Godka i godajōncy ô godce potrzebują otwartości

                                                                                      Pojęcia kluczowe:

gramatyka, rodzaje gramatyk,

składnia, fleksja, morfologia

leksyka

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

falsyfikowanie badań,

językoznawstwo.

Poniżej prezentuję kilka refleksji na temat gramatyki i leksyki, bo właśnie one bywają często tematem niewiele wnoszących waśni ludzi zajmujących się godką.

 Gramatyka

  • Gramatyka? Tak gramatyka istnieje. Najważniejsza to tzw.. gramatyka w głowie. Górnoślązacy mówiący po „(górno)śląsku”¹ używają (górno)śląskiego słownictwa (leksyki) według reguł (górno)śląskiej gramatyki. Reguły te maja w swoich głowach.
  • Tę gramatykę i to słownictwo w głowach Górnoślązaków badają i opisują językoznawcy. Tak powstaje gramatyka opisowa i zbiór leksyki (górno)śląskiej. Nie ma tu mowy o normach gramatycznych i leksykalnych. Praca sprowadza się do obiektywnego opisu/dokumentowania.
  • Na podstawie tego opisu i zbioru istnieje możliwość opracowania podręczników gramatyki oraz słowników.

W powyższych trzech punktach można spostrzec, że rola lingwistów ogranicza się do opisywania i zbierania tego, czym posługują się Górnoślązacy – ocenianie (wartościowanie) struktur gramatycznych oraz leksyki przy ich opisie, czyli wyrokowanie, co jest dopuszczalne, a co nie w głowach użytkowników godki, nie leży w  kompetencjach językoznawców zajmujących się funkcjonalną gramatyką i leksyką.

W językoznawstwie gramatyka obejmuje morfologię (budowę słów/wyrazów), składnię (budowę zdań), fonologię (naukę o głoskach) oraz semantykę (naukę o znaczeniach wyrazów, o ile dotyczy to budowy znaczeń). To wszystko obserwują, badają i opisują językoznawcy.

Gramatyką nazywamy także opis konkretnego języka, na przykład gramatyka polskiego.

Gramatyka nie zajmuje się badaniem użytkowania danego języka. Używanie języka badają pragmatyka, analiza dyskursu i socjolingwistyka.  Pragmatyka, analiza dyskursu i socjolingwistyka mogą mieć wpływ na już opisany lub opisany system językowy – na gramatykę i leksykę. Pragmatyka, analiza dyskursu i socjolingwistyka nie są dziedzinami gramatyki i leksyki.

Powtórzę: Gramatyka to wewnętrzna budowa języka, inaczej mówiąc to system języka – to system, który jest w języku, w języku, który mamy w „głowach”.   Jak go zbadamy i opiszemy,  nie ma wpływu na to, że język go posiada takim jaki jest. Doskonały opis tak rozumianej gramatyki nadal jest wyłącznie postolutem.

Dej pozōr tyż:  Wspomnienie o Stanisławie Firszcie (1955–2025)

Dokonany opis tego wewnętrznego systemu języka nazywany jest także gramatyką. Często mówimy o gramatyce opisowej.

W szkołach naucza się szkolnej gramatyki opisowej – uproszczonej gramatyki dla potrzeb szkoły.

Uczeń w szkole powinien opanowywać i doskonalić poprzez jej używanie języka swoją indywidualną gramatykę uczniowską – nie tylko podczas uczenia się języka drugiego i języków kolejnych. Języka uczymy się poprzez uczestniczenie w komunikacji w sytuacjach mownych z uwzględnieniem intencji mownych, np. jak i kiedy się witamy, żegnamy, jak sobie dziękujemy. Systemem opisu sytuacji i intencjami mownych zajmuje się gramatyka funkcjonalna. Pisałem o tym w tekście: Godka o godce – wyważanie dawno otwartych drzwi …²

 

Rodzaje gramatyk

Skupię się na dwóch podstawowych.

