Krajobraz kulturowy Śląska – uzdrowiska

Aleksander Lubina
Krajobraz kulturowy Śląska – uzdrowiska

W pierwszej części cyklu Krajobraz kulturowy Śląska na https://wachtyrz.eu/krajobraz-kulturowy-slaska/ przeczytać można: Śląsk (śl. Ślōnsk, Ślůnsk; niem. Schlesien; dś. Schläsing; cz. Slezsko; łac. Silesia; ang. Silesia) – to kraina historyczna i kulturowa położona w Europie Środkowej, na terenie Polski, Czech i Niemiec. Śląsk położony jest w dorzeczu i biegu górnej Odry. Historyczną stolicą całego Śląska jest Wrocław. Historyczną stolicą Górnego Śląska jest Opole. Od XV–XVI wieku wyróżnia się Dolny Śląsk i Górny Śląsk.
Potocznie i błędnie nazywa się Śląskiem województwo śląskie. Dawny GOP, ten żyjący mitem kopalń i hut oraz familoków, obecnie w sposób kłamliwy przedstawiający się jako Śląsk. W sposób nieuprawniony mówi się o jakiejś opolszczyźnie i podbeskidziu, których nie sposób znaleźć w atlasach i na mapach.
Krajobraz kulturowy
Krajobraz kulturowy tworzy historycznie ukształtowany fragment przestrzeni geograficznej powstały w wyniku zespolenia oddziaływań środowiskowych i kulturowych, tworzących specyficzną strukturę, która objawia się regionalną odrębnością, a jego charakter (określony m.in. przez jego strukturę i funkcję) nie tworzy ostatecznego stadium, lecz reprezentuje chwilowy stan, podlegający zmianom w kolejnych czasach historycznych.
Na stronie Narodowego Instytut Dziedzictwa:
„Otoczenie, w jakim funkcjonuje człowiek, stanowi ważny element jego życia i działalności. Harmonijny krajobraz, tradycje i zwyczaje to nie tylko ślady przeszłości, lecz także elementy kultury budujące poczucie tożsamości i więź z bliską sercu każdego człowieka „małą ojczyzną”. Bogactwo i różnorodność dziedzictwa kulturowego mogą w istotny sposób przyczynić się do rozwoju społeczno-gospodarczego gminy, a tym samym do poprawy jakości życia jej mieszkańców.”

W krajobrazie kulturowym Śląska od niepamiętnych czasów żyją i tworzą autochtoni oraz imigranci z różnych czasów i terenów, w tym Ślązacy i Ślązaczki z wyboru oraz inni mieszkańcy Śląska przybyli podczas kolonizacji fryderycjańskiej, po powstaniach listopadowym, a zwłaszcza styczniowym, po aneksji części Górnego Śląska w roku 1922, podarowany PRL przez Stalina po roku 1945, a także przybyli w różnych czasach Romowie, Żydzi, Grecy, Czesi, Słowacy, Grecy, Turcy, Ormianie, Ukraińcy, Łemkowie itd.
Jednakże to ludność autochtoniczna tworzy grupę etniczną posługującą się swym językiem / etnolektem. Autochtoni najczęściej znają czynnie i/lub biernie (Langue(s) Silésien, polonais, tchèque, allemand – wiki po francusku). Nie należy wykluczać mieszkańców Śląska posługujący się wyłącznie jednym z powyższych języków, ale ich tożsamość lokowana w krajobrazie kulturowym Śląska jest dyskusyjna.

Podsumowując:
Ślązacy i Ślązaczki w swej masie to naród z wyboru – Wahlnation, podobnie jak Szwajcarzy i trochę jak Austriacy po 1955. Można także porównać z dziejami i współczesnością np. Irlandczyków, Szkotów, Litwinów, Ukraińców, Basków, Katalończyków, Ormian, Kurdów, Berberów, mieszkańców Indii – przy czym niewskazane jest upraszczanie. Wykluczają się sami posługujący się wyłącznie jednym z wyliczonych powyżej języków.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Ślązaczki i Ślązacy oprócz ich kodu językowego kształtowali i zostali ukształtowani przez naturę/przyrodę (florę i faunę różną od flory i fauny sąsiadów, w tym przede wszystkim od flory i fauny Małopolski i Wielkopolski oraz przez bogactwa naturalne, miasta, zamki, pałace, klasztory, kościoły, warsztaty, szkoły i architekturę wojskową. Nie zapominamy o źródłach mineralnych i akwenach.

