Górnoślązacy na wojnie z Krzyżakami

Rycerze z księstwa raciborskiego brali udział w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku, przyczyniając się do zwycięstwa wojsk Władysława Jagiełły. Byli wśród nich Wiernek i Michał Szeligowie z Suminy (powiat rybnicki) oraz Miczko z Janowic (obecnie Cyprzanów, powiat raciborski), a także Adam i Janke Szeligowie z Godźmierza (Dzimierz, powiat rybnicki) i blisko trzydziestu innych. Wojna z zakonem trwała jeszcze wiele lat później. Jedna z jej faz miała miejsce w roku 1414 i wtedy króla Jagiełłę wspierało w niej przeszło 350 rycerzy z Górnego Śląska. Mimo upływu przeszło sześciu wieków zachowała się lista owych rycerzy i portal row.info.pl opublikował jej fragmenty najprawdopodobniej jako pierwszy w Polsce.

Wojna w której brali udział górnośląscy rycerze została nazwana głodową, dlatego, że Krzyżacy stosowali w czasie walk taktykę spalonej ziemi, niszcząc zbiory i chroniąc dobytek w murach zamków, co sprawiało, że wojska polsko-litewskie miały trudności ze znalezieniem prowiantu. Górnośląscy rycerze, zgodnie ze średniowiecznym obyczajem, zostali wpisani do listu wypowiadającego wojnę zakonowi. List ów wydano 19 lipca 1414 roku. Rycerze górnośląscy oblegali między innymi Lidzbark i Frombork. Legat papieski zaproponował z czasem negocjacje i 7 października 1414 roku podpisano dwuletni rozejm. Strona polska nie uzyskała oczekiwanych ustępstw krzyżackich i w roku 1422 wybuchła nowa wojna, która przyniosła zwycięstwo siłom polsko-litewskim, skutkiem którego państwo krzyżackie zrzekło się praw do Żmudzi i oddało kilka miejscowości na terenach pogranicza.

Skąd się wzięli górnośląscy rycerze na dalekich terenach państwa krzyżackiego? Kluczem do odpowiedzi jest książę raciborski Jan II Żelazny (1365-1421). Władca ten formalnie pochodził z dynastii Przemyślidów, ale w jego żyłach płynęła również krew piastowska. Raciborski książę poślubił w 1407 roku za namową Władysława Jagiełły Helenę Korybutównę (1390-1449). Wybranka raciborskiego księcia była siostrzenicą zwycięzcy spod Grunwaldu. Powiązania rodzinne średniowiecznych władców stały się więc źródłem udziału górnośląskiego rycerstwa w wojnach z Krzyżakami. Warto nadmienić, że formą zabezpieczającą wiano żony Jana II Żelaznego stały się ziemie późniejszego księstwa pszczyńskiego. Skutkiem przyjazdu litewskiej księżnej wraz z orszakiem na Śląsk jest obecność genów litewskich we współczesnej populacji górnośląskiej, co dosyć często budzi zdziwienie rodowitych mieszkańców, kiedy poddadzą się testowi genetycznemu na jednym z popularnych portali genealogicznych. Takich niespodzianek podczas badań genetycznych jest o wiele więcej.

Książę Jan II Żelazny jest jedną z bardziej kontrowersyjnych postaci w dziejach Górnego Śląska. Władca ten zapisał się sporym okrucieństwem i przebiegłością. Jedna z jego siedzib znajdowała się na Kotówce w Lubomi, niedaleko grodziska Gołężyczan (powiat raciborski). W ciemnicach owej warowni książę najprawdopodobniej więził husyckich posłów. Słynął on z krewkości, nie wahał się przed przejmowaniem majątków kościelnych – uśmiercił między innymi proboszcza z Krzyżowic (powiat pszczyński). Władca spoczywa w raciborskiej nekropolii Przemyślidów w dawnym kościele dominikańskim, w którym obecnie znajduje się muzeum. Więcej wiedzy o raciborskim księciu z czasów wojen krzyżackich, jak również innych, można pozyskać z bezcennej publikacji J. Sperki Książęta i księżne raciborscy (1290/1291-1521). W publikacji tej jest również sporo odniesień do omawianej w niniejszym tekście listy rycerzy z Górnego Śląska.

W wojnie w krzyżakami w 1414 roku udział brały lojalne wobec raciborskiego księcia rody, zwłaszcza Raszczyców i Szeligów. Ich przedstawiciele pełnili ważne funkcje na książęcym dworze – przykładowo, Stepan Raszczyc i Hanek Szeliga z Łańc byli raciborskimi starostami.