a) Gramatyka normatywna, która stawia sobie za cel nauczanie według obowiązujące standardu. Standard wypracowuje jednak gramatyka opisowa.

b) W przeciwieństwie do niej gramatyka deskryptywna (opisowa) opisuje dany język w jego powszechnym użyciu. Gramatyka deskryptywna nie mówi o poprawnym i niepoprawnym używaniu danego języka. W konsekwencji prowadzi to do uznawania różnych wariantów danego języka. Gramatyka opisowa uważa za gramatycznie błędne takie realizacje językowe, które nie występują w żadnym z wariantów danego języka. Uznane warianty danego języka tworzą standard danego języka.

 

Leksyka

Do leksyki (słownictwa) danego języka należą wszystkie słowa danego języka. Jeżeli zgodzić się z poprzednim zdaniem, to do leksyki (górno) śląskiego zaliczamy wszystkie leksemy Bytomiaków, Górali śląskich, Gorzan, Krawaków, Lachów śląskich, Opolan, Raciborzan i Wałachów śląskich. Kiedy w tym zbiorze nie znajdziemy jakiegoś potrzebnego wyrazu, to wolno tworzyć neologizmy z zachowaniem zasad (górno)śląskiego słowotwórstwa.

Dej pozōr tyż:  Henryk Herud (1895–1955) – człowiek Załęża

Najznaczniejsze przemiany języka obserwujemy w leksyce, co nie znaczy, że to językoznawcy mają na nie wpływ – wpływają na te zmiany użytkownicy języka.

 

Językoznawstwo

Językoznawstwo nieustannie się zmienia. Językoznawstwo, inaczej lingwistyka, w niewielkim zakresie falsyfikuje wyniki swych badań. A więc jest to wiedza stosunkowo subiektywna – jeżeli mówimy o językach naturalnych. A o takim mówię. Inaczej sprawa ma się z językami formalnymi.

Współczesne językoznawstwo to badania zespołowe z użyciem technologii informatycznych, opanowaniem informatyki i matematyki – to po prostu bardzo drogie badania.

Językoznawstwo to raczej wiedza. Wiedza o języku z czasem sprawdza się albo i nie sprawdza. Jednym z powodów tegoż jest język jako taki i jego  definiowanie. Więc mamy najczęściej do czynienia z badaniami w określonych konwencjach.

Upór przy jakiejś definicji języka, świadczyć może o nie tylko o zamknięciu na zmianę, nie tylko o braku umiejętności słuchania opinii odmiennych, nie tylko o braku gotowości do konstruktywnego dyskursu.

Dlatego też ponownie proszę o zapoznanie się z tekstem Godka o godce – wyważanie dawno otwartych drzwi prosiłem o zapoznanie się z rozwiązaniami funkcjonalnymi być może korzystnymi dla godki, jej dalszego systematyzowania i nauczania.

Leszek Kołakowski, miał stwierdzić, że pozbawiając język gramatyki i leksyki pozostaje duch języka. Duch języka polskiego ma wiele wspólnego z niemieckim i francuskim i niewiele z angielskim. Kołakowski był filozofem, ale coś w tym jest.

=================================================

1) (Górno)śląski używany jest przez Bytomiaków, Górali śląskich, Gorzan, Krawaków, Lachów śląskich, Opolan, Raciborzan i Wałachów śląskich. Istnieje też (dolno)śląski. Śląski tworzą (górno)śląski i (dolno)śląski.

