07.03.1953 r – bankom z Chruszczowa abo Dymitrowa do Stalinogrodu / Mit der Strassenbahn vom Chruszczów bzw. Dymitrów nach Stalinogród

Roztomili czytelnicy Wachtyrza,

Liebe Wachtyrz Leser,

gdyby kogoś zapytać dzisiej z młodego pokolenia na Ślonsku, w którym kraju europejskim można było dojechać bankom z Chruszczowa abo Dymitrowa do Stalinogrodu?, większość wskazałby zapewne Rosję albo, któryś z krajów należących kiedyś do ZSRR. Trudno sobie wyobrazić, że działo się to w Polsce i dodatkowo na terenie Górnego Ślonska. Dzisiaj mija 70 lat od haniebnej zmiany nazwy Katowic na cześć Wielkiego Przywódcy ZSRR i “słońca wszystkich narodów” towarzysza Józefa Stalina. O ile Katowice szybko sobie uporały z tym problemem pokłosie zmian nazw starych ślonskich miejscowości trwa na dobre do dnia dzisiejszego z czego większość Ślonzoków nie jest świadoma. Niestety zmiana nazw miejscowości ślonskich to nie nie jest typowy proceder komunistów ale niestety zaczął się jeszcze przed II Wojną Światową do czego wrócę na końcu mojego bloga.

Wenn man jemanden aus der heutigen jungen Generation in Schlesien fragen würde, in welchem europäischen Land es möglich war, mit einer Strassenbahn von Chruschtschow oder Dmitrow nach Stalinogród zu fahren ?, würden die meisten wahrscheinlich Russland oder eines der Länder nennen, die früher zur UdSSR gehörten. Es ist schwer vorstellbar, dass dies in Polen und darüber hinaus in Oberschlesien geschehen ist. Der heutige ist es 70 Jahre her, dass Kattowitz zu Ehren des großen Führers der UdSSR und “Sonne aller Völker”, Genosse Josef Stalin, umbenannt wurde. Während Kattowitz dieses Problem schnell in den Griff bekam, dauern die Nachwirkungen der Umbenennung alter schlesischer Ortschaften bis heute an, ohne dass die meisten Schlesier sich dessen bewusst sind. Die Umbenennung schlesischer Ortschaften ist leider keine typische Praxis der Kommunisten, sondern begann bereits vor dem Zweiten Weltkrieg, worauf ich am Ende meines Blogs zurückkommen werde.

W tym blogu poruszę parę tematów, dlatego jak zawsze postaram się je przedstawić w pewnej logicznej chronologii.

Ich werde in diesem Blog einige Themen behandeln, und wie immer werde ich versuchen, sie in einer logischen Chronologie darzustellen.

 

1. Krótko geszichta banki na Górnym Ślonsku / kurze Geschichte der Strassenbahn in Oberschlesien

O ile w stosunku do Warszawy czy Krakowa linie tramwajowe na Ślonsku powstawały później o tyle ich modernizacją czy późniejszą elektryfikacją były pionierami na terenach obecnej Polski.

Pierwsza inicjatywa w zakresie komunikacji tramwajowej na Górnym Śląsku pochodzi z 24 kwietnia 1892 roku. W tym dniu podpisano między spółką Kramer & Co. a magistratem Bytomia umowę na budowę linii Gliwice – Zabrze – Chebzie – Chorzów – Bytom – Piekary Śląskie. Na początku były to tramwaje to także tramwaje konne.

1. Eine kurze Geschichte der Banken in Oberschlesien / Kurze Geschichte der Straßenbahn in Oberschlesien

Obwohl die Straßenbahnen in Schlesien später als in Warschau oder Krakau eingerichtet wurden, war ihre Modernisierung bzw. spätere Elektrifizierung eine Pionierleistung auf dem Gebiet vom heutigen Polen.

