21.02 – urodziny zapomnianego bytomskiego purpurata / Geburtstag des vergessenen Beuthener Kardinal

Roztomili czytelnicy Wachtyrza,

Lieber Wachtyrz Leser,

W Ewangelii Św. Marka 6, 1-6 pada stwierdzenie Jezusa, że tylko we własnym kraju i wśród swoich prorok nie ma poważania. Te słowa Ewangelii można by zadedykować obecnym władzom bytomskiego ratusza w kwestii pamięci kardynała Leo Scheffczyka, który nomen omen należał do rocznika Jana Pawła II i pożegnał także ten świat w roku śmierci papieża czyli 2005 r. Jeżdżąc często po Polsce i Ślonsku obserwuję od 2005 r. istny wyścig szczurów w przebijaniu się upamiętniania Jana Pawła II, zapominając przy tym o innych ważnych osobach, które może kiedyś tu żyły i działały na rzecz lokalnej społeczności.

Im Markusevangelium 6, 1-6 sagt Jesus, dass ein Prophet nur in seinem eigenen Land und bei seinem eigenen Volk keinen Respekt hat. Diese Worte des Evangeliums könnte man den heutigen Verantwortlichen des Beuthener Rathauses bzgl. Gedenken an Kardinal Leo Scheffczyk widmen, der, nomen omen, dem Geburtsjahr von Johannes Paul II. angehörte und auch im Todesjahr des Papstes, 2005, von dieser Welt Abschied nahm. Bei meinen häufigen Reisen durch Polen und Schlesien habe ich seit 2005 ein regelrechtes Wettrennen um das Gedenken an Johannes Paul II. beobachtet, wobei andere wichtige Persönlichkeiten, die vielleicht einmal hier gelebt und für die lokale Gemeinschaft gearbeitet haben, vergessen wurden.

Dlatego może warto przypominać szczególnie młodym pokoleniom Ślonzoków, że ich często brudnych i zrujnowanych miejscowościach jak np. obecny Bytom, żyli tu kiedyś ludzie, którzy potrafili odcisnąć swoje piętno w historii, którą niestety niechętnie się wspomina w ich obecnym kraju zamieszkania. Kardynał Scheffczyk jest tego najlepszym przykładem, bo nawet sam fakt podniesienia go do godności kardynalskiej przez Jana Pawła II nie przekonał 5 kolejnych prezydentów tego miasta do uczczenia przynajmniej tablicą informacyjną o jego miejscu pochodzenia.

Deshalb lohnt es sich vielleicht, gerade die jüngeren Generationen von Schlesiern daran zu erinnern, dass in ihren oft schmutzigen und verfallenen Städten wie dem heutigen Beuthen einst Menschen lebten, welche in der Geschichte ihren Stempel aufdrücken konnten, an die man sich in ihrem heutigen “Wohnland” leider nur ungern erinnert. Kardinal Scheffczyk ist das beste Beispiel dafür, denn selbst die Tatsache, dass Johannes Paul II. ihn in den Kardinalsstand erhoben hat, konnte fünf aufeinander folgende Bürgermeister dieser Stadt nicht dazu bewegen, seinen Herkunftsort wenigstens mit einer Gedenktafel zu ehren.

Leo Scheffczyk urodził się 21.02.1920 r w Bytomiu. Jego rodzicami byli Alfred i Jadwiga z domu Kościelny. Źródła opisują często ojca jako urzędnika pocztowego, chociaż w książce adresowej z Bytomia rok 1937 jest opisany jako Postkraftwagenfahrer czyli kierowca ciężarówki pocztowej. Rodzina mieszkała na ówczesnej Donnersmarkstrasse 15 czyli obecnej Orląt Lwowskich blisko ówczesnego Placu Wilhelma a dzisiejszego placu Słowiańskiego. Jeżeli numeracja domów się nie zmieniła ? to chodzi tu o poniżej na zdjęciu pokazaną kamienicę.