Jednym z najczystszych bogactw naturalnych i kulturowych Śląska są wody lecznicze, w tym termalne, termalne, solanki dolno- i górnośląskich uzdrowisk.
Wody lecznicze tych uzdrowisk od wieków wykorzystywane są do celów balneoterapeutycznych (kąpiele, inhalacje, kuracja pitna), rozlewniczych oraz do wytwarzania produktów leczniczych (soli, ługów, szlamów) i spożywczych (soli), a także do produkcji naturalnego dwutlenku węgla.
Solanki. Za solanki uznaje się wody podziemne o zawartości rozpuszczonych składników mineralnych stałych nie mniejszej niż 35 g/dm3, nie pochodzące z odwadniania wyrobisk górniczych, mające przemysłowe zastosowanie. znane były co najmniej od wczesnego średniowiecza, kiedy to zaczęto je wykorzystywać w warzelniach do produkcji soli. Od połowy XIX wieku zainicjowano ich stosowanie także w lecznictwie uzdrowiskowym. Obecnie solanki na Górnym Śląsku są wykorzystywane w Goczałkowicach-Zdroju, Ustroniu i Zabłociu.
Wody termalne. Kąpiele w wodach termalnych wpływają działają kojąco na układy mięśniowy, stawowy i nerwowy oraz poprawiają samopoczucie. Do celów rekreacyjnych baseny z termalnymi wodami leczniczymi udostępniają uzdrowiska w Lądku-Zdroju.
Na Dolnym Śląsku, zwłaszcza w Sudetach nadal (po wypędzeniu ludności autochtonicznej w i po roku znajduje się sporo uzdrowisk.
W Świeradowie-Zdrój leczone są choroby reumatyczne, również przez zastosowanie wód radonowych. Cztery ważne uzdrowiska znajdują się na terenie Ziemi Kłodzkiej (Hrabstwo Kłodzko). Wody mineralne typu żelazowego i wapniowego znajdują się w Kudowie-Zdrój, służąc leczeniu pacjentów po operacjach serca i z chorobami serca oraz nadciśnieniem tętniczym. W Dusznikach-Zdroju leczone są choroby układu pokarmowego, oddechowego, takie jak rozedma płuc, a występują tam szczawy żelaziste i wodorowęglanowe, wapniowe, sodowe i magnezowe. W Polanicy-Zdroju za pomocą m. in. szczaw wodorowęglanowo-wapiennych leczone są choroby układu trawiennego, naczyń krwionośnych i niedokrwistość. W Lądku-Zdrój występują wody fluorkowe, siarczkowe i radoczynne, służące do leczenia chorób układu nerwowego, pourazowych i układu kostnego. Inne uzdrowiska dolnośląskie to: Trzebnica, Czerniawa-Zdrój, Cieplice Śląskie-Zdrój, Szczawno-Zdrój, Jedlina-Zdrój, Kowary. (Wiki)

Turystyka uzdrowiskowa decydowała o obliczu całych regionów. W Sudetach podstawą rozwoju obszaru obejmującego Góry Stołowe wraz z Górami Orlickimi i północną częścią Gór Bystrzyckich był ciąg komunikacyjny przebiegający przez Polanicę, Duszniki i Kudowę.
Współczesne uzdrowiska stają się ośrodkami wielofunkcyjnymi związanymi nie tylko z lecznictwem, ale także z różnymi formami turystyki, rekreacji i sportu. Obecnie w zakres ochrony uzdrowiskowej wchodzą różnego rodzaju obszary i obiekty, zarówno przyrodnicze, jak i kulturowe (np. architektura), w tym związane z fizjografią i historią uzdrowisk, rozwojem lecznictwa, urządzeniami leczniczymi (ujęcia zdrojów, pijalnie, tężnie, parki uzdrowiskowe), zabytkowym układem urbanistycznym, miejscami powstawania produktów regionalnych, historycznymi założeniami uzdrowiskowymi, zawsze bardzo silnie zintegrowanych z osadnictwem. (za: Jarczewski 2015).

Najstarsze śląskie uzdrowiska pochodzą z XIII w. (Lądek-Zdrój, Cieplice Śląskie-Zdrój),
1241 Lądek-Zdrój
1281 Cieplice Śląskie-Zdrój
1636 Kudowa-Zdrój
1769 Duszniki-Zdrój
1862 Goczałkowice-Zdrój
Dawne “przedpolskie: uzdrowiska na obecnym obszarze Polski to Bolków-Zdrój, Głuchołazy, Jerzmanice-Zdrój, Opolno-Zdrój, Stary Zdrój (Wałbrzych), Trzcińsko-Zdrój, Głuchołazy.