Die erste Initiative für den Straßenbahnverkehr in Oberschlesien geht auf den 24. April 1892 zurück. An diesem Tag wurde zwischen Kramer & Co. und dem Magistrat von Bytom ein Vertrag über den Bau der Strecke Gliwice – Zabrze – Chebzie – Chorzów – Bytom – Piekary Śląskie unterzeichnet. Am Anfang waren die Straßenbahnen auch von Pferden gezogene Straßenbahnen.

Pierwsza linia “bezkonna” powstaje na Górnym Ślonsku już w 1894 r. na trasie Piekary Śląskie – Bytom i jest zasilana napędem parowym. To przedsięwzięcie jest realizowane przez berlińską spółkę Oberschlesische Dampfstrassenbahnen.

Die erste “pferdelose” Strecke wird bereits 1894 in Oberschlesien zwischen Deutsch Piekar und Beuthen gebaut und mit Dampf betrieben. Das Projekt wird von der Berliner Firma “Oberschlesische Dampfstrassenbahnen” durchgeführt.

W tym czasie spółka uruchamia 3 nowe linie tramwajowe na Górnym Ślonsku, z których pod koniec XIX w. korzysta ponad 3,5 miliona użytkowników. Elektryfikacja taboru górnoślonskiego następuje także pod koniec XIX wieku, gdzie pojawiają się pierwsi gracze jak Kramer & Co. czy Schikora & Wolff, która sprzedaje później koncesję spółce Oberschlesische Kleinbahnen und Elektrizitätswerke AG.  1899 r. powstaje jeszcze spółka Schlesiche Kleinbahn AG , z której usług już w pierwszym roku działalności korzysta ponad 7 milionów pasażerów. Na krótko przed śmiercią Stalina w 1952 r. zarządzanie infrastrukturą tramwajową na Górnym Ślonsku przejmuje moloch o nazwie Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Katowicach.

In dieser Zeit führt das Unternehmen drei neue Straßenbahnlinien in Oberschlesien ein, die bis Ende des 19. Jahrhunderts von mehr als 3,5 Millionen Fahrgästen genutzt werden. Am Ende des XIX Jahrhunderts erfolgt auch die Elektrifizierung des oberschlesischen Fuhrparks, wo die ersten Akteure wie Kramer & Co. und Schikora & Wolff auftreten, die später die Konzession an die Oberschlesische Kleinbahnen und Elektrizitätswerke AG verkaufen. 1899 wird die Schlesiche Kleinbahn AG gegründet, die bereits im ersten Betriebsjahr von mehr als 7 Millionen Fahrgästen genutzt wird. Kurz vor Stalins Tod im Jahr 1952 wurde die Verwaltung der Straßenbahninfrastruktur in Oberschlesien von der Woiwodschafts-Verkehrsgesellschaft in Kattowitz übernommen.

Patrząc na mapy lini tramwajowych z końca lat 40-tych oraz linii kolejowych w czasach Stalinogrodu na Górnym Ślonsku to tzw. dzisiejsza Aglomeracja Górnoślonska i Zagłębiowska dysponowała infrastrukturą transportu szynowego, o którym inne regiony w Europie mogły tylko marzyć.

Betrachtet man die Karten der Straßenbahnlinien aus den späten 1940er Jahren und der Eisenbahnen in der Stalinogród-Ära in Oberschlesien, so verfügte die so genannte Agglomeration Oberschlesien und Zagłębie über eine Schienenverkehrsinfrastruktur, von der andere Regionen in Europa nur träumen konnten.

Infrastruktura linii tramwajowej na Górnym Ślonsku 1939 r.

Straßenbahninfrastruktur in Oberschlesien 1939.

