Mirosław Syniawa: PIAZZA TRILUSSA

Skuli tego, że sōm piszã w jynzyku – jak by to pedzieli dŏchtōr Czesak – „niyôczywistym”, mōm słabość do autorōw, kerzi tyż w takich jynzykach piszōm. Dzisioj chciołbych przedstawić wōm poety, kery pisoł w romanesco, prawyj rzymskij gŏdce, co jōm literacki jynzyk włoski wycis na Zŏtybrze. Jak bydziecie kejś w Rzymie i bydziecie szli na Zŏtybrze bez Ponte Sisto (bez kery idzie jyno przelyź piechty abo przejechać na kole), to dejcie pozōr na plac, co sie na niego włazi prosto z tego mostu. Mianuje sie ôn Piazza Trilussa i stoji na nim dynkmal, kery upamiyntniŏ nojbarzij znanego poety z Zŏtybrzŏ. Ôkrōm figōry Trilussy znojdziecie tyż na nim wiersz „All’ombra”, kery możecie se przeczytać niżyj.

Trilussa je anagramym nazwiska ôd chopa, kery mianowoł sie naprŏwdy Salustri, a kerymu na krzcie dali miana Carlo Alberto Camillo Mariano. Urodziōł sie w Rzymie 26 października 1871 roku, tam tyż umar 21 grudnia 1950 roku (pochowany je na Cimitero del Verano). W czasach jego modości pisało sie corŏz wiyncyj w romanesco, w gŏdce tyj wydŏwany bōł tyż wtynczŏs cajtōng „Rugantino”. Jak Salustriymu było 16 lŏt, zaniōs Giggiymu Zanazzo, redachtorowi tego cajtōnga, swoje piyrsze wiersze, kere podpisoł już tym pseudōnimym, co go używoł do kōńca życiŏ. Wiersze poszły do durku, a dwa lata niyskorzij, w roku 1889, Trilussa wydoł piyrszy tōmik swojich poezyj, kerymu doł tytuł „Stelle de Roma” (Gwiŏzdy Rzymu). Takich tōmikōw mioł bez nastymnych 61 lŏt wydać jeszcze 41.

Wydany jakiś czas tymu bez firmã Arnoldo Mondatori tōm „Tutte le poesie di Trilussa” (Wszyjske poezyje ôd Trilussy) zawiyrŏ 704 wiersze. Jŏ bych chcioł dzisioj zaprezyntować Wōm piyńć ś nich z tumaczyniami na ślōnski (699 ôstawiymy se na inkszõ przileżytość). Jak bydzie sie Wōm zdŏwać, że te wiersze ôdnoszōm sie do jakichś dzisiyjszych spraw, to z jednyj strōny biere sie to z tego, że wiersze ôd Trilussy sōm pōnadczasowe, a z drugij – że świat sie ôd jego czasōw aż tak fest niy zmiyniōł.

ALL’OMBRA

Mentre me leggo er solito giornale
spaparacchiato all’ombra d’un pajaro,
vedo un porco e je dico: – Addio majale! –
vedo un ciuccio e je dico: – Addio somaro! –

Forse ’ste bestie nun me capiranno,
ma provo armeno la soddisfazzione
de potè di’ le cose come stanno
senza paura de finì in priggione.

W CIYNIU

Jak se w ciyniu pod siana kupkōm znojdã suchy
kōnszczek placu i czytōm w cajtōngu nowinki,
to wszyjskim ôsłōm padōm „z Bogym, kłapouchy!”
i wszyjskim wieprzōm padōm „z Panym Bogym, świnki!”

Możno bestyjōm ciynżko bydzie mie spokopić,
dyć jŏ uciechã z tego mōm aby nareszcie,
że mogã pedzieć, co chcã, i niy muszã trŏpić
sie skirz tego, że zawrzōm za to mie w hereszcie.

 

NUMMERI 
– Conterò poco, è vero:
– diceva l’Uno ar Zero –
ma tu che vali? Gnente: propio gnente.
Sia ne l’azzione come ner pensiero
rimani un coso vôto e inconcrudente.
Io, invece, se me metto a capofila.
de cinque zeri tale e quale a te,
lo sai quanto divento? Centomila.
È questione de nummeri. A un dipresso
è quello che succede ar dittatore
che cresce de potenza e de valore
più so’ li zeri che je vanno appresso.

LICZBY 
Małoch we wercie, żŏdnŏ era,
a tak ôd jednego do zera
wielaś we wercie ty, kolego?
Nic. W myśli i w działaniŏ sferach
niy przidŏsz ty sie dō niczego.
Dyć dejmy na to, że zer wiyncyj
bydzie – piyńć, a jŏ z przodku stanã.
To co dostaniesz? Sto tysiyncy.
Te liczby! Już my to widzieli:
z dyktatorami tak sie dzioło –
im wiyncyj zer za nimi stoło,
tym wiyncyj siyły mieli.