Leo Scheffczyk wurde am 21.02.1920 in Bytom geboren. Seine Eltern waren Alfred und Jadwiga geb. Koscielny. In den Quellen wird sein Vater oft als Postbeamter beschrieben, obwohl er im Beuthener Adressbuch von 1937 als Postkraftwagenfahrer bezeichnet wird. Die Familie wohnte in der damaligen Donnersmarkstraße 15, dem heutigen Orląt Lwowskich, in der Nähe des damaligen Wilhelmplatzes und heutigen Slawenplatzes. Wenn sich die Nummerierung der Häuser nicht geändert hat, handelt es sich um das Haus, das auf dem Foto unten zu sehen ist.

Dom przy ulicy Orląt Lwowskich 15

      Haus in der Orląt Lwowskich Straße 15

Plac Wilhelma lata 30-te z widocznym jeszcze pomnikiem Selbstschutzu

Wilhelmplatz in den 1930er Jahren mit dem noch sichtbaren Selbstschutz-Denkmal

Rodzina należała w latach 20-tych do parafii Św. Jacka (wtedy Hyazinth Kirche), gdzie 29.02.1920 r. mały Leo został ochrzczony. Widoczny na zdjęciu kościół św. Barbary powstał w latach 28-30 biegłego wieku i od 1931 r. rodzina Scheffczyków należała wtedy do tej parafii. Po skończeniu szkoły podstawowej Leo Scheffczyk rozpoczął naukę w Gymnazjum Katolickim w Bytomiu czyli obecnej szkole muzycznej.

Die Familie gehörte in den 1920er Jahren zur Gemeinde St. Jacek (damals Hyazinth Kirche), wo der kleine Leo am 29.02.1920 getauft wurde. Die St. Barbara-Kirche, die auf dem Foto zu sehen ist, wurde im 28. und 30. Jahrhundert erbaut, und die Familie Scheffczyk gehörte ab 1931 zu dieser Gemeinde. Nach Abschluss der Grundschule begann Leo Scheffczyk seine Ausbildung am Katholischen Gymnasium in Bytom, der heutigen Musikschule.

Gymnazjum katolickie w Bytomiu obecnie szkoła muzyczna (górne zdjęcie)

Katholisches Gymnasium in Beuthen jetzt Musikschule (Foto oben)

W czasach szkolnych Scheffczyk był ministrantem w parafii św. Barbary oraz członkiem organizacji katolickiej Neudeutschland. Ruch ten powstał po zakończeniu I wojny światowej w 1919 r. w Kolonii z inspiracji kolońskiego arcybiskupa kard. F. von Hartmanna z inicjatywy jezuitów. Jego program ogłoszony w 1923 r. na zamku Hirschberg skupiał się na obronie wiary i obyczajów w trudnych czasach przełomu oraz chęci budowania „nowych Niemiec” na solidnym fundamencie zasad wiary katolickiej i zdrowych wartości narodowych. Program odznaczał się silnym rysem chry-
stocentrycznym i maryjnym. Członkowie Neudeutschland uznawali Chrystusa za swój najwyższy ideał i swego „Wodza”. Starali się świadomie naśladować Go w życiu codziennym. Ich świętem patronalnym była Uroczystość Niepokalanego Poczęcia NMP. Stawiali sobie za cel osiągnięcie takiej dojrzałości religijno-moralnej, która także w późniejszym, dorosłym życiu uzdalniałaby ich do odważnego dawania świadectwa wierze katolickiej. Na Górnym Ślonskiu to właśnie Bytom i Opole były największymi ośrodkami tego ruchu. Mając raptem 17 lat Scheffczyk i krótko przed delegalizacją tej organizacji Scheffczyk zostaje jej kierownikiem na całym Górnym Ślonsku. W 1938 r. Scheffczyk zdaje maturę w Bytomiu i przenosi się na Studia Teologiczne do Wrocławia.

