Historyjo w 1000 słōw: Karl Denke, kanibal ze Ślōnska

20 grudnia 1924 roku Adolf Hitler rychtowoł sie do wychodu z heresztu we Landsbergu nad Lechym na Bajerach. Siedzioł w nim ôd 264 dni za zôrganizowanie puczu we München i hned mioł dokludzić cołke Niymcy do szalyństwa. W tym samym czasie sześset kilōmetrōw na pōłnocny wschōd, do Münsterbergu na Dolnym Ślōnsku przijechoł bezrobotny czelodnik stolarski Vinzent Olivier i hned dziynki niymu miało sie skōńczyć inksze szalyństwo.

Münsterberg to niy było sroge miasto, bo miyszkało w nim trocha bez ôziym tysiyncy ludzi. Downo tymu nazywało sie po wasserpolsku Zambice, bezma ôd Zymba, co sam miyszkoł, jak jeszcze sie nic niy zapisowało. Ale kole 1250 roku, przi lokacyji, dostało miano Münsterberg i tak już ôstało. Kedyś to było miasto głōwne ksiynstwa münsterberskigo, ale princ Karl Josef przedoł je we 1791 krōlowi Friedrichowi Wilymowi za 450 tysiyncy ryńskich i już niy było miastym głōwnym. Ale niy żyło sie źle, bo szło cugym zajechać prosto do Wrocławia, a we mieście była fabryka kōnserw, ceramiki, cukrownia i piwowar. Kultury tyż niy brakowało.

Olivier znod nocleg we schrōnisku Herberge zur Heimat, a na drugi dziyń wziōn chodzić po żebrze. Na Teichstrasse 10 dostoł dwa grosze ôd żōny ôd rechtora i zaklupoł na dźwiyrze ôd sōmsiada. Ôtwar mu Karl Denke.

Denke to bōł dobry chop. Pobożny. Na wanielickich pogrzebach krziż nosiōł, ôstudy żodnyj niy robiōł, niy piōł, ani niy kurzōł. Chocioż mu było 54 lata, to nigdy niy mioł kōntaktōw ze kobiytami, tōż niykerzi go mieli za ciepłego brata. Ale to ino klajtury były. Denke, co na niego nawet godali pieszczotliwie „Vatel” (po dolnoślōnsku tacik abo tatulek), to bōł porzōndny chop, co mioł zwolo ôd miasta na ôbnośny handel, i przedowoł po dōmach skōrzanne poski, hōzyntregi i szplatki do strzewikōw, a ôkrōm tego handlowoł miynsym i kośćmi.

Tatulek zaprosiōł Vincenta do pōmiyszkanio i pedzioł, że do mu dwa grosze za napisanie listku do brata. Tyn dostoł kartka, filok, siod, i usłyszoł piyrsze słowa: „Adolf, du dicker Wanst” (Adolf, ty tusty basie). Tego sie niy spodziywoł, tōż sie ôsmioł i ôbrōciōł do Denkego. Tak samo sie niy spodziywoł, że ôd gospodorza dostanie szlag zaôstrzōnōm kopaczkōm. Mioł ale szczyńście, bo bez to, że sie ôśmioł i ruszōł, Denke niy cylnōł tam, kaj chcioł. Oliver przerażōny wziōn walczyć ô żywobycie. W kōńcu poradziōł wyrwać napastnikowi norzyńdzie z rōnk, wylecioł z chałpy i wrzeszczoł ô pōmoc. Usłyszeli go synowie ôd sōmsiadki i rechtōr, i jymu Vincent doł zakrwawiōno kopaczka. Denke za nim krziczoł, że ôn go chcioł ôkraś.

Oliver prziszoł na kōmisariat i pedzioł ô tym, co sie stało. Szandarzi nojprzōd niy chcieli mu wierzić, bo cudzy elwer ôbskarżoł przeca porzōndnego chopa, i zawarli go do cele. Zawołali ale dochtora i tyn stwierdziōł, że Vincent richtich mo ciynżke rany. Wtynczos postanowiyli zastawić Denkego i przesuchać ôd niego sōmsiadōw. Vatel tuplikowoł, że zaatakowoł żebroka, bo doł mu piniōndze, a tyn go prōbowoł ôkraś. Policyjo niy mogła zrobić nic inkszego, jak zawrzić Denkego w hereszcie do czasu wyklarowanio sprawy. Ô pōł dziesiōntyj na wieczōr sierżant Palke wejzdrzoł do cele i znod Denkego mortwego, bo tyn ôbiesiōł sie na sznuptychli.