Ludzie przybywający na leczenie byli na ogół schorowani, dlatego w XVII w. upowszechnił się w Sudetach zwyczaj noszenia turystów w lektykach. Z czasem sposób ten upowszechnił się i utrzymał aż do końca XIX w. dając utrzymanie okolicznym mieszkańcom. Dla potrzeb ruchu turystycznego zaczęto budować drogi i ścieżki, punkty widokowe; pojawili się tragarze i przewodnicy. Oszacowano stawki za ich usługi oraz wydano przepisy i regulaminy precyzyjnie określające zakres i sposób ich świadczenia. Wznoszono schroniska, których tradycja w Sudetach sięga XVII w. („Samotnia” nad Małym Stawem w Karkonoszach), istniały bardzo liczne gospody i zajazdy.
W 1838 r. Priessnitzowi udało się uzyskać pozwolenie na prowadzenie zakładu wodoleczniczego w Gräfenbergu (obecnie kurort Lázně Jesenik, Czechy), w którym już po roku leczyło się ponad 1500 pacjentów. Wkrótce wiele innych ośrodków europejskich zaczęło stosować zasady terapii Priessnitza. Zastosowana terapia została dostrzeżona w XIX w. przez lekarzy z Wiedeńskiej Szkoły Medycznej, a jej autor uznany został za „ojca naukowej hydroterapii”. Obecnie wodolecznictwo zaliczane jest do medycyny alternatywnej. Priessnitz powszechnie uznawany jest za wynalazcę prysznica używanego masowo do kąpieli natryskowych. Mottem jego działalności była maksyma Pindara: Nic lepszego nad wodę.
Tak opisał te metody Motty [1957, s 267]: „Ledwo godzinę po naszym przyjeździe przywieziono do zakładu jakiegoś komornika chorego, jak twierdzono, na tyfus; leżał na wozie całkiem bezprzytomny, w strasznej gorączce. Lekarz zakładu, nota bene Izraelita, kazał
go natychmiast rozebrać, wrzucić do basenu zimnej jak lód wody, po chwili wydobyć i zawinąć w mokre prześcieradła i koce; tę operację powtórzono kilkakrotnie tego dnia i nazajutrz, a gdyśmy nad śmiałością i niebezpieczeństwem wyrzekali nasze zdziwienie, zawołał doktorek z pewną fantazją, (…): Ja, meine Herrn, das Wasser ist ein zweischneidiges Schwert. Tym razem woda cięła dobrym ostrzem, bo trzeciego dnia ów chory powędrował wesoło do domu”.
Do rozwoju turystyki w ciągu całego roku przyczyniła się budowa w Sudetach linii kolejowych. W końcu XIX w. do większości sudeckich uzdrowisk i wczasowisk kursowały z Wrocławia, Berlina i Drezna w soboty i niedziele specjalne pociągi turystyczne. Gęsta sieć dobrych dróg kołowych sprzyjała późniejszemu powstaniu rozległej sieci połączeń autobusowych. Wydawano liczne przewodniki i monografie dotyczące uzdrowisk. Aleksander Ostrowicz (1839-1903), lekarz zdrojowy w Lądku, wydał monografię tego uzdrowiska w postaci przewodnika pt. Landek w Hrabstwie Kłodzkim na Szląsku (Poznań 1881 r.), a Józef Górski, lekarz balneolog w Szczawnie, wydał książkę pt. Salzbrunn i jego środki lecznicze.
Od 1827 r. rozpoczął się rozwój uzdrowiska w Polanicy, a wcześniej, od 1768 r., tego typu placówki w Świeradowie.
W 1885 r. w Sokołowsku zostało uruchomione przez Hermana Brehmera pierwsze na świecie specjalistyczne sanatorium dla chorych na gruźlicę, w którym m.in. zastosowano metody hydroterapii Vincenta Priessnitza oraz leczenie klimatyczno-dietetyczne. Następnie było to wodolecznictwo Sebastiana Kneippa
Na wzór sanatorium w Sokołowsku został utworzony ośrodek leczenia gruźlicy w Davos. To w sanatorium „Berghof” w Davos dzieje się akcja powieści Tomasza Manna pt. Czarodziejska góra, jednego z najbardziej znanych dzieł literatury niemieckiej XX wieku. Życie bohaterów powieści przebiega jakby w innym świecie, gdzie czas płynie inaczej, bez celu i refleksji. Sanatorium w Sokołowsku było inspiracją dla Tytusa Chałubińskiego (1820-1899), lekarza, humanisty i botanika, prekursora polskiego klimatolecznictwa, który zapoczątkował leczenie chorych na gruźlicę w Zakopanem.

