Jan Hahn: Wybitni Ślązacy

Do niedawna takim epitetem określani byli tzw. „budziciele polskości” oraz „przyłączacze do macierzy”, których nazwiska widnieją na głównych placach, ulicach naszych miast i wsi. O laureatach Nagrody Nobla, naprawdę wielkich pisarzach i naukowcach, którzy pisali i mówili po niemiecku, nie wspominało się wcale. Polska i niemiecka wikipedia i teraz pisze o nich: „niemiecki”. Zaledwie kilka dni temu na facebooku znalazłem wpis oburzonego raciborzanina, który pisze, że podczas obchodów jubileuszowych miejscowego liceum (dawnego gimnazjum) wymieniono (fakt, że wybitnych) absolwentów: Jana Kasprowicza, ks. Emila Szramka, ks. Józefa Gawlinę i innych zasłużonych dla polskiej poezji i polskiego status quo. Nawet nie zająknięto się o tak zasłużonych dla całej Europy byłych uczniach jak: Georg Graf von Arco, Arnold Ludwig Mendelssohn, Carl Ulitzka, Ludwig Traube, Karl Prinz von Ratibor, Max Böhm, Herbert Hupka. Tak się dzieje nie tylko w Raciborzu. Przyczyna jest prosta i nie będę tu do niej dochodził. Każdy mający „w zocy” Śląsk i wszystkie sprawy z nim związane wie, że kwestia ta (przywracanie pamięci o naszych największych, tworzenie śląskiego areopagu sław) należy do najistotniejszych, o której trzeba dyskutować i kruszyć kopie. Jeśli chcemy myśleć w kategoriach historycznego Śląska, to Ślązakiem jest i Jerzy Gorzelik, i Aleksander Lubina, i Piotr Spyra, i Wojciech Kałuża (niestety), zaś śląskim pisarzem jest i Szczepan Twardoch, i Eva Tvrda, i Jerzy Pilch, i Wojciech Kuczok, i Olga Tokarczuk, i Joanna Botor i Marek Krajewski (nawiasem mówiąc, to absolutna ekstraklasa pisarska), niezależnie od ich poglądów na samorządność Śląska, etniczność Ślązaków czy status ich języka. Wielkich ludzi można dla „dobra ogółu” próbować pozyskać – jak Polska Kopernika czy Wita Stwosza. Próby pozbywanie się ich z naszej wspólnej pamięci i kręgu kulturowego są nieodpowiedzialne, nieprzemyślane i zakrawają wręcz na prowokację.

Takie uczucia mnie ogarnęły po przeczytaniu w „Wachtyrzu” refleksji Aleksandra Lubiny na temat książki Henryka Wańka, a szczególnie jego zdania: „Pisarz śląski? No… dyskusyjne. Pisarz niemieckojęzyczny ze Śląska. Chyba trochę poprawniej.” Tak pisać o twórcy, który Nobla dostał za dramat o jednym z najbardziej przejmujących wydarzeń na Śląsku – buncie tkaczy śląskich, napisany w dodatku w śląskim dialekcie (właściwie ten drugi wyróżnik zadecydował o nagrodzie)? Któremu nawet marszałek Żukow pozwolił pozostać w Jagniątkowie (ziemię z ukochanego Jagniątkowa polecił w testamencie włożyć sobie do trumny). Mógłbym jeszcze długo „bronić” Ślązaka Hauptmanna przed etniczną? Narodową? ekstradycją. Nie zrobię tego, gdyż w jego obronie stanął Pan Piotr Kaczmarczyk z Wałbrzycha, który napisał:

„Dla mnie, jako wieloletniego mieszkańca Wałbrzycha i Szczawna Zdroju, kilkaset, jeśli nie kilka tysięcy razy mijającego dom urodzenia literata podczas spacerów i wycieczek z małymi i dorastającymi dziećmi, określenie Gerharta czy też obu braci Hauptmannów jako nie-śląskich jest co najmniej dziwne.  Jak pamiętam z lektur oraz opowieści dawnych, przedwojennych mieszkańców miasta i kurortu, od zawsze do Gerharta Hauptmanna przywarło niemieckie określenie „Dramaturg z Karkonoszy”

Aleksandra Lubinę znam, szanuję, cenię i nawet miałem kilka razy okazję brać z nim wspólnie udział w ciekawych spotkaniach. Śledzę jego poczynania i jestem przekonany, że Śląsk dzięki niemu jeszcze często dużo zyska. Myślę, że wybaczy mi ten chwilami z lekka uszczypliwy ton i przyzna, że wobec tak fundamentalnej kwestii jest on dopuszczalna.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Fotografia tytułowa: Plakat do “Die Weber” Gerharta Hauptamanna zaprojektowany przez Emila Orlika.

Jan Hahn – Prezes Przymierza Śląskiego. Autor wydawnictw związanych z historią i kulturą Śląska: „Ilustrowana historia Śląska w zarysie”, „Lux ex Silesia”, „Śląsk w Europie”. Pisze artykuły do prasy lokalnej („Gwarek”, „Montes Tarnoviciensis”) i regionalnej („Nowiny Rybnickie”). Z wykształcenia filolog słowiański (serbskochorwacki na UJ). Tłumacz z tego języka.