17.02 – Gerhard Hirschfelder nieznany ślonski błogosławiony / unbekannter, selig gesprochener Schlesier

Jeżeli ma kiedyś dojdzie do tego, że zaczniemy pisać naszo ślonsko geszichta, to 17.02 jako data urodzin Gerhard’a Heirschfelder’a powinna być szczególnie świętowana, bo dla mnie osobiście to protoplasta zachowań i postawy ślonskiej. Analizując życiorys tego ślonskiego bohatera marzę o tym, żeby przyszłe pokolenia młodych Ślonzoków właśnie na takich wzorach opierały swoje wychowanie. Moje wyobrażenie ślonskości w stosunku do tej postaci historycznej polega na tym, że jest to osoba nietuzinkowa, trudna do zdefiniowania a zarazem normalna w ” nie normalnym świecie” i przede wszystkim wyrażająca jasno swoje poglądy wg zasad biblijnych “tak-tak, nie-nie”.

W przypadku tego ślonskiego bohatera nie pragnę opisywać całości jego życia, ponieważ po to są książki a zainteresowanych czytelników Wachtyrza przesyłam do Wiki:

s://pl.wikipedia.org/wiki/Gerhard_Hirschfelder

W ramach tego bloga chciałbym bardziej wskazać na miejsca związane z tą postacią.

Wenn wir jemals beginnen sollten, unsere schlesische Geschichte zu schreiben, dann sollte der 17.02. als Geburtsdatum von Gerhard Heirschfelder besonders gefeiert werden, denn er ist für mich persönlich der Prototyp des schlesischen Verhaltens und  der schlesischen Einstellung. Wenn ich die Biografie dieses schlesischen Helden analysiere, träume ich davon, dass sich künftige Generationen junger Schlesier bei ihrer Erziehung genau an solchen Vorbildern orientieren. Meine Vorstellung von Schlesien in Bezug auf diese historische Figur ist, dass er eine ungewöhnliche Person ist, schwer zu definieren, aber gleichzeitig normal in einer “nicht normalen Welt” und vor allem klar seine Ansichten nach den biblischen Prinzipien von “Ja-Ja, Nein-Nein” ausdrückt.

Im Falle dieses schlesischen Helden möchte ich nicht sein ganzes Leben beschreiben, denn dafür sind Bücher da, und ich verweise interessierte Leser von Wachtyrz auf Wiki:

https://de.wikipedia.org/wiki/Gerhard_Hirschfelder

Im Rahmen dieses Blogs möchte ich mehr über die Orte berichten, welche mit dieser historischen Figur verbunden sind.

„Kto z serc młodzieży wyrywa wiarę w Chrystusa – jest przestępcą” – obecnie to bardzo łagodne słowa i gdyby to ktoś powiedział na ulicy, ambonie czy w parlamencie to trudno sobie wyobrazić, że 80 lat wcześniej za takie słowa było się aresztowanym a kończyło swój żywot w obozie koncentracyjnym ? Nietuzinkowość a zarazem “zapomniana ślonskość” Hirschfelder’a zaczyna się od dnia jego poczęcia do samej śmierci. Urodzony jako nieślubne dziecko ze związku żyda i katoliczki na terenie, który w większości zamieszkiwali protestanci ? Z przekazów historycznych znamy obecnie następujące miejsca, związane z dzieciństwem i wykształceniem Gerhard’a…

“Wer der Jugend den Glauben an Christus aus dem Herzen reißt, ist ein Verbrecher”. – Heutzutage sind dies sehr harmlose Worte, und wenn jemand dies auf der Straße, auf der Kanzel oder im Parlament sagt, ist es schwer vorstellbar, dass man 80 Jahre zuvor für solche Worte verhaftet wurde und sein Leben in einem Konzentrationslager beendete? Hirschfelders ungewöhnliches und zugleich “vergessenes Schlesiertum” reicht vom Tag seiner Zeugung bis zu seinem eigenen Tod. Geboren als uneheliches Kind eines jüdischen Mannes und einer katholischen Frau in einem Gebiet, das überwiegend von Protestanten bewohnt war ? Aus historischen Berichten kennen wir heute die folgenden Orte, die mit Gerhards Kindheit und Ausbildung verbunden sind….

a) Miejsca zamieszkania / Wohnorte

Obecnie Armii Krajowej 6, miejsce zamieszkania do 5 roku życia

Derzeit Armii Krajowej 6, Wohnort bis zum Alter von 5 Jahren

Obecnie Wojska Polskiego 6, kiedyś Grüne Strasse oraz Hotel “Zum weissen Lamm”, późniejsze miejsce zamieszkania

