Papuasy a Fojerman (4) We Papui
Dejcie pozōr: Tekst prosty bōł pisany zarozki na laptopie, a tekst we kursywie bōł piyrwej pisany we hefcie, jak niy mioł żech przi sia laptopa, a dziepiyro potym sam wrażōny.
We Papui
2025.07.03 godz. 17:45 (PMO), 9:45 (WAR)
Wczora po połedniu byli my 5 godzin we Singapurze. Lotnisko je tyż srogi, ale starsze, a pora razy rozbudowane. Sōm tam chyba sztyry terminale a piōnty budujōm. Z jednego terminala do drugigo trza jechać bankōm, abo iś piechty dobre pōł godziny, abo i wiyncy. Przi tymu szłapcugu pōmogo taki ruchōmy tretuar, co sie zwyrce do przodku a niy trza deptać. Chcieli my trocha pozwiydzać, dyć pojeździyli my yno ze Martynkōm a ze Farorzym bankōm a podziwali my sie bez ôkno, bo te najciekawsze rzeczy sōm za strefōm kōntrole, tōż trza tak choby wylyź ze lotniska, a potym zaś na nowo miec kōntrola paszportowo. Padali nōm we informacyji, co na to trza ze szejś godzin, tōż my se dali pokōj. Na delōwce we Singapurze niy majōm tela granitōw, a głōwnie tepichy. Ze Singapuru do Port Mresby lecieli my już jakimiś papuaskimi liniami (Air Niugini). Fliger bōł myńszy, a w nocy bōł doś taki hyc, bo klima kepsko fōngowała. Dyć szynśliwie my dolecieli. Na lotnisku we Port Moresby czakoł już na nas b. Szymōn, kery nic niy pedzioł, że przilecioł ekstra z Wewak, ze szoferym (ks. Władek), a zawiōźli nas do klosztoru. Dzisiej se mōmy dychnyć, a jutro lecymy do Wewak. Byli my już tyż we sklepie, we stolicy kupić trocha wody (roztomańtyj) a po wieczerzy mōmy tyj wody pokosztować. Kawy my już pokosztowali do połednia u gostodorza sam na miejsku we klosztorze, a jo żech sie tyż załapoł na pōł miejscowego piwa – SP (South Pacific). Spać żech na razie niy społ, dyć na to je dycko czas. Kiny już tyż my wymiyniyli na lotnisku we Port Moresby, bo we Wewak bezmała mōgło by być z tym kepsko. Trza było pokozać paszport, coby pōmiynić te dolary na kina. (1USD – 3,89 K). Mōmy jeszcze pōł godziny do wieczerzy, a za ôknym zaczyno sie ćmić. Wczas rano trza stować a jechać zaś na samolot.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
2025.07.04 godz.23:10 (WEW), 15:10 (WAR)
Na drōdze we Port Moresby widzieli my dziecka iś do szkoły, tōż sam muszōm niy mieć feryjōw teraz. Drōgi we Port Moresby były fol autōw rano, tōż jechali trzema pasami, tyn trzeci pas bōł na tretuarze. Dużo rōndōw majōm w tym Port Moresby a ôplute na czerwiōno tretuary ôd betelu (buai). Na miejscu we Wewak byli my ô 13:00. Sam na lotnisku czakoł już na nas szofer ze autym (diakōn Janusz), a pojechali my do klosztoru ôd Werbistōw, do Szymōna. Martyna ze Szymōnym na pace, bo we szoferce brakło placu. Na miejscu przed klosztorym czakała na nas grupa kole 10 papuaskich babōw a 1 chłop, coby nas prziwitać. Co tam sie robiyło. Halejo ze kwiotkōw, choby na Boże Ciało, nōm wraziyli na kark wińce ze kwiotkōw, na głowy czopki ze szyldkami, a kozali nōm iś miyndzy nimi a suli nas kwiotkami. Zakludziyli nas na jakoś jadalka, a tam nas witali, przemowioł tyn chłop. Kożdy ze kożdym sie witoł, a dali nōm sie napić soku ze kokosa a skosztować jakijś zisty. Zatym nas witali, to kofry były już rozladowane ze auta na siyni. Po połedniu pojechali my ze Szymōnym autym kole 