Adam Kubik: Die „sprachliche Trias“ in mir. Ô ślōnskij trzi-gŏdkowojsi, czyli kaj ech wszandzie pojechoł ôsprŏwiać po ślōnsku (4)

Teila trzeciŏ

Teila Szwortŏ

Piyrsze verlagi po ślōnsku

Mie se zdŏ, iże pisaniy po ślōnsku smsōw, jak i listōw, pokŏzało mie dojś wartko, że to JE gŏdka, we ftoryj idzie pisać, myjśleć a tysz ftorŏ se dŏ czytać. Skiż tygo, że jako blank mody czowiyk se użiwało kożdyj formy ślōnskigo, wpiyrwy we wersji pisanyj blank bez nŏs samych, a niyco nieskorzij widzōnc już piyrsze ksiōnżki po ślōnsku drukniynte bez Ślōnskŏ Nacyjnŏ Ôficyna ze Zŏbrza (choby ôd Tōmasza Kamuselli)  , a potym bez Silesia Progress (choby “Briefy ze Rrzimu” ôd Kadubka), to se wiydziało, że to co robiymy nie je falsch, yno je gynau richtich. Do tygo kurs na sztudiach (ftory DOPIYRO NA SZTUDIACH bōł i niy bōł ôferowany na żŏdnym inkszym uniwersytejcie na piyrszym roku, co na NKCG) pokŏzoł, że ijdzie se heimatym interesować naukowo, jak i roztōmajtnojś ślōnskich sztudyntōw zy swojymi dialyktōma ślōnskij gŏdki je blank wertvoll a jakŏ srogŏ a nŏdŏwajōncŏ se do ôbadaniŏ, a tak richtich lityraura, ftorŏ to we pisanych textach mie pokŏzała, że ftojś se tym już prandzyj interesowoł, bezcoch widzioł że tymat je wert ôpisaniŏ a ansprechuje fest moja interesa. To wszysko niy yno pomŏgło warcyj se do czytaniŏ ślōnskich rŏztōmajtnych wersjōw schreibungu ślōnskij gŏdki gewyjnŏwać, ale tysz pomōgło mieć wiankszŏ pewnojś a wiancyj dumy, kim se je. Choby i miejli zajś se kaj trefić take czowiyki, co by miejli dyskriminować, czowiyk już mioł wiynkszŏ pewnojś bycia kimś, a niy jakimś czowiykym bezmajś “bez tożsamojsi”.

Tożsamojś w geschynku we wersyji polskij?

Identitejt ôferowanŏ bez polskŏ narracyjŏ, chciała nōm pokŏzać, iże sōm my niby Polŏkōma, ftorzi gŏdajōm gŏdkōm Kochanowskygo bezmajś tzw. “staropolszczyznōm”, za co Polŏki sōm z nŏs kajśtam dumni i bezto my mōmy tysz być ze siybie festy dumni, bōż to je forma zaszczytu nalyżeć do rangi kryngu kultury szlacheckij (mie tygo fałszywygo “uznaniŏ” nie trza bōło nigdy). Abo tysz, że je to bezmajś gŏdka staropolskŏ, ftorōm Piasty Ślōnske rzōndziōły, kaj zajś jedyn artikel we “Historia Gōrnygo Ślōnska” wydane bez J. Bahlcke, D. Gawrecki, R. Kaczmarek gŏdoł, że Piasty bōły z niymiyckego kulturkreisu, a niy miały nic wspōlnygo ze polskojściōm, mimo że byli dŏlszōm familjōm ôd polskich krōlōw. Sam trza pedzieć, że to niy bōła żŏdnŏ forma staropolskygo, yno ślōnskego, ftore mōgły być ze sobōm verwandt, ale tak samo jak ze słowackym, morawskim a czeskim. To że polski se doszukuje swojych korzyni we ślōnskim, nie mujsi automatycznie znaczyć, że ślōnski mujsi “należeć” do polskygo, bo to je błyndne myjślynie, barzij by sam trza bōło wejś pod lupam morawski, ftōry dzisiej je choby “yno” dialektym czeskygo.