Infrastruktura kolejowa na Górnym Ślonsku 1955

Eisenbahninfrastruktur in Oberschlesien 1955

Apogeum rozwoju infrastruktury tramwajowej na Górnym Ślonsku to rok 1975 , gdzie długość linii wynosiła ponad 400 km. Od 1976 r. zaczęła się sukcesywna likwidacja tego środka komunikacyjnego, w którym niechlubnie przodowało moje rodzinne miasto Bytom. Jeszcze w 1990 r. długość linii tramwajowych na Górnym Ślonsku wynosiła 389 km, spadając obecnie do poziomu 178 km.  Obserwując przy tym jeszcze likwidację linii wąskotorowych oraz połączeń kolejowych to możemy spokojnie stwierdzić, że mamy tu do czynienia z procesami bezmyślnej destrukcji transportu miejskiego i co za tym idzie wykluczenia społecznego na Górnym Ślonsku. Pamiętam jako młody chłopak, że najpierw przeżyłem na początku lat 70-tych  likwidację linii autobusowej 39, jedynej która łączyła Karb z Bobrkiem. Na początku lat 80-tych mogłem obserwować powolne odcinanie transportu szynowego z Bytomia do Karbia a co za tym poszło także do Miechowic, Stolarzowic czy Wieszowej. W tamtych czasach o dziwo zdarzało mi się korzystać z infrastruktury kolejowej, żeby dojechać z Bobrka do Bytomia, ponieważ taka alternatywa istniała. Dzisiaj będąc zapraszany jako prelegent na konferencje w zakresie tzw. “czystego transportu” często krytykuję obecne rozwiązania transportu miejskiego i tzw. punktów Park & Ride. Często właśnie pokazuję Górny Ślonsk jako przykład, gdzie najpierw bezmyślnie likwidowano nowoczesną infrastrukturę transportu miejskiego a obecnie władze mają pretensje do mieszkańców, że za dużo użytkują “nieśrodowiskowe” samochody spalinowe ? tylko Panowie Włodarze na Górnym Ślonsku !!! a gdzie są alternatywy do samochodów ???

Der Höhepunkt der Entwicklung der Straßenbahninfrastruktur in Oberschlesien war 1975, als die Länge der Strecke über 400 km betrug. Ab 1976 begann die schrittweise Auflösung dieses Verkehrsmittels, wobei meine Heimatstadt Bytom die Führung übernahm. Noch 1990 betrug die Länge der Straßenbahnlinien in Oberschlesien 389 km und ist heute auf 178 km gesunken. Wenn wir auch das Verschwinden der Schmalspurbahnen und der Eisenbahnverbindungen betrachten, können wir mit Sicherheit feststellen, dass wir es in Oberschlesien mit einem Prozess der sinnlosen Zerstörung des städtischen Verkehrs und der damit verbundenen sozialen Ausgrenzung zu tun haben. Ich erinnere mich, dass ich als kleiner Junge Anfang der 1970er Jahre zum ersten Mal die Liquidierung der Buslinie 39 erlebte, der einzigen Linie, die Karb mit Bobrek verband. Anfang der 1980er Jahre konnte ich miterleben, wie der Schienenverkehr von Bytom nach Karb und in der Folge auch nach Miechowice, Stolarzowice oder Wieszowa langsam eingestellt wurde. Damals konnte ich seltsamerweise die Eisenbahninfrastruktur nutzen, um von Bobrek nach Bytom zu gelangen, weil es eine solche Alternative gab. Wenn ich heute als Redner zu Konferenzen über den so genannten “sauberen Verkehr” eingeladen werde, kritisiere ich oft die derzeitigen städtischen Verkehrslösungen und die so genannten Park & Ride-Punkte. Ich verwende oft Oberschlesien als Beispiel, wo zuerst die moderne städtische Verkehrsinfrastruktur rücksichtslos demontiert wurde und nun die Behörden einen Groll gegen die Einwohner hegen, die zu viele “unökologische” Verbrennungsautos benutzen ? nur die Landesherren in Oberschlesien !!! wo sind die Alternativen zum Auto ????