We pyńdziałek rano Oliver bōł przesuchany, a w tyn sōm dziyń przociele ôd Denkego poprosiyli władze ô wydanie jego ciała, żeby go mogli pogrzebać. We Wilijo szandarzi poszli do jego pōmiyszkanio, żeby zabezpieczyć statek, i tam naszli totalny horror. We pōmiyszkaniu i we szopie znodli połno peklowanego miynsa. Była tam tyż maszina do produkowanio mydła, a kole nij leżały narychtowane ludzke kości. Na ścianie wisiały dziesiōntki poskōw, hōzyntregōw i szplatek do strzewikōw ze ludzkij skōry. Ôkrōm tego było tam tyż 420 ludzkich zymbōw, we szranku moc szot, niykere pokrwawiōne. Na fynsterbrecie i na stole leżały dokumynta ôd Hermanna Müllera ze Zielōnogōry, Johanna Thomalle ze Wielkich Strzelec, Karla Seidla, Kaspara Hubalka i Adolfa Salischa.

Znojdziōne miynso było wysłano do laboratorium we Wrocławiu, a tam sie pokozało, że ône było ludzke i noleżało do trzech ôsōb. W kōńcu szandarzi poradziyli zidyntyfikować dwadziścia ôfiar ôd dobrego Papy Denke:

• Heinrich Bruchmann, stolorz,
• Franz Neiss, robotnik dziynny,
• Johann Klose, krawiec,
• Robert Lorenz, masorz,
• Ewald König, krawiec,
• Paul Lux, robotnik,
• Johann Gröger, krawiec,
• Emil Exner, siodłok,
• Josef Nierlich, knop,
• Hermann Müller, ślusorz,
• Oskar Heinzel, robotnik,
• Julius Busch, piekorz,
• Wilhelm Rathmann, robotnik,
• Karl Becker, malyrz,
• Hermann Kuschinke, ôgrodnik,
• Adolf Salisch, cukernik,
• Karl Seidel, siodłok,
• Friedrich Lazina, piekorz,
• Max Heidenreich, kowol,
• Kaspar Hubalek, robotnik,

ale to pewnikym niy sōm wszyjscy, bo rachuje sie, że mōg zabić nawet sztyrdziści ôsōb. Co ciekawe, sōmsiadōm ôd Denkego niy prziszło do gowy, że ôn by mōg robić co złego. Chocioż słyszeli klangi piyłowanio i rōmbanio, to myśleli, że ôn zabijoł psy i handlowoł jejich miynsym, bo widzieli skōry ôd psōw (Niymcy były w tym czasie we głymbokim kryzysie i jedzynie miynsa z psa noleżało do porzōndku dziynnego).

Denkego pochowali 31 grudnia ô pōł siōdmyj rano we niyôznaczōnym grobie na münsterberskim smyntorzu. Oliver bōł przekozany do gyrichtu, i 15 stycznia ôd syńdziego dostoł dziesiyńć dni heresztu za smykanie sie.

Nojsrogszo panika wybuchła we Wrocławiu, jak sie pokozało, co Denke zrobiōł, bo bōł znany we Wrocławiu ze tōnigo miynsa. Przedowoł na targowiskach „peklowane wieprzowe miynso bez skōry”. Zaroz masorzōm spadły ôbroty, a ludzie dostowali żołōndkowyj niymocy.

Chałpa, kaj Tatulek Denke mordowoł swoje ôfiary, durch stoji we Ziymbicach. We 1928 roku wziōn go w nojym miyszkaniec Münstrbergu, co mu było Ratzky. We 1945 bōł na zicher wysiedlōny, a na jego miyjsce prziszli inksi.

Bez to, że mordyrz sie ôbiesiōł podwiela bōł przesuchany, nigdy sie niy dowiymy, czymu mordowoł, ani co naprowda robiōł ze miynsym i kośćmi. Niy wiymy tyż, co sie stało ze czaszkami ôd ôfiar, bo żodno sie niy znodła. Mogymy ino dōmyślać sie, jako była cołko historyjo kanibala z Münsterbergu.