Derzeit Wojska Polskiego 6, früher Grüne Straße und Hotel “Zum weissen Lamm”, späterer Wohnort

 

b) Miejsca wczesnego wykształcenia / Ausbildungsstätte

Obecnie Zawiszy Czarnego 2, kiedyś ul. Wałowa szkoła Podstawowa

Derzeit Zawiszy Czarnego 2, damals Wallstrasse Volksschule lub Knabenschule

Obecnie Wojska Polskiego 11, kiedyś Grüne Strasse 11 LO im. Bolesława Chrobrego

Derzeit Wojska Polskiego 11, damals Grüne Strasse 11, Staatliches Katholisches Gymnasium zu Glatz

Wg Wiki w dniu 3 marca 1927 zdał egzamin maturalny (świadectwo dokumentuje uzdolnienia muzyczne i graficzne, zawiera też ocenę niedostateczną z języka greckiego). I tu ujawnia się jego pierwsza ślonska cecha, ponieważ ilu ślonzoków zno jakiś inny język poza ślonskim ???

Laut Wiki bestand er seine Reifeprüfung am 3. März 1927 (das Zeugnis dokumentiert seine musikalische und grafische Begabung und enthält eine nicht ausreichende Note in Griechisch). Und hier zeigt sich sein erster schlesischer Charakterzug, denn wie viele Schlesier kennen außer Schlesisch noch eine andere Sprache?

W tym samym roku przeniósł się do Wrocławia podejmując studia teologiczne. W latach 1927-1931 zamieszkał w konwikcie almunów we Wrocławiu, gdzie w pewnym czasie został wybrany dekanem alumnów.

Im selben Jahr zog er nach Breslau und nahm ein Theologiestudium auf. Von 1927 bis 1931 lebte er im Alumnuskloster in Wrocław, wo er zeitweise zum Dekan der Alumni gewählt wurde.

Miejsce zamieszkania podczas studiów teologicznych we Wrocławiu

Wohnsitz während des Theologiestudiums in Wrocław

 

Studia teologiczne zakończył pod koniec 1931 r.. 31.01.1932 r. przyjął święcenia kapłańskie z rąk kard. Adolfa Bertrama.

Sein Theologiestudium schloss er Ende 1931 ab. Am 31.01.1932 wurde er von Kardinal Adolf Bertram zum Priester geweiht.

Uniwersytet wrocławski przedwojenna kuźnia noblistów

Universität Breslau – die Vorkriegsschmiede der Nobelpreisträger

“Niekatolickie” pochodzenie ks. Gerharda Hirschfeldera było powodem decyzji,  neoprezbiter mógł  swoje prymicje celebrować 1 lutego 1932 jedynie w skromny i kameralny sposób (tzn. w gronie najbliższych). Miejscem prymicji zostało wybrane dddalone o 24 km od Kłodzka uzdrowisko Długopole Zdrój, a precyzyjniej kaplica Sióstr Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego. Na prymicyjnym obrazku ks. Gerhard umieścił wymowne motto: „Chrystus nasz Baranek Paschalny został zabity. Alleluja!

Gerhard Hirschfelders “nichtkatholische” Herkunft war der Grund für die Entscheidung; der Neopresbyter konnte seine Primiz am 1. Februar 1932 nur in bescheidener und intimer Weise (d.h. mit seinen engsten Verwandten) feiern. Als Ort für die Primiz wurde Długopole Zdrój, 24 km von Kłodzko entfernt, gewählt, genauer gesagt die Kapelle der Schwestern Dienerinnen des Heiligsten Herzens Jesu. Pater Gerhard hat ein aussagekräftiges Motto auf sein Prymiktionsbild geschrieben: “Christus, unser Osterlamm, wurde geschlachtet. Alleluja!

