Moc kultury #38: Język mniejszości (List trzeci z Ligoty)

Aleksander Lubina
Moc kultury

Cygaro Eichendorffa

W wydawnictwie Silesia Progress ukazała się książka Margarethe Korzeniewicz
o Josephie hr. von Eichendorff
z posłowiem Zbigniewa Kadłubka,
po przeczytaniu którego postanowiłem wysłać autorowi
Siedem listów z Ligoty.
Namawiam do przeczytania książki Margarethe Korzeniewicz
i posłowia Zbigniewa Kadłubka,
bo tylko tak może się wywiązać rozmowa.

List trzeci z Ligoty

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Język mniejszości

Drogi Zbigniewie,

w trzecim liście odniosę się do poniższego fragmentu Twojego posłowia:

„A tu jeszcze, biada, oj, biada, język poety nie do końca był zrozumiały. Nie tylko dlatego, że Eichendorff wielkim poetą był i w dawnych czasach żył. Znajomość niemieckiego wśród pokolenia średniego i młodszego Górnoślązaków nie była – i chyba nadal nie jest – duża. Nawet ci Górnoślązacy, którzy za mniejszość niemiecką się mają, słabo niemiecki znają.”

Nie znam badań na temat znajomości języka niemieckiego wśród Niemców mieszkających w Rzeczpospolitej, jak i nie znam wyników takich badań w RFN.

Nie wiem, jak określić dużą lub niedużą znajomość jakiegoś języka. Niewątpliwie zawsze może być lepsza.

Kiedy z początkiem lat 90. Wieku XX postanowiono język rosyjski zastąpić w szkołach językami zachodnimi, to okazało się, że na Górnym Śląsku jest sporo Niemek¹⁾  z wyższym wykształceniem (i biegłą znajomością języka niemieckiego). Nie wszystkie były członkiniami TSK-N – zgadza się.

Użyłeś potocznego wyrażenie „mniejszość niemiecka” myśląc zapewne o znanych Ci osobach, ale sam piszesz, że oma Hyjdla recytowała Eichendorffa po niemiecku.

Czy miałeś na myśli członków  Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców w Polsce?

Wiesz, próbowano nas nazywać oficjalnie „ludnością pochodzenia niemieckiego”. Teraz  już lepiej, bo nazywa się nas „mniejszością”. Niby nic strasznego, ale zależy od kontekstu i intencji.

Ta opinia o znajomości niemieckiego przez „mniejszość” trochę jednak przypomina mi naśmiewanie się z języka śląskiego…

Czyżbym był przewrażliwiony? A nawet gdyby…

Nie lubię takich wywodów, jak powyższe Twoje o mniejszości i tyle. Poloniści niech się zajmą językiem polskim, bo słuchać się nie da! Kultura i dydaktyka języka oraz literatury polskojęzycznej są w stanie opłakanym, n’est-ce pas? Co znaczy, że są w stanie opłakanym? Normalnie – płakać mi się chce.

Kilka lat temu pracowałem z wnukami nad ich lekturą obowiązkową zadaną na wakacje między klasą 7 a 8 szkoły podstawowej. Sama praca słownikowa nad pierwszą i drugą księgą mieściła się na 24 stronach komputerowych zapisanych timsem 12…  Istne szaleństwo, czytać, czego się nie rozumie. I to od pokoleń. Bo widzisz, ja też w 1968 przerabiałem Pana Tadeusza.

No, dobrze język Eichendorffa, to nie język Mickiewicza. Chociaż translacje Eichendorffa na język polski z małymi wyjątkami nie są porywające, bo być może w tym Eichendorffie są pierwiastki niewyczuwalne dla tłumaczy na język polski. No, prócz tłumaczeń x. Szymika, ale tenże chyba zna śląski.

Tym samym język Eichendorffa należałoby poznawać z uwzględnieniem faktu, że znał język polski wokół Lubowitz, udokumentowany przez doktora Rogera w zebranych przez niego pieśniach ludu polskiego.

Melodia (wynikająca z szyku wyrazów), rymy (układane z górnośląskim iloczasem) być może mają wpływ na językową wyjątkowość wierszy Eichendorffa  tak często wykorzystywaną przez kompozytorów.

– o bryloku Scholtisa;

– relacji  Eichendorff – Chopin;

– relacji  Eichendorff – Krasiński i Norwid;

– o atrybutyzacji.

• Język niemiecki mniejszości to zagadnienie bardzo złożone i dlatego, że Deutschland znaczy kraj, w którym ludzie mówią po niemiecku, a der Deutsche/die Deutsche to człowiek, który posługuje się językiem niemieckim.

Rozwój instytucjonalny „mniejszości niemieckiej”  był zdecydowanie typowy. Inicjatorzy to osobowości (nierzadko  z wykształceniem wyższym, doktoratami i profesurami), potem nastąpił czas działaczy i polityków.