Pierwsza wzmianka o Świeradowie (Fegebeutel, później wieś Flinsberg) – obecnie nazywanym „perłą uzdrowisk dolnośląskich” – pochodzi z 1524 r. Już wtedy odkryto wody mineralne, które wzmiankowane są w opracowaniu Leonarda Thurneyssera, lekarza z Berlina.
Informacja o leczniczych wodach (o kwaśnych wodach mineralnych, które biją ze źródła przy
wsi Fegebeutel pod wysokim lasem) znajduje się także w publikacji Kaspra Schwanckfeldta z 1600 r. i w kronice Fryderyka Luca z 1683 r. W 1777 r. opublikowano we Wrocławiu
(wydawnictwo Wilhelma Gottlieba Korna) opracowanie pt. Publiczne Uwiadomienie Zdroiów Zdrowych lub wód mineralnych leczących na Śląsku w Kodowie, Reynercu, Altwasser, Szarlotenbrun, Salcbrun i Flinsbergu się znajdujących. Badania potwierdzające lecznicze właściwości tych wód przeprowadzonodopiero w 1783 r.
W informacjach turystycznych oraz ofertach uzdrowiska podkreśla się – poza właściwościami leczniczymi wód mineralnych i radonowych, borowiny i mikroklimatu – że o wyjątkowości tego miejsca stanowią Dom Zdrojowy z 1899 r. z najdłuższą na Dolnym Śląsku halą spacerową i galerią widokową na wieży, tarasy, sztuczna grota i pijalna wód mineralnych, park, zabytkowa zabudowa uzdrowiskowo-pensjonatowa z XIX w. i początków XX w., a także gęsta sieć szlaków turystycznych oraz możliwość uprawianie sportów zimowych [Gonda-Soroczyńska, Oleszek 2013; Operat Uzdrowiskowy UzdrowiskoŚwieradów-Zdrój 2005, Operat Uzdrowiskowy Uzdrowisko Czarniawa-Zdrój 2008]. Dodatkowo w Świeradowie odbywają się Europejskie Spotkania Młodych Muzyków. W 2014 r., w 260. rocznicę pierwszego ocembrowania w Świeradowie źródeł „górnych” wód mineralnych otwarto Muzeum Górnictwa Uzdrowiskowego, którego siedzibą są piwnice
zabytkowego Domu Zdrojowego; w ekspozycji prezentowana jest historia wydobywania wód oraz samego uzdrowiska.
Długopole-Zdrój
Zabytki kompleksu to: późnobarokowo-klasycystyczny kościół parafialny
p.w. św. Jerzego (1793-1794, przebudowany w drugiej XIX w.), kaplica z XIX w. na zboczu Wyszkowskiego Grzbietu, szkoła murowana z XIX/XX w., remiza straży pożarnej z XIX w. z murowanym budynkiem i drewnianą wieżą
Pomiędzy Długopolem-Zdrojem a Wyszkami znajduje się wieś Ponikwa, która należy do najstarszych wsi w tej części Ziemi Kłodzkiej – jej układ przestrzenny świadczy o powstaniu najpóźniej w pierwszej połowie XIII w. Zabytki to: kościół filialny p.w. św. Józefa Robotnika, kapliczka pokutna, krzyże i figurki przydrożne. We wsi Wyszki zachowały się z kolei: stare domy mieszkalne i mieszkalno-gospodarskie, murowane i drewniano-murowane z przełomu wieków XVIII i XIX w. oraz barokowy kościół filialny p.w. św. Jana Chrzciciela z drugiej połowy XVIII w.
Przed 1830 r. na miejscu dzisiejszego zakładu przyrodoleczniczego wzniesiono pierwsze łazienki dla kuracjuszy. Na ich miejscu w 1850 r. postawiono nowe łazienki borowinowe, które rozbudowano do obecnej wielkości w 1870 r. Obiekty te w dalszym ciągu spełniają swoją funkcję jako zakład przyrodoleczniczy „Karol”. W 1875 r. zbudowany został przez Georga, syna właściciela uzdrowiska dr. Juliusa Hancke, luksusowy pensjonat „Elisenhof”, który po 1945 r. działający jako Sanatorium nr I, późniejszy „Piast”; w latach 80. XX w. popadł on w ruinę. Pierwszy budynek typu kolumnady spacerowej powstał w uzdrowisku w 1830 r. w stylu neoklasycystycznym – w niepogodne dni służył kuracjuszom do spacerów; przebudowano go w 1846 roku. Po wzniesieniu drugiej hali spacerowej (obecnie kawiarnia „Zdrojowa”) stracił