2. Stalinogród

Chociaż Stalinogród stał się pewnym synonimem zmiany nazw ślonskich miejscowości, to proces tych zmian nie zaczął się po 1945 r. ale już w czasach sanacyjnych. Jak wcześniej napisałem do tego wątku wrócę na końcu bloga. Wybranie jednak górnośląskiego miasta do takiej “godności”, to kolejny przykład, że żadna władza zewnętrzna nie liczyła się z kulturą lub zdaniem tego regionu, który szczególnie po 1945 r był traktowany jako coś co Niemcy określają we wyrazie “Freiwild” (ofiara do odstarzału) czyli podmiot , z którym można wszystko zrobić bez ponoszenia konsekwencji. W ostatnich 100 latach na regionie Ślonska dokonano paru gwałtów. Poza gwałtem na ludności Ślonska, gwałcono także ślonskie środowisko bezmyślną gospodarką kopalnianą czy hutniczą, gwałcono szeroko pojętą kulturę ślonską wprowadzając do niej albo elementy nigdy z nią niezwiązane lub kłamliwe. Szczególnego gwałtu dokonano na historycznej zabudowie Ślonska, gdzie z jego landszaftu zniknęło ok. 300 przepięknych zamków czy pałaców. Obecnie przeżywamy sukcesywne pogwałcani tożsamości ślonskiej. Przez lata zastanawiałem się dlaczego wybrano właśnie Katowice do tego “zaszczytu” a nie rozważano innych alternatyw. Idealnym kandydatem byłby przecież Lublin pierwsza stolica komunistycznej Polski lub Chełm czyli miejsce ogłoszenia Manifestu Lipcowego ? Tylko w takim przypadku KUL musiałby zmienić nazwę na KUS czyli Katolicki Uniwersytet Stalinogrodzki ? Z podobnymi problemami borykali się komuniści, którzy na początku optowali za Częstochową, gdzie ich ostateczny problem polegał na zmianie tekstu modlitw w tym mieście pielgrzymkowym z Matki Boskiej Częstochowskiej na Matkę Boską Stalinogrodzką. “Na szczęście” Katowice nie niosły ze sobą takich wyznaniowych zagrożeń, dlatego były perfekcyjnym kandydatem “zaszczytną zmianę nazwy”. W nagrodę miasto “otrzymało” także diecezję stalinogrodzką …

Obwohl Stalinogród in gewisser Weise zum Synonym für die Umbenennung schlesischer Orte und Städte geworden ist, begann der Prozess dieser Veränderungen nicht erst nach 1945, sondern bereits in der Sanacja-Ära. Wie ich bereits schrieb, werde ich am Ende des Blogs auf dieses Thema zurückkommen. Die Wahl einer oberschlesischen Stadt für eine solche “Würde” ist jedoch ein weiteres Beispiel dafür, dass keine externe Autorität auf die Kultur oder die Meinung dieser Region Rücksicht nahm, welche vor allem nach 1945 als etwas behandelt wurde, das die Deutschen mit dem Wort “Freiwild” beschreiben, d. h. als ein Objekt, mit dem man alles machen kann, ohne dass es Konsequenzen hat. In den letzten 100 Jahren wurden in der schlesischen Region mehrere Vergewaltigungen durchgeführt. Neben der Vergewaltigung der schlesischen Bevölkerung wurde auch die schlesische Umwelt durch eine rücksichtslose Bergbau- und Hüttenindustrie vergewaltigt, die schlesische Kultur im weitesten Sinne des Wortes wurde durch die Einführung von Elementen vergewaltigt, die mit ihr nichts zu tun hatten oder die Lügen waren. Besonders vergewaltigt wurden die historischen Bauten Schlesiens, wobei etwa 300 wunderschöne Burgen und Schlösser aus der Landschaft verschwanden. Derzeit erleben wir eine sukzessive Vergewaltigung der schlesischen Identität. Seit Jahren frage ich mich, warum Kattowitz für diese “Ehre” ausgewählt wurde und keine anderen Alternativen in Betracht gezogen wurden. Ein idealer Kandidat wäre Lublin gewesen, die erste Hauptstadt des kommunistischen Polens, oder Chelm, der Ort, an dem das Juli-Manifest verkündet wurde? Nur in diesem Fall hätte die Katholische Universität Lublin ihren Namen in KUS, die Katholische Universität von Stalinogród, ändern müssen. Vor ähnlichen Problemen standen die Kommunisten, die sich zunächst für Tschenstochau entschieden hatten, wo ihr letztes Problem darin bestand, den Text der Gebete in dieser Wallfahrtsstadt von Muttergottes von Tschenstochau in Muttergottes von Stalinogród zu ändern. “Glücklicherweise” gab es in Kattowitz keine derartigen konfessionellen Bedrohungen, so dass es ein perfekter Kandidat für die “ehrenvolle Namensänderung” war. Als Belohnung “erhielt” die Stadt auch die Diözese von Stalinogród.