Bo zajś z drugij strōny takŏ identitejt nōm bez polskŏ narracyjŏ naciypniyntŏ nŏs niy zaintryguje, co niy chce nic wiydzieć ô tym, że bez ponad 400 lŏt byli my we niymieckim kulturkreisie, prandzyj zajś bez 200 lŏt we bohymsko-morawskim, i co naciōngŏ lata we śrydniowiyczu przed bohymskimi czasōma, za “polske”, kaj niy wolno ôspatrywać tych czasōw bez brile nacjōnalizmu, bo sōm za dŏwne a forma polskygo nacjōnalizmu i gŏdki jakŏ je dzisiej znōmy jeszcze wtedy, we tyj formie, blank niy bōło. Tak samo jak myjślynie, iże lujdzie na Ślōnsku byli ôchrzczyjni ze Polskōm nacyjōm we 966 je cygaństwym, bo Ślōnsk bōł już wiyk prandzyj, we ôsmym wiyku krzyjścijanski, a Wroslau/Brecław już dŏwno stoło jako ôsada nad Ôdrōm jako miasto założōne bez czeskygo Wacława.

Ewidyntnŏ dykryminacyjŏ, a żŏdyn nie bōł zrōbiōł skandalu

Sam trza tysz se samygo spytać, na wiela by to kogo zachyncało być teilōm tożsamojści ludzi, ftorzi nōm czansto gŏdali, iże gŏdōmy kaput-polszczyznōm, co je wiyjśniŏckōm gŏdkōm ôd ludzi drugygo sortu, abo coby pejdzieć w gŏdce Jarosława Kaczyńskygo ze 2012 we Ôpolu (!) je niczym inkszym jak “piōntŏ kolōna Berlina” a “ukrytŏ ôpcyjŏ niymiyckŏ”, a “minderheitowi trza wejź prawa, bo mŏ ich za kans”. Dziwne, że lujdzie se na to godziyli swojym milczyniym a brakym zaintyrysowaniŏ, kaj tyn chop, Kaczyński, twiyrdzi dbać ô dobro ôjczyzny, wartojsi katolickich a rodziny. Dyć gynau to kim my Ślōnzŏki sōm, je szpecyfikōm naszyj “ôjczyzny”, ftorŏ my zajś barzij mianujymy “heimat”, ftory je możno mankszy w rozmiarach, ale blank srogi we sercu, a kaj ludzie sōm ôddani wartojsiōm tradycyjōw rejgiōnalnych, krzejścijōńskich, a i swojym familijōm, egal czy sōm za Polskōm czy za Niymcōma, czy za Czechōma abo einfach za Ślōnskym, kożdy chce dobro do swojygo regiōnu.

I tako tyn czowiyk Jarosław Kaczyński nŏs publiczniy ôbrajziŏ, a mało fto mu cojś na to padoł, że to je blank ôbrajźliwe, niy wporzōndku, dziylōnce lujdzi choby blank ôd poczōntku na lepszych a gorszych, pokŏzujōnce barzij to co nŏs dziyli a niy łōnczy, a tysz stanowisko nacjonalistōw do nŏs jako feindōw, ftorych cianżkō zidyntyfikować, bo tak richtich Polŏkōma to my jyszcze nie sōm, ale wystympujymy na “polskim terynie”. Jako tyn chop nic niy zrozumioł ze cianżkij geschichty 20. stulyciŏ naszygo gebietu, ftory se zaczōn już ôd tragicznych do nŏs Ślōnzŏkōw Powstōniach Ślōnskich, kaj już rŏz Ślōnzŏk zmanipulowany zabijoł inkszygo Ślōnzŏka, i tygo jak festy kożdŏ strōna se starała ôd upadku kōmuny ô dobre zusammenleben, ô życie do kupy kożdyj ze strōn. Tyn chop stanōł przyd ludźmi we historycznym hauptstacie naszygo heimatu i ściepnōł swojōm gŏdkōm mozŏlnŏ robota srogij liczby lujdzi ôd dziejsiynciolyci einfach weg, bo ôn moge, abo jako to je? Ôd ludzi, ftorzi chciejli pojydnianiŏ we imiyniu krzejścijōnskygo ducha, jako tysz już na Annabergu bōł padoł we 1983 świynty Johannes Paul II, a ô to festy se tysz starŏ Erzbischof Alfōns Nossol, że “ta ziymiŏ potrzebujy jyszcze kans versyjnōngu”. Tak to se richtich nie robi, Herr Kaczyński, that’s a no-go a festy niykrzejścijōnske!