swą popularność i w 1880 r. został zamieniony na bazar. Po wojnie jego funkcję zmieniono na kino-teatr „Długopolanka”, mieszczący 240 widzów, a działający do lat 90. XX w., obecnie stanowiąca własność prywatną. Jednym z pierwszych budynków uzdrowiskowych jest Szpital Uzdrowiskowy „Dąbrówka” (dawny „Dom Zdrojowy”), wybudowany w 1834 r. na miejscu starszego drewnianego z 1819 r. Przyjmował on gości kąpielowych oferując m.in. salę bilardową, skład win Richarda Greera z Wrocławia oraz czytelnię czasopism (24 tytuły). Pierwsza promenada spacerowa znajdowała się pod „Domem Zdrojowym”, gdzie po południu grała orkiestra; obiekt został gruntownie przebudowany 1964 r. Z kolei szpital uzdrowiskowy „Mieszko” („St. Margaretha”) wzniesiony został w 1881 r. jako „Villa Urban”, w latach 20. XX w. przejęty przez zakon ss. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Wtedy to rozbudowany go znacznie o boczne skrzydła i dwukondygnacyjny dach (część pokrycia spłonęła w 1969 r. – zniszczeniu uległa wtedy m.in. miedziana sygnaturka kaplicy wraz z dzwonem). Pijalnia nad źródłem „Emilia” wybudowana została w 1840 r. na miejscu drewnianej z 1817 r. Był to mały, sześcioboczny budynek skonstruowany w gotyckim stylu, gdzie znajdowały się ujęcia trzech źródeł mineralnych – „Emilii”, „Renaty” i „Elizy”; obiektzostał rozebrany w 1964 r. Z kolei sanatorium „Fortuna” wybudowano około 1830 r. jako „Zakład kąpielowy”, który i przebudowano w 1872 r. na komfortowy pensjonat. Obecnie obiekt zachował swój dawny wygląd i nazwę. Ośrodek Wypoczynkowy „Zbyszko” (ówczesny pensjonat „Merkury”) wybudowany został w 1826 r. przez zarząd uzdrowiska jako
Das gelbe Haus”; jego przebudowa prowadzona przez późniejszego właściciela, dra Georga Hanckego miała miejsce w 1881 r. – znajdowały się w nim nie tylko pokoje, ale także cukiernia, apteka i skład wina Kampfmayera z Berlina. Obecnie obiekt działa jako prywatny ośrodek wypoczynkowy. Współczesna kawiarnia „Horus” mieści się w dawnym kościele ewangelickim wzniesionym w Parku Wschodnim w 1893 r. ze środków fundacji „Związku Gustawa Adolfa i hrabiny von Richthofen”. Po wojnie był wykorzystywany jako magazyn środków chemicznych, później popadł w ruinę. W latach 80. XX w. został wykupiony, wyremontowany i przebudowany na stylowy lokal. Z kolei kawiarnia „Zdrojowa” jest dawną halą spacerową otwierającą się ku parkowi i wybudowaną w 1840 r. z inicjatywy dr. Juliusa Hancke. Przebudowana na początku XX w. służyła kuracjuszom do spacerów; znajdowała się w niej także cukiernia i pijalnia. Obecnie uważana za „flagowy” budynek uzdrowiska, w którym m.in. odbywają się koncerty Orkiestry Zdrojowej. Z 1876 r. pochodzi poczta, spełniająca swoją funkcję także obecnie. Od lat jedno z ulubionych miejsc spacerów kuracjuszy stanowi tzw. „Piekielna Dolina” („Piekiełko”).
Obecnie w oparciu o uzupełniające się przepisy prawne dotyczące różnych dziedzin (status uzdrowisk, ochrona środowiska i przyrody, geologia, planowani przestrzenne, ochrona obiektów kulturowych) w zakres ochrony uzdrowiskowej wchodzą różnego rodzaju obszary i obiekty, zarówno przyrodnicze, jak i kulturowe (np. architektura), w tym związane z fizjografią i historią uzdrowisk, rozwojem lecznictwa, urządzeniami leczniczymi (ujęcia zdrojów, pijalnie, tężnie, parki uzdrowiskowe), zabytkowym układem urbanistycznym, miejscami powstawania produktów regionalnych, historycznymi założeniami uzdrowiskowymi, zawsze bardzo silnie zintegrowanych z osadnictwem.

