Jak dobrze by mieć dzisioj tako koza

Tak se siedza i myśla co by tu naszkryflać ô tej slōnski kozie, kiero my downi mianowali ciga. Przeca to taki samo stworzyni boże, jak insze. Tela że pierońsko złośliwe i uparte. Jak żech była małōm dziołszkōm mój ujek kieryn chowoł koza. Przikludzioł jōm do nas. A to po to, żeby wygryzła trowa kierej mój tatulek nie mioł czasu wysiyc, bo u niego niby niy miała już czego żrać. Dzisioj padajōm, że kozy to sōm najlepsze kosiarki i to niy żodno nowoś, bo już za mojich młodych czasōw ludzie ô tym wiedzieli. Toż ta koza jak była u ujka wygryzła niy yno trowa we zegrodce i miedzy, ale i spinała sie po strōmach. Połōmała młode Asty, toż ujek sie ôkropnie wkurzoł i skuli tego przikludziōł jōm do nas. Zawrzōł we chlewiku, ale nie pedzioł jaki to straszne złośliwe stworzyni.

Wczas rano tatulek godo do mie:

– Dziołcha idź wypuś ta ciga, niech poszkubie se trocha trowy bo na pewno zgłodniała .

Toż jo tyż ôkropnie rada, że moga ta koza wykludzić na łōnka, poleciłach jak na krzidłach do tego chlywika. Wlazłach po cichu, dziwōm się, a koza leży se spokojnie na ziymi jak jakoś paniczka i wytrzeszczo na mie gały. Toż jo nic yno schylōm sie zadkiym po lancuch, żeby ji założyć na kark a ta… jak nie rypnie mie ze zadku we sztyry litery i to tak, że mie aż ôdciepło. Poleciałach z bekiym do chałupy, a tatulek godo:

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

– Dziołcha, a ty to nie wiysz, że niy stowo sie do kozy zadkiem, bo akurat ta ciga je ôkropnie złośliwo. Niedarmo przeca ujek jōm przikludzioł do nas, bo jōm mioł już doś.

Potym bez pora dni niy umiałach siedzieć na rzici, ale co tam było to było, alech miałach nauczka do kōńca życio. Boł to poczōntek lot sześciesiōntych  łōńskigo wieku. No coż powicie, że je staro baba i prziznōm sie do tego bez bicio .

Jak jo była jeszcze bajtlym, to jak kieroś baba umarła tak po piyndziesiōntce, to niy umiałach pokapować czamu po ni ślimtajōm a tłumaczyłach se to tak.

– Przeca tako staro baba to i niy dziwota, że umarła, a dziecka ôdchowane na swoim, toż niy muszōm tak po ni ślimtać .

Powiydzcie to dzisij  kerej babie w tym wieku, to sie ôbrazi na amyn. Koże se godać po mianie a niy, żeby ji tak wnuki przed ludziami godali starko. Coż taki czasy ale wroca sie nazod do tej kozy. Chocioż moji doświadczyni s tōm upartōm cigōm było jaki było, prziznōm, że niejedyn roz tako koza żywiła cołko  familijo, bo to niy było tak jak tera idziesz do sklepu po mlyko, śmietōnka czy syr. Sōmsiady mieli pole kiere musieli ôdrobić, a jak nikaj niy robili zawodowo, to fest musieli sie nagimnastykować, żeby dziecka miały jako taki życi. Toż fto mog, to chowoł krowy, świnie, a ci biydniejsi kozy. Moji ôjcowie chowali krowa, ale jak tata poszoł robić na gruba, to przeciepli my sie na koza. Na polu zaś sili reż, pszynica i ôwies do kur i sadzili zimioki .We zegrodce zaś były siote i sadzōne jarziny. Ta koza to ôpuszczali my na lańcuchu  po miedzy, abo przibijali na lańcuchu do takigo kolika. Jak by niy było trza pedzieć , że my sie wychowali na kozim mlyku, bo mieli my i swojski mlyko i syr tak, że biyda niy zaglōndała nōm we ôczy. Tak to zwykło ślōnsko ciga stała sie niejedyn roz żywicielkōm cołki familije.

Dzisioj u nas we wsi mōmy jyno jedno gospodarstwo, kaj gospodyni chowie kozy.  Przijyżdżajōm do ni ludzie s całego powiatu po mlyko dlo dziecek, bo te jak padajōm majōm uczulyni na te sklepowe. Acha była bych zapōmniała, że jeszcze wiadziałach u nas kozy na placu nowobudujōncego sie kościoła, kaj te puszczōne samopas wygryzajōm wszystka trowa. Kejbyście wiedzieli jako dziecka majōm uciecha, bo jak idōm ze kaplicy po  mszy, to stowajōm przi płocie i dziwajōm sie na te kozy, a ôjcowie radzi cykajōm jim tyż fotografije .Tak to zwykło slōnsko ciga stała sie miss foto .