 

LA LIBERTÀ DI PENSIERO

Un gatto bianco, ch’era presidente
der circolo der libbero pensiero,
senti che er gatto nero,
libbero pensatore come lui,
je faceva la critica
riguardo a la politica
ch’era contraria a li principi sui.

– Giacchè nun badi a li fattacci tui,
– je disse er gatto bianco inviperito –
rassegnerai le proprie dimissioni
e uscirai dalle file der partito:
chè qui la poi pensa’ libberamente
come te pare a te, ma a condizzione
che t’associ a l’idee der presidente
e a le proposte della commissione!

– E’ vero, ho torto, ho aggito malamente… –
rispose er gatto nero.
E pe’ resta’ ner libbero pensiero
da quella vorta nun penso’ piu’ gnente.

WOLNOŚĆ MYŚLYNIŎ

Kot bioły, co bōł za prezesa
w kōłku myśli wolnyj,
usłyszoł, że kot czŏrny,
co sie za wolnomyśliciela
mioł tyż, razu jednego
powiedzioł, że ôd niego
poglōndōw niy myśli podzielać.

– Kej sie ô swoje sprawy starać –
– pedzioł – niy umiysz, gupi kocie,
to zarŏz słōż rezygnacyjõ
i ôdyjdź ôd nŏs po dobroci,
bo u nŏs to se myśleć możesz,
co chcesz, bele sie to niy mijŏ,
z tym wszyjskim, co ci prezes kŏże,
i z tym, co kŏże kōmisyjŏ!

– To prŏwda, mŏsz recht, bioły kocie –
ôdpedzioł na to mu tyn czŏrny
i ôstoł w kōłku myśli wolnyj
i blank myślynie pociep.

 

LA GUERRA

Ner mejo che un Sordato annava in guerra
er Cavallo je disse chiaramente:
– Io nun ce vengo! – e lo buttò per terra
precipitosamente.

 – No, nun ce vengo, – disse – e me ribbello
all’omo che t’ha messo l’odio in core
e te commanna de scannà un fratello
in nome der Signore!

Io – dice – so’ ‘na bestia troppo nobbile
p’associamme a l’infamie che fai tu:
se vôi la guerra vacce in automobbile,
n’ammazzerai de più!

WOJNA

Usłyszoł wojŏk, co sie chcioł na wojnã zbiyrać,
jak mu kōń padŏ i to wcale niy do szpasu:
– Jŏ niy idã – i z grzbietu wziōn go ściep na ziymiã,
drek do marasu.

– Niy idã – mu powiadŏ, – bo strŏwić niy mogã
tych, co chcōm, żebyś krziwdã wyrzōndzoł bliźniymu,
żebyś niynawiść czŏrnõ mioł w sercu i Boga
na gymbie ku tymu!

Ku ôstudzie i gańbie take cojś jyn kludzi,
a na to zazbyt zŏcnŏ zy mie je bestyjŏ;
jedź se na wojnã autym – wtynczŏs isto ludzi
wiyncyj pozabijŏsz!

 

LA STATISTICA

Sai ched’è la statistica? È ‘na cosa
che serve pe’ fa’ un conto in generale
de la gente che nasce, che sta male,
che more, che va in carcere e che spósa.

Ma pe’ me la statistica curiosa
è dove c’entra la percentuale,
pe’ via che, lì, la media è sempre eguale
puro co’ la persona bisognosa.

Me spiego: da li conti che se fanno
seconno le statistiche d’adesso
risurta che te tocca un pollo all’anno:

e, se nun entra ne le spese tue,
t’entra ne la statistica lo stesso
perché c’è un antro che ne magna due.

STATYSTYKA

Co to je statystyka? W tym czymś ô to chodzi,
ażeby porachować wszyjskich, co umarli,
co niymocni, tych, kerych w hereszcie zawarli,
kożdego, co sie żyni i kery sie rodzi.

Dyć je w tym rachowaniu tyż cojś maszketnego,
bo na kożdego, jak nōm statystyka padŏ,
wszyjskego tela samo dycki durch przipadŏ,
chociŏżbyś i blank niy mioł, czowieku, niczego.

Wytuplikujã ci to zarŏzki, borŏku:
jak postrzednie wartości bydōm rachowali,
wyjdzie im, że jysz jednã kurã rŏz do roku.

I choćbyś w swojich kabzach mioł jyn same dziury,
to wōl niy wōl cie bydōm w tyn rachōnek brali,
bo zjŏd w tym samym roku ftoś inkszy dwie kury.

 

Mirosław Syniawa – urodzony 1958 w Chorzowie, tłumacz poezji światowej na język śląski (m.in. wierszy zebranych w tomie “Dante i inksi”), autor poezji po śląsku jak i prozy pisanej w języku polskim (“Nunquam Otiosus”), współautor “Gōrnoślōnskygo ślabikŏrza”.