōnek.
Yno Zyus je blank wolny ôd niygo.
A możnŏ ôn tyż niy.

HYFAJSTOS
Niy byda sie stawioł.
Ni ma żech tak gupi.

KRATOS
Rynka sie twoja boji ta ankra mocować?
Mŏ na to Zyus patrzić i sie niy gniywać?

HYFAJSTOS
Dyć widzisz, że mōm już ziylazo narychtowane.

KRATOS
Dŏwej te kety, rynce mu chyć!
Przibij do skały go fest!
Młotym wŏl!

HYFAJSTOS
Chytōm sie roboty, zarŏ byda fertich.

KRATOS
Wŏl, wŏl, niy przestŏwej kuć,
Jeszcze nōm sie wyplōncze z kajdanōw.

HYFAJSTOS
Jedna rynka przibitŏ. Trzimie fest.

KRATOS
Drugo zarŏ przichyć gwoździym.
Niych poznŏ Zyusowy szpas.

HYFAJSTOS
Żŏdyn mie niy zgani. Chyba że ôn sōm…

KRATOS
Ziylazne tera dŏwej mi kliny,
Trzimiymy go bez pōł.
We berdze mocujymy.

HYFAJSTOS
Ô, Prōmytojs! Żŏl mi cie je!

KRATOS
Jako to? Bydziesz ślimtoł skuli wroga?
Żebyś zarŏ niy musioł ślimtać nad sobōm!

HYFAJSTOS
A ty umiysz strzimać ta pasyjŏ ôd niygo?

KRATOS
Kara dostoł sprawiedliwŏ.
Trzimej, zapnymy go tymi ankrami do skały.

HYFAJSTOS
Wiym, co mōm robić. Przestōń tela gŏdać!

KRATOS
Byda godoł. Byda ryczoł na cołke gardło!
A tera przichyć mu uda.

HYFAJSTOS
Dyć robia już – żŏdnŏ to dō mie robota.

KRATOS
A tera przibij jeszcze gwoździe,
Dej sie pozōr, fto patrzi na cia z gōry.

HYFAJSTOS
Jak sie nazywŏsz, tak tyż gŏdŏsz:
Gwołt! Yno gwołt!

KRATOS
Choby baba jynczysz! A mie niy przigaduj,
Bo jestech fest krzepki.

HYFAJSTOS
Pōdź, idymy stōnd.
Z tych ôkowōw drapko niy wylezie.
(Wyłazi)

KRATOS
(Gŏdŏ do Prōmetojsa)
Cha, cha! A ty sie wiyncyj niy chwol!
Kradniesz boski miynie
Skuli jednodniowych stworzyń!
Uwolni cie kery z tych śmiyrtelnikōw? Powiydz yno
We tyj twojij mōndrości!
Dali ci miano Prōmetojsa, ale sie pōmylyli.
No, powiydz yno tym ketōm, coby pynkły!
Zlyź ze tyj skały, zbawicielu!
(Kratos i Bia wyłażōm)

Tytuł:  Prōmytojs przibity – Ajschylos

Autor: Ajschylos
Tłumaczenie: Zbigniew Kadłubek
Liczba stron: 74

Nakład wyczerpany! Książka dostępna cały czas w formie ebooka: https://www.silesiaprogress.com/pl/p/E-BOOK-Promytojs-przibity-Ajschylos/1048