Zdjęcia ośrodka klasztornego z widoczną kaplicą

Fotos der Klosteranlage mit sichtbarer Kapelle

Obecnie Szpital Uzdrowiskowy Mieszko w Długopolu Zdrój z zachowaną kaplicą i tablicą ku pamięci kapłana

Das heutige Kurkrankenhaus Mieszko in Długopol Zdrój mit einer erhaltenen Kapelle und einer Gedenktafel für den Priester

Pierwszą stacją kapłańskiej posługi była Czermna / Tscheberney i obecny kościół Św. Bartłomieja

Die erste Station seines priesterlichen Dienstes war Czermna / Tscheberney und die heutige St. Bartholomäus-Kirche

Następną stacją była obecna parafia Św. Michała Archanioła w Bystrzycy Kłodzkiej /Habelschwerdt

Die nächste Station war die heutige Pfarrei St. Michael der Erzengel in Bystrzyca Kłodzka /Habelschwerdt

Dla miłośników historii architektury polecam zwiedzenie tego kościoła. Budynek był budowany w paru etapach. Efektem takiego stylu budowy są dwa główne wejścia. Ponadto jest to chyba jedyny kościół na terenie obecnej Polski, w którym kolumny wspierające dach znajdują się w głównym korytarzu prowadzącym do ołtarza.

Naziści zarzucali ks. Gerhardowi, że odciąga młodzież od organizacji partyjnych Hitlerjugend i Bund Deutscher Mädel. Coraz częściej nękano go ustawicznym śledzeniem i przesłuchaniami. W tej atmosferze nienawiści młodzi naziści z szeregów Hitlerjugend dokonali aktów profanacji małej architektury sakralnej, które poruszyły katolicką społeczność Bystrzycy Kłodzkiej. Po tym akcie wandalizmu w niedzielnym kazaniu ks. Gerhard Hirschfelder, czyniąc aluzję do nazistowskiego reżimu, krytykował takie postępowanie formułując na koniec śmiałą tezę: „Kto z serc młodzieży wyrywa wiarę w Chrystusa – jest przestępcą”.

Für Liebhaber der Architekturgeschichte empfehle ich einen Besuch dieser Kirche. Das Gebäude wurde in mehreren Etappen errichtet. Das Ergebnis dieses Baustils sind die zwei Haupteingänge. Außerdem ist sie wahrscheinlich die einzige Kirche im heutigen Polen, bei der sich die Säulen, die das Dach tragen, im Hauptgang zum Altar befinden.

Die Nazis warfen Pater Gerhard vor, junge Menschen von den Parteiorganisationen Hitlerjugend und Bund Deutscher Mädel abzuziehen. Er wurde zunehmend durch ständige Verfolgung und Verhöre schikaniert. In dieser Atmosphäre des Hasses schändeten junge Nazis aus den Reihen der Hitlerjugend kleine Sakralbauten, die die katholische Gemeinde von Bystrzyca Klodzka bewegten. Nach diesem Akt des Vandalismus kritisierte Pfarrer Gerhard Hirschfelder in seiner Sonntagspredigt in Anspielung auf das Naziregime ein solches Verhalten und formulierte am Ende eine kühne These: “Wer jungen Menschen den Glauben an Christus aus dem Herzen reißt, ist ein Verbrecher“.

01.08.1941 ks. Gerhard Hirschfelder zostaje aresztowany przez Gestapo w Bystrzycy Kłodzkiej. Później zostaje przewieziony do wiezień w Kłodzku i Wiedniu. Z Wiednia zostaje przewieziony do obozu koncentracyjnego w Dachau, gdzie dokładnie w rocznicę aresztowania umiera z wycieńczenia.

Am 01.08.1941 wird Pater Gerhard Hirschfelder von der Gestapo in Hableschwerdt verhaftet. Später wird er in die Gefängnisse in Klodzko und Wien transportiert. Von Wien wurde er in das Konzentrationslager Dachau gebracht, wo er genau am Jahrestag seiner Verhaftung an Entkräftung starb.

Miejsce aresztowania ks. Hirschfelder’a w Bystrzycy Kłodzkiej.Dzisiaj to róg ulic Sienkiewicza i Okrzei. W czasach ks. Gerhard’a  róg ulic Seminarstr. i Glatzerstr.

Der Ort, an dem Pater Hirschfelder in Bystrzyca Klodziej verhaftet wurde. Heute ist es die Ecke der Straßen Sienkiewicza und Okrzei. Zur Zeit von Pater Gerhard Ecke Seminarstr. und Glatzerstr.

Przesłane prochy ks. Hirschfelder’a zostały złożone na cmentarzu przy kościele w Czermnej.

Die gesandte Asche von Pfarrer Hirschfelder wurde auf dem Friedhof an der Kirche in Tscheberney beigesetzt.

