70. rocznica śmierci Juliana Tuwima (1894-1953)

Na kōniec tego roku przipadŏ 70. rocznica śmierci jeszcze jednego poety. 27 grudnia 1953 roku w pynsjōnacie „Halama” w Zakopanym umar Julian Tuwim. Tyn dobrze wszyskim znany poeta, autōr wodewilōw, librett ôperetkowych, piosynek i wierszy dlŏ bajtli, a ku tymu tumacz z sztyrech jynzykōw urodziōł sie 13 września 1894 roku w Łodzi. Bōł prŏwdziwym majstrym polskego jynzyka, kery w jego poezyji iskrzy sie i miechtŏ, a przi przileżytości bywŏ tyż utrŏpōm dlŏ tumacza. W roku 1931 w plebiscycie, w kerym ludzie typowali kandydatōw do Polskij Akadymije Literatury, zajōn dziesiōnte miyjsce, dyć jak ta Akadymijŏ dwa lata niyskorzij powstała, żydowske pochodzynie Tuwima ôkŏzało sie zŏwadōm niy do pokōnaniŏ. Niyjedyn pisoł ô nim, że niy je poetōm polskim, a jyno „polskojynzycznym”, i że „zażydzŏ” polskõ literaturã. Jakŏ by ale była polskŏ literatura bez Tuwima, Jana Brzechwy, Mieczysława Jastruna, Bolesława Leśmiana, Antoniego Słonimskiego, Juliana Stryjkowskiego, Adama Ważyka, Józefa Wittlina i inkszych literatōw z żydowskim korzyniami?

SŁAWA

(Sława)

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Ledwo w sercu wyziōmbnie bezpokojne słowo,
Śpiywnōm wiedzōm sklejōne jak cegła cymyntym,
Niy radość, mōj przŏcielu, a teschnica nowŏ
Ciyniym padŏ na ôwoc, w teschnicy poczynty.

Ô, jakōż gorzki wtynczŏs i niysprawiedliwy
Je szumny zachwyt ludzki, piyrsze sławy tchniynie!
Tōż podziw blank bez zŏcy i rozgłos krzikliwy
Kŏżōm ôczōm surowieć i gymbie kamiynieć.

Kŏżōm rzykać ô sroge anielstwo dziyń cały:
Cobyś małym wierszykym świat na nowo zbawiōł,
Coby bobki na czole mynczyństwym sie stały,
Coby tyn wiyniec z ciyrniŏ śpiki ci rozkrwawiōł.

Z „KWIŎTKŌW POLSKICH”

(z „Kwiatów polskich”)

Wierszu mōj, w klynsce, w bōlu wszczynty,
Gadzisko ze zŏmorskij ziymi!
Z kwiŏtkōw żeś wziōn sie bōnty, krynty,
I w kwiŏtki zajś sie nazŏd zmiynisz.
Co jyn w tyj ôpowieści w rymach
Za ludzi gŏdōm, robiã, czujã,
Kej czule jejich los wierszujã,
Kej gnietã dusze blank jak glinã,
Abo milczyniym sam ôminã,
Kej ciyngym w wierszy krzach cichtujã,
Niyznany jejich los torujã
(Jak szkolŏrz, co dyrgotŏ z żōndze,
Kej sage widzi wrŏz sużōnce,
Kere sie w rzyce pod miesiōncym,
Ciymnawozłote i lyskliwe,
Kōmpiōm, jak blisko je już śćmiywek,
W ciaplycie: miodzie i ôliwie –
I słychać, jak bulgotŏ tercet:
Szpluchtanie wody, śmiych i serce);
Kaj jyn chabinōm poetyckōm
Bych gnoł te ludzke tŏwarzystwo,
Na jake jyn bōndź przeznaczynia
Skŏzoł bych je, marudny fater –
–To piyrworōdztwo kwiŏtkowate,
Tajne spōminŏ mi sie dycko.
Jak magik, co z celyndra głymbi
Wyciōngŏ w wszyskich farbach styngi,
Pukety rōż ciepane damōm,
Krŏlikōw pŏrkã czy gołymbi
I szklōnkã wina – jŏ tak samo
Pod słōw zaklynciym czarodziejskim,
Spod dopelt spodku ôd pamiynci,
Z głymbi serdecznyj i letejskij
Snujã pasymka dni kwiŏtkowe…

NIYSKORNY SŁOWIK

(Spóźniony słowik)

Pani Słowikowyj piyrze na głowie sie jeży,
Bo pōn Słowik przed dziewiōntōm mioł być na wieczerzy.
„Dycki zygŏr podug niego mōgła żech sztalować,
Dyć już jedynŏstŏ przeszła – jak sie niy nerwować!?

Wszysko ziōmbnie: na wieczornyj rosie zupa z muchy,
Filowane z kōnwalijek zōuzōm trzi kopruchy,
Z rusztu szmaterlŏki, ku nim ździebko ciynia z lasku,
A na kōniec torta z wiatru w miesiōnczkowym blasku.

Możno sie cojś przitrefiyło? Możno go napadli?
Siwe piōrka ôszkubali, strzybny głos ukradli?
To bez zŏwiść! To szkowrōnek z bandōm szkowrōniōntek!
Piōrka – psinco, bo ôdrosnōm, ale głos – majōntek!”

Ôrŏz zjawiŏ sie pōn Słowik, rŏz za kej podskoczy…
„Kajś ty furgoł? Jŏ bych hned sam wypłakała ôczy!”
A pōn Słowik słodko ćwiyrkŏ: „Wybŏcz, moja miyłŏ!
Niy iś piechty w taki piykny wieczōr grzych by było!”