Wspomniany list wypowiadający z wojnę krzyżakom i zawierający spis przeszło 350 nazwisk cudem przetrwał przeszło sześć wieków. Od początku znajdował się w archiwach krzyżackich, z czasem pieczę nad nim przejęło państwo niemieckie i znalazł się w jednym z archiwów w Królewcu. Pod koniec drugiej wojny światowej, na krótko przed wejściem Armii Czerwonej do miasta dokument wraz z innymi ewakuowano. Obecnie jest dostępny w Berlinie w Tajnym Archiwum Państwowym Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturowego. Wbrew nazwie, archiwum to jest publicznie dostępne, z czego skorzystał Roman Cop, robiąc elektroniczną kopię opisywanego dokumentu. Trudu odczytania imion rycerzy i miejscowości z jakich oni pochodzili podjął się Marian Ociepka, lysecki miłośnik górnośląskiej kultury i strażnik lokalnej pamięci. Transkrypcja nie została jeszcze poddana weryfikacji, nie mniej jednak warto ją upublicznić, bo być może dzięki niej rozpoczną się głębsze studia nad dokumentem. W wypadku wielu okolicznych miejscowości lista górnośląskich rycerzy jest bezcenna, bo odsłania nieznane dotąd fragmenty lokalnego dziedzictwa. Poniżej publikujemy jej część powiązaną z Rybnikiem i okolicznymi miejscowościami. W nawiasach umieszczono nazwy miejscowości, które prawie na pewno kryją się za średniowiecznymi zapisami. Warto zwrócić uwagę, że bardzo często nazwa danej miejscowości, albo imię rycerza, są zapisywane na różne sposoby, ponieważ nie każdy skryba w średniowieczu był pedantem.

Niektórzy górnośląscy rycerze z czasów wojny z krzyżakami w roku 1414:

Judasch de Golasowitz (Golasowice)

Jon de Godow (Godów)

Hanus na Popelaw (Popielów)

Michoss von Jeykowitz (Jejkowice)

Jantz de Golkowitz (Gołkowice)

Clunke de Lazisk (Łaziska)

Micolay de Lasisk (Łaziska)

Stzmal de Gorzitz (Gorzyce)

Saegmund de Pilgrzimowic (Pielgrzymowice)

Hagno de Moskwenitza (Moszczenica)

Petir de Polom (Połomia)

Ssrzegorz de Swirklan (Świerklany)

Jesscchek Raschitza de Polom (Połomia)

Philip de Polom (Połomia)

Paszek de Boryn (Borynia)

Wetzlaw de Boryn (Borynia)

Woytek de Bogusowitz (Boguszowice)

Jakus de Boza Gora (Boża Góra w Jastrzębiu-Zdroju)

Michalek de Msana (Mszana)

Jan de Turze (Turza)

Matzko de Charzow (Chorzów)

Matzko de Losla (Wodzisław)

Wetzlaw de Pogrzebina (Pogrzebień)

Micolay de Klocotzwe (Kłokocin)

Michal de Klocotzine (Kłokocin)

Stephan de Radoltowitz (Rydułtowy)

Peter de Newedom (Niewiadom)

Stephan de Gardawitz (Gardawice)

Paschek de Gardawitz (Gardawice)

Petras von Jancowitz (Jankowice)

Michaelk von Lubom (Lubomia)

Martzin de Orzesch (Orzesze)

Mitzek de Newedom (Niewiadom)

Janek de Nedobtzitz (Niedobczyce)

Peter de Sary (Żory)

Pelka de Zar (Żóry)

Wanek de Rudoltowitz (Rydułtowy)

Stephan de Rudoltowitz (Rydułtowy)

Barthoss de Rogow (Rogów)

Barthos de Popelow (Popielów)

Janek von Tworkow (Tworków)

Raschitza de Gasschowitz (Gaszowice)

Janek Scheliga de Pstrosna (Pstrążna)

Jan Widlak de Tzirnitza (Czernica)

Mitzek de Lukow (Łuków)

Marek Scheliga de Rzuchow (Rzuchów)

Jan Raschitza de Sutna (Żytna)

Stepan Raschitza de Sutna (Żytna)

Stanek de Rateboz (Racibórz)

Jarniss von der Reybnitz (Rybnik)

Climke von Ratboz (Racibórz)

Wojtke vo Racziborz (Racibórz)

Staniende de Ribnik (Rybnik)

Micolas de Jastrabe (Jastrzębie)

Jacub de Ribnik (Rybnik)

Matzek de Marklowitz (Marklowice)

Martin de Lentiny (Leszczyny)

Stanislaw de Lubom (Lubomia)

 

Jan Krajczok