20 minut na plaża sie ôkōmpać. Na plaży było prōzno, woda „trocha“ cieplejszo a czyściejszo, niż we Bałtyku. Jedyn chłop se tam pływoł, Szymōm go mianowoł po polsku „Jōzef“, trocha pogodali, a na kōńcu nōm Szymōn padoł, co to je biskup sam stōnd, ze Wewak (ks. bp. Jōzef Roszyński). Ôn se bezmała sōm wszyjsko robi, sōm szoferuje, niy mo żodnego sekretorza, a jeś chodzi na jadalka dlo wszyjskich. Te zakōnniki sam szoferujōm, myjōm, wychraniajōm, a jedyn Bōg wiy, co jeszcze robiōm. Jak sie widzi kerego co wychraniać, abo zamiatać, to je strach sie ôdezwać, bo to na pewno bydzie jaki farorz, abo zakōnnik. A wiycie, co sie robiyło, jak my jechali na tyj pace nad ta woda. Te ludzie nōm kiwali, śmioli sie, choby jakigo Breżniewa witali. Dyć jo sie sam czuł, choby ta małupica we cyrku. Sam trefić biołego, to choby we Totka wygrać. A jeszcze ku tymu bioło dziołszka. A we wieczōr my zaś trocha pokosztowali szymōnowego wina a biyru.
2025.07.05 godz. 14:10 (WEW), 06:10 (WAR)
Dzisiej ôd rana padoł deszcz, tōż po śniodaniu posiedzieli my trocha przi papuaskij bōnkawie a przi biyrze. Szymōn ze Martynōm pojechali na torg, pokupić co na jutro do jodła. Bezmała Szymōn musioł wachować Martyny, coby niy chciała wykupić cołkigo torgu. W połednie pojechali my na lunch sam kajś we Wewak, na dwa auta, coby niy trza na pace zaś jechać. Zjedli my po jakijś rybie a szałocie z roztomańtych liściōw a zielin. Ryba była dobro, bezmała ze morza, ale niy wiym jako. Ku tymu dlō mie biyr SP Export, a dlo inkszych jakiś wino. Terazki mōmy chwila na dychnyci, a po trzeciyj idymy na byzuch, na kawa do jednego z braciszkōw ze inkszego zokōnu (Palotyn) sam we ôkolicy, tego co nas wozi tym drugim autym ze Szymōnym. Je to tyż Polok – br. Janusz, ale diakōn stały, niy ksiōndz, co sam już je 23 lata. Za to we wieczōr bezmała bydymy jeś krokodyle. Mōm nadzieja, co wszyjskich niy zjymy, a jeszcze kery ôstanie żywy. Mie styknie kōnsek krzidła ze krokodyla na sprōbowani. Nō ja, my se sam błoznujymy, a ci ludzie sam niy majōm wcale tak leko. Jak my wczora jechali sie kōmpać we morzu, to my widzieli baby stoć we wodzie za kolana, abo i wiyncyj. Kożdo trzimała we rynce, abo we jakim saku (bilum) na plecach małego bajtla, a we drugij rynce wyndka, coby chycić jako ryba na ôbiod dlo cokij familije, coby mieli co zjeś. Jo wōm powiym, to je rychtyk inkszy świat.
2025.07.05 godz.22.50 (WEW), 14:50 (WAR)
Trocha my sie nasłōchali ô tyj Papui – Nowyj Gwinyji, ôd tych braciszkōw, co już sam sōm pora lot, ô tych ludożercach, korupcyji, szkołach. Dyć ô wszyjskim wōm sam niy moga pisać, bo żodyn z was niy chcioł by już tam nigdy lecieć. Wola spōminać ô tych dobrych rzeczach. Pojedli my krokodyla, szmakowoł choby jako kuro-ryba, trocha choby kura, a trocha choby ryba. Rano jadymy zaś do tego braciszka diakōna na nabożyństwo we jynzyku tok pisin dlo Papuasōw. Niy majōm sam terazki ksiyndza, bo kajś pojechoł, a tyn diakōn niy może ôdprawiać mszōw. Farorz, kery je z nami, niy poradzi w tym jynzyku godać, tōż bydzie yno towarzyszōł diakōnowi. My jadymy tam barzij, coby sie podziwać na to, na tako turystyczno atrakcyjo. Ciekawe, co nas tam zaś czako. A we wtorek ruszōmy na rzyka Sepik na pora dni.