Książka do nabożeństwa diecezji stalinogrodzkiej

Gottesdienstbuch der Diözese Stalinogród

7 marca będzie publikowanych wiele innych artykułów na temat Stalinogrodu, dlatego w tym blogu w skrócie przypomnę najważniejsze fakty z tym wydarzeniem. 5 marca umiera “słońce narodu sowieckiego”towarzysz Stalin. Już 07.03.1953 r. w uchwale Rady Państwa i Rady Ministrów PRL Katowice zostają zmienione na Stalinogród a ówczesne województwo katowickie na stalinogrodzkie.

Am 7. März werden viele weitere Artikel über Stalinogrod veröffentlicht, daher möchte ich in diesem Blog kurz die wichtigsten Fakten zu diesem Ereignis in Erinnerung rufen. Am 5. März stirbt die “Sonne des Sowjetvolkes” Genosse Stalin. Bereits am 07.03.1953 wird auf Beschluss des Staatsrates und des Ministerrates der Volksrepublik Polen Kattowitz in Stalinogród umbenannt und die damalige Woiwodschaft Kattowitz wird in Woiwodschaft Stalinogród umbenannt.

Już 9 marca pierwszy raz Trybuna Robotnicza zmieszcza nazwę Stalinogród w swoim nagłówku. Tego samego dnia nazwę zmienia dworzec kolejowy, rozkłady jazdy pociągów oraz zapowiedzi na stacjach kolejowych co wprowadza początkowo zamieszanie wśród pasżerów, którzy nie byli świadomi tego faktu. Tego samego dnia odbyła się manifestacja prawie 80-tysięcznego tłumu na obecnym placu Sejmu Śląskiego, gdzie ludzie mogli obserwować zmianę tablic z WRN’u w Katowicach na WRN w Stalinogrodzie.

Am 9. März nahm die Zeitung Trybuna Robotnicza zum ersten Mal den Namen Stalinogród in ihre Schlagzeile auf. Am selben Tag wurden der Bahnhof, die Zugfahrpläne und die Bahnhofsdurchsagen umbenannt, was bei den Reisenden, die dies nicht wussten, zunächst für Verwirrung sorgte. Am selben Tag demonstrierten fast 80.000 Menschen auf dem heutigen Platz des Schlesischen Parlaments, wo die Umbenennung der Tafeln von WRN in Kattowitz in WRN in Stalinogród beobachtet werden konnte.

Niechlubną rolę w tej całej historii odegrał znany ślonski pisarz Gustaw Morcinek, kótry wystąpił z wnioskiem na posiedzeniu Sejmu 28 kwietnia 1953 r., że: „Lud śląski – serce przemysłu Polski – pragnie, by w nazwie miasta uwiecznić imię Ojca Narodów”. Dzisiejsze dywagacje czy został to tego zmuszony czy nie z pewnością nie zostaną wyjaśnione, ale mnie osobiście dziwi mnie fakt, że jedna z ulic w centrum Katowic nadal nosi jego imię ?