 

Czygo nie widza, tygo niy ma?

No i tak richtich te niy widzynie ergejbnisōw spisōw powszechnych ze 2002 a 2011, kaj ponad 800.000 lujdzi dyklarujy, że sōm ślōnskōm nacyjōm. Abo inkszy beispīl: Zabiyrać prawa w “imiy prawa a sprawiydliwojści a rōwnowŏgi miyndzy narŏdōma” minderheitowi na Ślōnsku, ftory chce uczyć swoje dziejci we ôbu ôficjalnych gŏdkach znanych na tym gebiecie ôd wiykōw: polskim a niymieckim, bo ô tym, żeby we trzecij szło – ślōnskij – brachuje chynci do prziznaniŏ tyj gŏdce tygo rechtu, jako gŏdka rejgiōnalnŏ. Yno skiż tygo, że se nie idzie poradzić ze ciynżkōm traumōm tragicznyj Drugij Wojny Światowyj, ftorŏ zamiast ôpracowywać naukowo a psychologiczniy i ze literaturōm a sztukōm, coby se ôdnalyjź dzisiej jako społyczynstwo a czowiek, to wykorzystuje se jōm do zweckōw politycznych. To je tak richtich dzisiyjszy skandal, że se niy starŏ ôpracować wundy 20. wiyku, yno niymi robić jaki zysk a jeszcze blokować gŏdaniy ô tych zbrodniach ze wojny jak ze powojny prawōma, ftore chamujōm tyn psychologiczniy fest ważny bearbeitungsprŏces. To je festy straszne!

My sam a i kajnidzij sōm i existujymy, a srogŏ szkoda je takŏ, że niy umiymy liczyć na wsparcie ôd Polski, coby my tysz umiejli dalij być, a piylyngnować nasze dziydzictwo ôd starzikōw a prastarzikōw, ftore przetrwało bez stulycia, ftore dzisiej se moge dojś wartko skōnczyć po yrze czysko-bohymskyj, habsburskyj a pruskyj, yno skiż tygo, że Polska gŏdŏ, że wiy lepij co je nōm potrzybne. Niy mogymy tysz sami siybie ôpisywać, bo nōm liwkidujōm możliwojsi finansōwe, edukacyjne, ale i tysz wyciepujōm dobrych naukōwcōw ze fałszywymi ôskarżyniōma ô polonofobia, jak Tomasza Kamuselli, abo zamykajōnc nōm możliwojś publikowaniŏ, jak to bōło ze festy dobrōm zeitschrift kulturowōm “Fabryka Silesia”. Jak se tako ôbchodzōm ze naszōm kulturōm, ftorŏ se miała blank gut bez stulycia, a je w stanie zniknōnć bez jedna gynyracja, abo se mŏ festy zrydukować, to trza sam gojśno padać, że polske ôbycie z nami je wypełniōne niyzrozumiyniym naszygo heimatu a naszyj szpecyfiki kulturowyj a tożsamojściowyj, nie je tolyrancyjne i wcale niy je krzejścijōnske. Je za to nacjōnalistyczne, a festy nŏs niszczōnce. My nie sōm yno zônaczyni ze polskōm kulturōm, ale tysz dojś fest ze czesko-morawskōm, ze ejsterreichskōm a niymieckōm i dopiyro te sztyry faktory budujōm Ślōnsk i naszŏ ślōnskŏ idyntitejt, a nie yno tyn jedyn polski elymynt, to je dō nŏs za mało. To nŏs ôkiyryszowōjy ze naszyj tożsamojsi, zabiyrŏ nōm 2 abo i trzi elymynty, a my se mōmy ze tygo radować, jak nŏs ze bogactwa duchowygo syblykajōm? To je chōby nŏs fto na siōła ôkrŏdoł we swojyj chaupie, kaj całŏ familijŏ jeszcze w nij siejdzi przi mitaku. Tukej Polska i jij politykery muszōm nŏs umiyć wpiyrwy zrozumiyć, bo inaczyj niy baje w tym żŏdnygo rozwiōnzaniŏ, ftore baje miało syns. Choby i mieli nŏciypywać nakazy abo zakazy jako to już bōło za Bismarcka, Hitlyra, za Polska ôd wojny do upadku kōmuny, no i kajś tam se to zaczynŏ zajś przebijać dzijsiej nazŏd. To niy działŏ na porzōndnych ludzi, jakimi sōm Ślōnzŏki. Już ni.