Während seiner Schulzeit war Scheffczyk Messdiener in der Pfarrei St. Barbara und Mitglied der katholischen Organisation “Bund Neudeutschland”. Diese Bewegung wurde nach dem Ende des Ersten Weltkrieges 1919 in Köln auf Anregung des Kölner Erzbischofs Kardinal F. von Hartmann auf Initiative der Jesuiten gegründet. Ihr Programm, das 1923 auf Schloss Hirschberg verkündet wurde, konzentrierte sich auf die Verteidigung von Glaube und Moral in schwierigen Zeiten des Übergangs und den Wunsch, ein “neues Deutschland” auf dem soliden Fundament der Grundsätze des katholischen Glaubens und gesunder nationaler Werte aufzubauen. Das Programm zeichnete sich durch eine starke Chrostocentric und Marian. Die Mitglieder von Neudeutschland betrachteten Christus als ihr höchstes Ideal und ihr “Oberhaupt”. Sie versuchten bewusst, ihn in ihrem täglichen Leben nachzuahmen. Ihr Patronatsfest war das Hochfest der Unbefleckten Empfängnis der Heiligen Jungfrau Maria. Ihr Ziel war es, eine solche religiöse und moralische Reife zu erlangen, die sie in die Lage versetzen würde, im späteren Erwachsenenleben mutig Zeugnis für den katholischen Glauben abzulegen. In Oberschlesien waren Beuthen und Oppeln die größten Zentren dieser Bewegung. Im Alter von nur 17 Jahren und kurz vor dem Verbot der Organisation wurde Scheffczyk deren Leiter für ganz Oberschlesien. 1938 legte Scheffczyk sein Abitur in Beuthen ab und zog nach Breslau, um Theologie zu studieren.

       Uniwersytet Wrocławski ok. 1939 r.

        Breslauer Universität um 1939

Studia we Wrocławiu przerywa II Wojna Światowa, gdzie Leo zostaje powołany 1941 do wojska. Jak żołnierz służy najpierw we Francji, a później w Norwegii i tam dostaje się do niewoli. Ten czas to także jego rozbrat ze Ślonskiem. Po wojnie nie wraca już do Heimatu tylko kieruje się na Bawarię, gdzie kończy studia teologiczne a w 1947 r. przyjmuje święcenia kapłańskie. W swojej późniejszej działalności Scheffczyk wyrasta na znanego teologa zwłaszcza w zakresie dogmatyki. W tym zakresie nauki zostaje najpierw profesorem w Tübingen (1959-1965), a później w Monachium (1965-1985).  Z papieżem Janem Pawłem II nawiązał kontakt już w 1976 r. odwiedzając w tym czasie Kraków. Podobno książka jego autorstwa o zmartwychwstaniu należała do ulubionych lektur Jana Pawła II.

Sein Studium in Breslau wird durch den Zweiten Weltkrieg unterbrochen, wo Leo 1941 zur Armee einberufen wird. Als Soldat dient er zunächst in Frankreich und dann in Norwegen, wo er in Gefangenschaft gerät. Diese Zeit markiert auch seine Trennung von Schlesien. Nach dem Krieg kehrt er nicht in seine Heimat zurück, sondern geht nach Bayern, wo er sein Theologiestudium abschließt und 1947 zum Priester geweiht wird. In seiner späteren Tätigkeit entwickelte sich Scheffczyk zu einem bekannten Theologen, insbesondere auf dem Gebiet der Dogmatik. In diesem Fachgebiet wird er zunächst Professor in Tübingen (1959-1965) und später in München (1965-1985). Bereits 1976 kam er bei einem Besuch in Krakau mit Papst Johannes Paul II. in Kontakt. Es heißt, dass sein Buch über die Auferstehung zu den Lieblingslektüren von Johannes Paul II. gehörte.

Długa jest jego lista zaszczytnych pozycji:

1972 Członek Towarzystwa Badań Interdyscyplinarnych im. Görresa i przewodniczący Komisji ds. publikacji niewydanych tekstów średniowiecznego świata intelektualnego

1973 Członek Pontificia Academia Mariana Internationalis

1978 Papieski prałat honorowy i członek zwyczajny Pontificia Academia Theologica Internationalis

1980 Członek zwyczajny Bawarskiej Akademii Nauk i Humanistyki

1985 Odznaczenie z okazji 65. rocznicy urodzin

1994 Doktorat honorowy Uniwersytetu Opus Dei w Pampelunie

2001 Wyniesienie do rangi kardynała

Lang ist die Liste seiner Ehrungen:

Kardynał Leo Scheffczyk zakończył swoją ziemską pielgrzymkę 08.12.2005 r. Jego ciało spoczęło na cmentarzu klasztornym w Thalbach bei Bregenz/Voralberg.