2) To podejściu funkcjonalnemu zawdzięczamy The Thresold Level J. van Ek’owi (1975), dzieło udoskonalone w Un niveu-seuil (1976) CREIF¹, Un nivel umbral (1979) P. Slagter’a oraz Kontaktschwelle DaF m.in.  Baldeggera, M. Mueller i G. Schneidera (1980) wszystkie te pozycje opracowano na zlecenie Rady Europy – zaczęło się wszystko bodaj w 1974. Dzieła te stworzyły podstawy dla Europaen Framework. (Europejski System Opisu Kształcenia Językowego (ESOKJ, ang. Common European Framework of Reference for Languages, CEFR), projekt w latach 1989-1996) – rekomendowane w 2001 przez Radę Europy w procesie sprawdzania umiejętności językowych dla wszystkich języków europejskich. Więc, jak widać, opracowano już funkcjonalną metodę oraz instrumenty do sprawdzania wyników jej zastosowania – Thresold i CEFR. Może warto byłoby wykorzystać te publikacje  w pracach zespołów przygotowujących Silesian Framework?

Dej pozōr tyż:  Ożywienie We Ślōnsku

3) Wissenschaftlicher Rat der Dudenredaktion (Herausgeber): Duden, Das große Fremdwörterbuch. Herkunft und Bedeutung der Fremdwörter. 4. Auflage. Dudenverlag, Mannheim/Leipzig/Wien/Zürich 2007, ISBN 978-3-411-04164-0, Seite 808.

Harro Gross: Einführung in die germanistische Linguistik. 3., überarbeitete und erweiterte Auflage, neu bearbeitet von Klaus Fischer. Iudicium, München 1998, Seite 200. ISBN 3-89129-240-6. Lexik fett gedruckt.

Wolfgang Boettcher, Wolfgang Herrlitz, Ernst Nündel, Bernd Switalla: sprache. Das Buch, das alles über Sprache sagt. Westermann, Braunschweig 1983, Seite 91. ISBN 3-14-508881-

Karl-Ernst Sommerfeldt (Hrsg.): Entwicklungstendenzen in der deutschen Gegenwartssprache. VEB Bibliographisches Institut, Leipzig 1988, Seite 19. ISBN 3-323-00169-9.

Aleksander Lubina – germanista, andragog – zdobył wykształcenie w Polsce, Niemczech i Szwajcarii. Jest publicystą, pisarzem, tłumaczem, autorem programów nauczania, poradników i śpiewnika – był nauczycielem akademickim, licealnym, gimnazjalnym i w szkołach podstawowych oraz doradcą i konsultantem nauczycieli.

Społym budujymy nowo ślōnsko kultura. Je żeś z nami? Spōmōż Wachtyrza

Ôstŏw ôdpowiydź

Twoja adresa email niy bydzie ôpublikowanŏ. Wymŏgane pola sōm ôznŏczōne *

Jakeście sam sōm, to mōmy małõ prośbã. Budujymy plac, co mŏ reszpekt do Ślōnska, naszyj mŏwy i naszyj kultury. Chcymy nim prōmować to niymaterialne bogajstwo nŏs i naszyj ziymie, ale to biere czas i siyły.

Mōgliby my zawrzić artykuły i dŏwać płatny dostymp, ale kultura powinna być darmowŏ do wszyjskich. Wierzymy w to, iże nasze wejzdrzynie może być tyż Waszym wejzdrzyniym i niy chcymy kŏzać Wōm za to płacić.

Ale mōgymy poprosić. Wachtyrz je za darmo, ale jak podobajōm Wōm sie nasze teksty, jak chcecie, żeby było ich wiyncyj i wiyncyj, to pōmyślcie ô finansowym spōmożyniu serwisu. Z Waszōm pōmocōm bydymy mōgli bez przikłŏd:

  • pisać wiyncyj tekstōw
  • ôbsztalować teksty u autorōw
  • rychtować relacyje ze zdarzyń w terynie
  • kupić profesjōnalny sprzynt do nagrowaniŏ wideo

Piyńć złotych, dziesiyńć abo piyńćdziesiōnt, to je jedno. Bydymy tak samo wdziynczni za spiyranie naszego serwisu. Nawet nojmyńszŏ kwota pōmoże, a dyć przekŏzanie jij to ino chwila. Dziynkujymy.

Spōmōż Wachtyrza