Jŏ mogam jeszcze rŏz yno padać, żech karachtyr wzmocniōł dziynki gŏdaniu ôd bajtla we trzech gŏdkach, we trzech umgejbungach, kaj se te gŏdki umiało gŏdać we heimacie, a i ze solidnōm dŏwkōm edukacji ô heimacie (dopiyjro) na sztudiach. Widzam tyż kajśtam, że nasze karachtejry sōm już mocnyjsze niż u gynyracji rodziciejli, coby gŏdać we trzech gŏdkach, a prōbować ijś dalij i zdobywać świat ze możliwojściōma, ftore czowiyk dostŏwŏ ôd bajtla we heimacie. Dyskryminacyjŏ już tak festy nŏprziłŏd mie a pŏru ze mojij gynyracje niy nerwōwała, bo niy miała już we co tryfić. My wiymy lepij. Ôczy trza jeszcze mrużić, nierŏz możno i dojś fest, besonders dzisiej jak se ôglōndŏ publiczne polske media, choby nachrichty ôd TVP. Ale zajś tak ze inkszyj strōny, to nie trza ich wcale już mrujżić jak se uchowało ze trzi-gŏdkowojsiōm, bo to idzie se poczytać teksty po ślōnsku a niymiecku, a niy yno to, co piszōm po polsku. Wtedy to se zdziybko manij czowiyk już tym cygaństwym nerwuje. Takŏ je moja mytoda, umia greifnōnć do quellōw, ftore sōm pisane we inkszych gŏdkach, co do mie nojlyżōm i widzam warcyj, co je wiankszym cygaństwym, a co je wichtich.

c.d.n.

Adam Kubik – jahrgang Tschernobyla, synek ze Annaberglandu, sztudīrowoł germanistik we Ôppelnau a we Wroslau/Brecław, podyplōmowo – pokojowe rozônaczynie turbulyncyjōw: polsko-ukraiński Dialog, do tygo tyż je inżynierym raumplanungu. Dzisiej sztudynt dochtorski we Heidelberg, bōł lechtorym Deutsch na Yale University we Hameryce i je nim dalij na Heidelberg Universität. Co-autor ksiōnżki ô „Johann Schroth – Pionier der Wasserheilkunde“, a publikowoł we Oxford German Studies, Oberschlesisches Eichendorff-Zentrum Lubowitz, Germanistische Werkstatt, dŏwniejszym „Schlesisches Wochynblatt“ a inksze. Interesuje se fest heimatym, gŏdkōma, grenzgebietōma, literaturōm, identitejtōma kulturowymi a Ślōnskimi Texanerōma. Forschungsreisy zakludziōły go do Hameryki, Texasu, Belgii, Schottland, Oxfordu, Ukrainy, Ejsterreich, Südtirŏl, Italije, Czechōw. Lubi pisać a uczić, bo tako se dziejli tym co wiy. Angażuje se we untericht u „Pro Liberis Silesiae“. W dōma je w Niymcach a Ślōnsku.