2025.07.06 godz16:30 (WEW), 8:30 (WAR)
Dzisiej mōmy niedziela, tōż pojechali my z rana na ôsmo sam do sōmsiednij parafije, do Misjōnarzy Palatynōw, kaj diakōn Janusz, znajōmy ôd Szymōna, ôdprawioł niedzielne nabożyństawo w jynzyku tok pisin. Brat Janusz je stalym diakōnym, niy ma ksiyndzym, tōż mszōw niy ôdprawio. Ksiōndz pojechoł na pora dni do inkszyj parafije, bo mo ich wiyncyj. My mōmy ze sobōm ksiyndza, ale ôn niy poradzi ani po angelsku, ani po tok pisin, tōż yno siedzioł kole brata Janusza. My siedzieli we ławkach, a sie dziwali i słōchali. Jak ôni piyknie śpiywali, te Papuasy, choby we jakim tyjatrze my byli. Po mszy kożdy chcioł sie z nami prziwitać, abo mieć zdjyncie. Na szczynście niy kożdy mioł ôpowoga prziś ku nōm, bo by my tam mōgli siedzieć do terazka. Po nabożyństwie pojechali my na śniodani, resztki ze krokodyla (keryś musi te kości poôblizować), a potym nad morze. Tym razym niy trefiyli my sie tam ze biskupym, za to widzieli my piykne rafy koralowe. Martynka miała maska do snorkelingu, tōż było sie na co dziwać. Po ôkōmpaniu pojechali my yno na wartko sie przeblyc, a zaś do brata Janusza. Tym razym nasz Farorz mieli mszo po polsku dlo naszyj grupy, a brat Janusz im pōmogoł. Po mszy bōł lunch u brata Janusza. Terazki trocha dychōmy, bo trocha dzisiej przihajcowało sam, a we wieczōr mo być na wieczerzo jakoś ryba. Tym razym Szymōn zaprosiōł brata Janusza dō nas.
Jak tak słōchōm tych ôzprowek misjōnarzy ô tych Papuasach, to je mi ich żol. Jak ich tak widza siedzieć po rantach przi drōdze, bez żodnego cylu, bez perspektywōw. Jedynie tyn betel żujōm. To je jakiś ôrzech, ale ôni ku tymu bierōm wopno ze zemletych muszlōw, a to reaguje ze sobōm, tōż sōm trocha na haju, majōm czerwiōne zymby, a wszyndy tym plujōm. Jedni ludzie chodzōm po drōdze, żodyn niy wiy kaj, inksi siedzōm po rantach, coś tam prōbujōm sprzedać, a jak widzōm biołego człowieka, to mu z daleka kiwiōm. My z Martynkōm jeżdżymy na pace, tōż muszymy cołki czas im kiwać, choby te małpice we cyrku. Dzisiej Szymōn kupiōł pora kokosōw do picio po 1 kina za jedyn.
Dziecka we Papui muszōm bezmała chodzić bez 3 dni we tydniu we strzewikach a fuzeklach do szkoły, a te dwa dni majōm na wypranie, tōż mogōm prziś boso. Kejby miały chodzić dziynnie we fuzeklach, to niy miały by czasu ich wyprać, a drugich przeważnie niy majōm. Dzisiej we niedziela ludzie prziszli do kościoła we klapkach, ale wiynkszość z nich we ławce sebuła te klapki a na ôfiara, abo do kōmōnije, szli po bosoku. Kōmōnijo rozdowali: nasz farorz, Rōman, trzi miejscowe szafarki, baby, a diakōn Janusz to doglōndoł. Ôn sōm kōmōnije niy rozdowoł.
c.d.n.