Grób / Die Grabstätte

Wypędzieni z okolic Kłodzka, którzy w dużem stopniu zamiszkali w okolicach Münster przez lata kultywowali pamięć o ofierze ks. Gerhard’a , co poskutkowało otwarciem procesu beatyfikacyjnego w 1998 r. 12 lat później podczas Mszy Świętej w katedrze w Münster pod przewodnictwem innego Ślonzoka kard. Meissner’a ks. Hirschfelder zostaje uroczyście ogłoszony błogosławionym i tym faktem zostaje także pierwszym błogosławionym nowopowstałej diecezji świdnickiej.

Die Vertriebenen aus der Region Glatz, die sich zu einem großen Teil im Raum Münster niedergelassen hatten, pflegten über Jahre hinweg die Erinnerung an das Opfer von Pater Gerhard, was 1998 zur Eröffnung des Seligsprechungsprozesses führte. Zwölf Jahre später wurde Pater Hirschfelder in einer Messe im Dom zu Münster unter dem Vorsitz eines anderen Schlesiers, Kardinal Meissner, feierlich seliggesprochen und wurde damit auch der erste Selige der neu errichteten Diözese von Schweidnitz.

 

Refleksje / zum Nachdenken

1.  W kultywowanym obecnie przekazie politycznym na ternie Polski, że każdy Niemiec=Hitlerowiec należy pokazywać właśnie takie przykłady jak ks. Hirschfelder. Ten temat jest także dzisiaj bardzo aktualny, ponieważ krytykując Rosjan o wojnę z Ukrainą zapominamy często ilu krytyków Putina już zniknęło ze świata a ilu wylądowało w łagrach na końcu świata ?
2. W przeciwieństwie do innych często wymienianych ruchów oporu w czasach hitlerowskich jak “Weisse Rose” czy tzw. Krąg z Krzyżowej Hirschfelder miał odwagę wypowiedzieć swoje poglądy publicznie.
3. Interesujący jest tu z pewnością fakt, że w diecezji świdnickiej obecnie w większości zamieszkałej przez 3 – 4 pokolenie polskich przesiedleńców z kresów to własnie Niemiec zostaje pierwszym jej błogosławionym.
4. Słowa uznania dla Diecezji Świdnickiej i jej członków za stworzenie szlaków Błogosławionego Księdza Gerharda Hirschfelder’a
5. Szczególnie ten ostatni punkt dedykuję wszystkim tym, którzy się uważają za Ślonzoków z dziada pradziada ale nadal mają problem z uhonorowaniem pamięci wielkich Ślonzoków, których jedynym “przestępstwem” było urodzenie w Państwie Niemieckim. Szczególnie na Górnym Ślonsku jest w tej kwestii jeszcze wiele do zrobienia. Dlatego może warto się wybrać na ziemię kłodzką i zobaczyć jak “gorole” poradzom dbać o pamięć …. zarówno ślonską, jak i niemiecką …

 

1. In der derzeit wieder gepflegten politischen Botschaft auf dem polnischen Gebiet, dass jeder Deutsche=Nazi sei, sollten gerade Beispiele wie Pater Hirschfelder hervorgehoben werden. Dieses Thema ist auch heute sehr aktuell, denn bei der Kritik an den Russen wegen des Krieges gegen die Ukraine wird oft vergessen, wie viele Putin-Kritiker bereits von der Welt verschwunden sind und wie viele am Ende der Welt in Gulags gelandet sind ?
2.  Im Gegensatz zu anderen oft erwähnten Widerstandsbewegungen während der Nazizeit wie der “Weißen Rose” oder dem sogenannten “Kreisauer Kreis” hatte Hirschfelder den Mut, seine Ansichten öffentlich und persönlich zu äußern.
3.  Es ist sicherlich interessant, dass in der Diözese Schweidnitz, die heute überwiegend von der 3. bis 4. Generation polnischer Umsiedler aus den früheren polnischen Ostgebieten bevölkert wird, ausgerechnet ein Deutscher der erste Selige wird.
4.  Ein Wort des Dankes an die Diözese Schweidnitz und ihre Mitglieder für die Schaffung der Wege des seligen Pater Gerhard Hirschfelder.
5.  Diesen letzten Punkt widme ich vor allem all jenen, welche sich in ihrer Abstammung als Urschlesier verstehen, aber dennoch ein Problem damit haben, das Andenken an große Schlesier zu ehren, deren einziges “Verbrechen” es war, im deutschen Staat geboren zu sein. Gerade in Oberschlesien gibt es in dieser Hinsicht noch viel zu tun. Vielleicht wäre es daher lohnenswert, die Region Glatz zu besuchen und zu sehen, wie die “Anderen” es schaffen…. sowohl das schlesische als auch das deutsche Gedächtnis zu pflegen….