Jak sie rozchodzi ô ta koza, to bołby grzych jak bych Wōm jeszcze tu niy  naszkryflała ô jednym takim zdarzyniu, kiere my podsłuchali ze mojōm kamratkōm. Rozchodzi sie ô naszego sąsiada, kieryn jak przichodziła zima, godoł że musi iś do szopy i przikludzić koza. Tera tak mi to prziszło na myśl, bo my były ôgniście ciekawe, jak ta koza wyglōndo. Toż posuchejcie.

Prziszoł Antek do Francika, bo ôkropnie boł ciekawy ô tym co ludzie na wsi godali.

Chcioł go  sie spytać czy to je prowda że se kupioł koza.

– Słuchej Francik, nie wiym czy to prowda, bezmała bołeś wczorej na torgu w Rybniku i kupiułeś se koza je to prowda?

– Ja, Antek, je to prowda. Kupioł żech se koza.

– Tak tyż żech myśloł, ale powiydz po co ci ta koza, ni mosz małych dziecek, to co bydziesz z tōm kozōm robioł?

– No wiysz dziecek ni mōm, ale idzie zima, to se musza ôgrzoć, a padajōm, że ta koza grzeje jak diobli, a szporobliwo niy potrzebuje dużo wōnglo.

– Francik co ty godosz? Tyś cołkiym zgupioł. Kupiołeś se koza żeby cie grzoła, jak ty to myślisz to je jakiś zboczyni?

-A czamu zboczyni? Co ty fandzolisz? Przeca Ci godōm prowda. Ta koza bez zima ôgrzeje i

mie i moja baba.

– Nie rozumia Cie Francik, koza kozōm, ale żeby grzoła i ciebie i Twoja baba. Mōnej powiysz że i sōmsiadōm jōm pożyczosz jak im bydzie zima?

– No toć, moga i pożyczać, bydziesz widzioł jak przidzie uślimtano jesiyń i bydzie sztyjc zima, to przylecisz do mie, żebych Ci jōm pożyczoł.

– Ni, nigdy nie byda taki gupi. Nojwyży przida, żeby jōm wydojić, a te mlyko kere ôna mi do, to se sōm zwarza i wypija, keby sie rozgrzać, bo padajōm że na przeziymbiyni  nojlepsze je ciepłe kozi mlyko ze miodym.
-Ale Antek, ty mie wcale nie rozumisz, nie wiysz ô czym jo godom. Jo godōm ô kozie!

– No jo tyż.

– Ale moja koza niy dowo mlyka, yno grzeje.

– Nie fandzol mi tu. Grzeje? Widzioł kto koza i to tako, kerej trza dać do zeżarcio wōngiel? Ciebie coś siadło na rozum?

– To ciebie siadło. Ty idź do twojigo starzika i spytej sie go ô ta koza, to ci powiy jak je?

Poszoł Antek do starzika i sie go pyto:

– Starziku, powiydzcie czy to może być, żeby koza żarła wōngiel, a jak sie rozchajcuje to grzeje? Jo w to niy wierza, coś tu ni pasuje. Tyn gizd mie chyba robi za bozna?

– No synku, to jo ci powiym tak:

– Francik se kupioł koza, kero by go grzoła bez zima. Sōm żech widzioł, jak jōm wczora prziwioz ze torgu, a sōmsiod ze naprzeciwka pōmog mu jōm przikludzić do izby.

– Kōniec świata. Koza we izbie. Jeszcze żech ô czymś takim niy słyszał.

– A jo jeszcze widzioł, jak prziwioz z gruby tōna wōnglo do tej kozy.

– To jo już nic nie kapuja, przeca koza żere trowa, siano, ôszkrabiny a niy wōngiel.

– Ale Antek to niy ô tako koza sie rozchodzi.

– A to sōm jeszcze insze rasy? Taki, kere sie niy doji?

– No toć, bo to tako koza, kero stoji u mie we szopie ze gratami i chyba jōm dōm na złom, bo mōm cyntralne we chałupie.

– Starziku, chyba wōm sie coś pokićkało. Ida ôbejrzeć ta koza do tyj szopy.

Przichodzi Antek za kwila i woło:

– Starziku, kaj je ta koza, bo tam yno stoji taki piecyk na wōngiel, keryn starka wyciepali, jak żeście se dali cyntralne ôgrzywani do chałupy.

– No widzisz Antku, to je ta koza. No i kōmu sie tera pokićkało?

Ôbejrzicie se jak dobrze by mieć dzisioj tako koza. Już by my sie niy boli zimy i to w czasach kaj wōngiel na woga złota. Hajcowali by my se w kuchni wōnglym, drzewym abo papierami, a jak by my poôtwiyrali dźwiyrze do sypialki, to tyż by sie nagrzoło a i niy trza by było tela wōnglo, gazu abo sztormu. Toteż wiela by my zaszporowali. Yno jak by to wyglōndało ze strōny wachtyrzy prawa budowlanego, ekologie, to już by musiali nōm pedzieć szpece, kierzi jak to padajōm nikierzy sōm mōndrzejsi niż ustawa przewiduje.

Regina Sobik