Eine unrühmliche Rolle in dieser Geschichte spielte der bekannte schlesische Schriftsteller Gustaw Morcinek, der in einer Sitzung des Sejm am 28. April 1953 vorschlug: “Die Menschen in Schlesien – das Herz der polnischen Industrie – wollen, dass der Name des Vaters der Nationen im Namen der Stadt verewigt wird: “Das schlesische Volk – das Herz der polnischen Industrie – möchte, dass der Name des Vaters der Nationen im Namen der Stadt verewigt wird”. Ob er dazu gezwungen wurde oder nicht, lässt sich heute sicher nicht mehr klären, aber was mich persönlich überrascht, ist, dass eine der Straßen im Zentrum von Kattowitz immer noch seinen Namen trägt ?

Cała ta historia trwała do 19.12.1956 r., gdzie po śmierci Bieruta powrócono do nazwy Katowic. Z przekazów generacji moich rodziców wiem, że nazwa Stalinogród nigdy nie została zaakceptowana przez Ślonzoków. Najbardziej przykrym zjawiskiem w tamtym czasie nie było tyle odgórne narzucenie tej nazwy przez ówczesne władze, ile codzienne wdrażanie tej nomenklatury przez komunistycznych lizusów na niższych szczeblach. Temat tego “święta” z premedytacją łączę z linią tramwajową, gdzie przez trzy lata trwała istna wojna między pasażerami i konduktorami. Ci drudzy nie chcieli sprzedawać biletów na przejazd, jeżeli ktoś prosił o bilet do Katowic. Moja mama pracowała w tamtych czasach jako nastoletni goniec na koplani “Bobrek” i dlatego często musiała przemierzać bankom tą trasę. W swoich opowiadaniach o tamtych czasach właśnie wspominała, że najbardziej szterowało ją zachowanie młodych konduktorek z “desantu”, które nie rozumiejąc i nie szanując kultury i geszichty ślonskiej chamsko traktowały pasażerów proszących o bilet do Katowic.

Diese ganze Geschichte dauerte bis zum 19.12.1956, als der Name Kattowitz nach dem Tod Bieruts wieder eingeführt wurde. Aus den Berichten der Generation meiner Eltern weiß ich, dass der Name Stalinogród von den Schlesiern nie akzeptiert wurde. Das unangenehmste Phänomen jener Zeit war nicht so sehr die Auferlegung dieses Namens von oben durch die damaligen Behörden, sondern die tägliche Umsetzung dieser Nomenklatur durch kommunistische Ar…kriecher auf den unteren Ebenen. Ich bringe das Thema dieses “Festes” bewusst mit der Straßenbahnlinie in Verbindung, wo drei Jahre lang ein regelrechter Krieg zwischen Fahrgästen und Schaffnern herrschte. Letztere wollten keine Fahrkarten verkaufen, wenn jemand nach einer Fahrkarte nach Kattowitz fragte. Meine Mutter arbeitete damals als Eilbotin im Bergwerk “Bobrek” und musste daher oft diese Strecke mit Strassenbahn zurücklegen. In ihren Erzählungen über diese Zeit erinnerte sie sich nur daran, dass das, was sie am meisten schockierte, das Verhalten der jungen Schaffner aus der polnischen “Landungstruppe” war, welche, ohne die Kultur und die schlesische Geschichte zu verstehen und zu respektieren, Fahrgäste, die um eine Fahrkarte nach Kattowitz baten, grob behandelten.

