Johannes Ronge – Rewolucja wiary

Johannes Ronge (16 października 1813 – 26 października 1887) był śląskim duchownym katolickim i reformatorem religijnym, znanym jako główny inicjator ruchu tzw. Nowych Katolików, który wkrótce przekształcił się w nurt Katolików Niemieckich.

Urodził się w Biskupowie na Przedgórzu Paczkowskim, wówczas należącym do Królestwa Prus (niem. Bischofswalde). Studiował teologię we Wrocławiu w latach 1837–1839, a w 1840 roku przyjął święcenia kapłańskie. Osiedlił się w Grodkowie, gdzie jego liberalne poglądy szybko wchodziły w konflikt z władzami kościelnymi. W 1843 roku, po opublikowaniu krytycznego artykułu o relacjach między Rzymem a kapitułą wrocławską, został zawieszony w czynnościach kapłańskich.

Ronge przeniósł się do Siemianowic Śląskich, gdzie pracował jako nauczyciel. Przełomowym momentem w jego działalności była jednak ostra krytyka wystawienia w Trewirze w 1844 roku relikwii Świętego Płaszcza. Ronge uznał to wydarzenie za nadużycie religijne i finansowe, występując publicznie przeciwko biskupowi Arnoldiemu w liście otwartym. W kolejnych broszurach wzywał wiernych i duchowieństwo niższych szczebli do odłączenia się od Rzymu, co stało się początkiem ruchu Nowych Katolików.

W 1845 roku został pastorem pierwszej parafii Nowych Katolików we Wrocławiu, która wkrótce liczyła ponad 8 tysięcy członków. Ruch zniósł wiele praktyk Kościoła rzymskokatolickiego – m.in. celibat księży, spowiedź ustną, odpusty i ekskomunikę. Sam Ronge poślubił Berthę Meyer, siostrę żony swojego przyjaciela Carla Schurza. Dzięki jego działalności powstało około 100 nowych wspólnot, a poparcie dla niego wyraziły wybitne postacie epoki, m.in. Robert Blum.

Na soborze w Lipsku w 1845 roku ustalono zasady wspólnej organizacji, a liczba kongregacji wzrosła do około 300. Jednak różnice światopoglądowe między bardziej konserwatywnym Johannesem Czerskim a liberalnym Ronge doprowadziły do rozłamu, którego nie udało się przezwyciężyć nawet podczas soboru berlińskiego w 1847 roku. Ostatecznie Nowi Katolicy przyjęli nazwę Katolików Niemieckich, a w 1849 roku połączyli się z protestanckimi Przyjaciółmi Światła, tworząc wolnomyślicielskie wspólnoty Freireligiöse. Za swoje działania Ronge został pozbawiony stanu duchownego i ekskomunikowany.

W czasie Wiosny Ludów w 1848 roku włączył się aktywnie w działalność polityczną, stając się jednym z liderów ruchu demokratycznego. Po klęsce rewolucji zmuszony był udać się na emigrację. W Londynie współpracował z Arnoldem Ruge i Gustavem Struve, a w 1851 roku podpisał manifest demokratyczny do narodu niemieckiego. Spotkał się jednak również z krytyką – m.in. Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, którzy w satyrycznym tekście „Bohaterowie wygnania” kpili z niego i innych emigrantów.

Ronge wraz z żoną osiedlił się w Manchesterze, gdzie prowadzili przedszkole, a później w Leeds, gdzie otworzyli kolejne. W 1861 roku, dzięki amnestii pruskiej, powrócił do Wrocławia. Dwa lata później w Frankfurcie nad Menem założył stowarzyszenie reformatorskie. W latach 70. i 80. XIX wieku prowadził intensywną działalność w Darmstadt – redagował gazetę, zwalczał nasilający się antysemityzm i starał się budować mosty porozumienia między liberalnymi chrześcijanami a gminami żydowskimi. Opowiadał się za wolną religią, opartą na zasadach humanistycznych.

Johannes Ronge zmarł w Wiedniu 26 października 1887 roku.

Dziedzictwo jego działalności szczególnie mocno zaznaczyło się poza Europą. Po klęsce rewolucji wielu wyznawców Freireligiöse wyemigrowało do Stanów Zjednoczonych, Kanady i RPA, gdzie zakładali wolnomyślicielskie wspólnoty religijne. Już w 1852 roku w stanie Wisconsin istniały 32 zbory tego nurtu, a ich wpływ utrzymywał się jeszcze na początku XX wieku.

Maciej Mischok