Ktoś odkrył już w XVII w., a najprawdopodobniej był to ktoś z gospodarzy tej ziemi, że kuracjuszy przyciągnie klimat (mikroklimat lasów świerkowych na zboczach Gór Izerskich), wody mineralne i radonowe, złoża borowiny.
Ktoś wiedział, a najprawdopodobniej był to ktoś z gospodarzy tej ziemi, jak to bogactwo spożytkować. Dla przykładu: z inicjatywy Rady Miejskiej Bystrzycy Kłodzkiej wzniesiono pierwszy zakład kąpielowy, łazienki z kabinami i drewnianymi wannami. W miejscu dzisiejszego sanatorium „Dąbrówka”, założono park zdrojowy. W 1834 r. dawne łazienki zastąpiono murowanym domem zdrojowym, z pomieszczeniami zabiegowymi, pokojami mieszkalnymi, jadalnią, salą taneczną, winiarnią, pokojem bilardowym. W 1835 r. chemik Fiszer wykonał pierwszą analizę chemiczną wody ze źródła Emilia określając ją jako szczawę
żelazistą. Znaczący rozwój uzdrowiska zaczął się od przejęcia go przez dr Juliusa Hancke w 1839 r. Sama miejscowość posiada w większości zabudowę willową typu miasta – ogrodu, charakterystyczną dla uzdrowisk. Zachowały się do dziś dość liczne pensjonaty i domy mieszkalne z drugiej połowy XIX w. i początków XX w. Centrum uzdrowiska zajmuje rozległy Park Zdrojowy, w którym zachowały się elementy małej architektury ogrodowej z wieku dziewiętnastego (alejki, podmurowane skarpy, schody terenowe, altanki, sadzawki), także okazy starych drzew.
Ktoś zaprojektował (Baumeister / architekt) i wybudował, (czyli znalazł fundusze na projekt, materiał i rzemieślników) szpitale, sanatoria, zakłady przyrodolecznicze) i urządzenia (np. pijalnie, tężenie, parki, ścieżki ruchowe, urządzone odcinki wybrzeża morskiego, lecznicze i rehabilitacyjne baseny uzdrowiskowe, urządzone podziemne wyrobiska górnicze) lecznictwa uzdrowiskowego przygotowane do jego prowadzenia. Ten ktoś to byli najczęściej ludzie tej ziemi. Nie byli to mieszkańcy Śląska przybyli tu po powstaniach listopadowym, a zwłaszcza po styczniowym, po aneksji części Górnego Śląska w roku 1922 (La Haute-Silésie (en polonais : Górny Śląsk, Gōrny Ślōnsk en silésien polonais; en allemand : Oberschlesien ; Oberschläsing en silésien allemand; en tchèque: Horní Slezsko – wiki po francusku), a także przybyli w późniejszych ch czasach Polacy, Romowie, Żydzi, Grecy, Czesi, Słowacy, Grecy, Turcy, Ormianie, Ukraińcy, Łemkowie itd. . Jednakże to ludność autochtoniczna tworzy grupę etniczną posługującą się swym językiem / etnolektem. Autochtoni najczęściej znają czynnie i/lub biernie (Langue(s) Silésien, polonais, tchèque, allemand – wiki po francusku).

Świadczą o tym znajdujące się w śląskich uzdrowiska lub w ich sąsiedztwie liczne muzea, zabytki kultury przemysłowej, a także największe miasta kraju z ogromną ofertą turystyki kulturowej i zabytkami klasy światowej, które wpisują się historyczne i etniczne pamiątki przeszłości, biografie ludzi i rzeczy związane od 200 lat z kulturą uzdrowiskową.

Krajobraz kulturowy Śląska jest przebogaty, tym samym ten tekst wymaga korekt merytorycznych, dopowiedzeń miłośników i znawców ze wskazaniem praktycznych działań koniecznych przy wykorzystaniu krajobrazu kulturowego Śląska dla doskonalenia Ślązaczek i Górnoślązaczek. co jest celem tego cyklu.
Do wybitnych znawców zaliczam Wojciecha Czecha, Jana Hahna, Dariusza Jerczyńskiego, Jana Lubosa, Piotra Zdanowicz oraz prof. prof. Ewę Michnę, Urszulę Mygę-Piątek i Joannę Rostropowicz.
Zapraszam także od lat znane i popularne postaci.