Ceremonii jego pożegnania przewodniczył inny ślonski purpurat kardynał Joachim Meissner.

Kardinal Leo Scheffczyk hat am 08.12.2005 seine irdische Pilgerreise beendet. Sein Leichnam wurde auf dem Klosterfriedhof in Thalbach bei Bregenz/Voralberg beigesetzt.

Die Trauerfeier zu seinem Abschied wurde von einem anderen schlesischen Kardinal Joachim Meissner geleitet.

Uroczystości pogrzebowe pod przewodnictwem kar. Meissnera, grób kar. Leo Scheffczyka

Trauerfeier unter dem Vorsitz von Kar. Meissner, Grab von Kar. Leo Scheffczyk

 

Refleksje / Zum Nachdenken

Kardynał Scheffczyk jest ewenementem, ponieważ jednym z niewielu kardynałów, który nigdy nie był biskupem.

Po kardynale Ratzingerze to chyba drugi w kolejności Niemiec a pierwszy Ślonzok, który został zauważony przez Jana Pawła II i tak znacznie doceniony.

Dlatego przykry jest fakt, że biegnąca przez Bytom Al. Jana Pawła II przebiega niecały kilometr od miejsca narodzin tego wielkiego teologa, a miasta do dzisiaj nie stać na prosty gest w postaci umieszczenia zwykłej tablicy informacyjnej na domu jego narodzin i wychowania.

Problem dotyczy także obydwu parafii bytomskich, do których należał kardynał Leo Scheffczyk, i które także jakoś nie potrafią docenić jego zasług.

Nawiązując do mojego wcześniejszego posta na temat ks. Hirschfelderer muszę niestety ze smutkiem stwierdzić, że obecnie tzw. Neoślonzoki na Dolnym Ślonsku potrafią bardziej dbać o pamięć tego regionu jak Ślonzoki na Górnym Ślonsku, co potwierdzają przykłady w/w księdza Gerharda czy wybór księżny Daisy na patrona w jedenj z wałbrzyskich szkół.

Kardinal Scheffczyk ist insofern eine Ausnahmeerscheinung, weil er einer der wenigen Kardinäle ist, welche nie Bischof gewesen sind.

Nach Kardinal Ratzinger ist er wahrscheinlich der zweite Deutsche und der erste Schlesier, der von Johannes Paul II. wahrgenommen und so sehr anerkannt worden ist.

Es ist daher traurig, dass die Johannes-Paul-II-Allee, die durch Beuthen führt, weniger als einen Kilometer vom Geburtshaus dieses großen Theologen entfernt verläuft, und die Stadt es sich immer noch nicht leisten kann, eine einfache Gedenktafel an seinem Geburts- und Elternhaus anzubringen.

Das Problem erstreckt sich auch auf die beiden Beuthener Pfarreien, denen Kardinal Leo Scheffczyk angehörte, die seine Verdienste ebenfalls noch nicht anerkennen.

Bezugnehmend auf meinen früheren Beitrag über Pater Hirschfelderer muss ich leider sagen, dass sich derzeit die so genannten Neo-Schlesier in Niederschlesien mehr um die Erinnerung an diese Region kümmern können als die Schlesier in Oberschlesien, was durch das Beispiel des oben erwähnten Pater Gerhard oder die Wahl von Prinzessin Daisy als Schirmherrin in einer der Schulen in Waldenburg bestätigt wird.

Słowo końcowe / Schlusswort

Wielkość tego człowieka polega na tym, że pomimo wielkich zaszczytów do końca pozostał do końca swoich dni skromnym człowiekiem pamiętającym o swoich korzeniach.

Die Größe dieses Mannes liegt darin, dass er trotz großer Ehrungen bis zum Ende seiner Tage ein bescheidener Mensch blieb, der sich auf seine Wurzeln besann.

Kardynał Scheffczyk wśród swoich Ślonzoków z DFK Beuthen

Kardinal Scheffczyk im Kreise seiner schlesischen Landsleute vom DFK Beuthen