3. Chruszczów

Tematyka Chruszczowa na Górnym Ślonsku jest mało komu znana poza mieszakńcami Bytomia, chociaż w dzisiejszych czasach także wielu z młodego pokolenia bytomian nie będzie miało wiedzy na ten temat. O ile zmiana nazwy Katowic na Stalinogród jest dobrze udokumetnowana i nie ma w tym zakresie żadnych wątpliwości o tyle w temacie Chruszczowa ciągle walczą ze sobą dwie hipotezy dotyczące zmiany nazwy gminy Szombierki (późniejszej dzielnicy Bytomia) na Chruszczów. Jedna z opcji twierdzi, że chodzi tu o upamietnienie powstańca ślonskiego z Radzionkowa Maksymiliana Chruszcza, co raczej jest mało prawdopodobne. Raczej trudno mi dzisiaj uwierzyć, że w powojennej rzeczywistości Górnego Ślonska pod wodzą “bratniej” Armii Czerwonej, któryś z namiestników NKWD zadałby sobie tyle trudu, żeby upamiętnić powstańca ślonskiego ? Bardziej skłaniam się do drugiej hipotezy, że 8 lat przed Stalinem mieliśmy już Chruszczowa na Górnym Ślonsku.

Das Thema Chruszczów in Oberschlesien ist außer den Bewohnern von Bytom kaum jemandem bekannt, obwohl auch viele der jüngeren Generation der Beuthener nichts davon wissen werden. Während die Umbenennung von Kattowitz in Stalinogród gut dokumentiert und unbestritten ist, wird über die Umbenennung der Gemeinde Szombierki (später ein Stadtteil von Bytom) in Chruszczów noch immer zwischen zwei Hypothesen gestritten. Eine Variante besagt, dass damit an den schlesischen Aufständischen aus Radzionków, Maksymilian Chruszcz, erinnert werden soll, was eher unwahrscheinlich ist. Es fällt mir schwer zu glauben, dass in der Nachkriegsrealität Oberschlesiens, das unter dem Kommando der “brüderlichen” Roten Armee stand, einer der NKWD-Gouverneure sich die Mühe gemacht hätte, eines schlesischen Aufständischen zu gedenken. Ich neige eher zu der zweiten Hypothese, dass wir 8 Jahre vor Stalin bereits Chruszczów in Oberschlesien hatten.

Plan Miasta Bytomia z połowy lat 50-tych z widocznym oznaczeniem Chruszczowa

Plan der Stadt Bytom aus der Mitte der 1950er Jahre mit sichtbarer Chruszczów-Markierung

Wątek historyczny Chruszczowa jest na tyle interesujący, że o ile Katowice po trzech latach pożegnały się ze Stalinogrodem to Bytom bujał się kolejne 60 lat z Chruszczowem co wielu i wtym także mojej osobie nie było świadome. Przyklejenie Szombierkom Chruszczowa nigdy nie było brane na poważnie. Najlepszymi przykładami są zarówno kopalnia jak i klub piłkarski, które po 1945 r. nosiły nazwę Szombierki a nie Chruszczów. Ale pomimo takich działań oficjalna nazwa Chruszczów obowiązywała do 1985 r. , w którym to ówczesna Rada Miasta Miasta zmieniła nazwę Chruszczów na Szombierki. W późniejszym czasie jednak uchwała Rady Miasta Bytomia okazała się być niezgodna z prawem, ponieważ nie miała ona wtedy uprawnień do takich zmian. Dlatego oficjalnie i w drodze konsultacji społecznych zmiana zostaje administracyjnie podjęta dopiero w 2005 r.

Der historische Faden Chruszczów ist deshalb so interessant, dass, während sich Kattowitz nach drei Jahren von Stalinogród verabschiedete ? hat sich Beuthen noch 60 Jahre lang mit Chruszczów beschäftigt. Das war bestimmt vielen und auch mir nicht bewusst. Den Namen Chruszczów an Szombierki zu kleben, wurde nie ernst genommen. Das beste Beispiel dafür sind das Bergwerk und der Fußballverein, die nach 1945 Szombierki und nicht Chruszczow hießen. Doch trotz solcher Aktionen blieb der offizielle Name Chruszczów bis 1985 in Kraft. In diesem Jahr änderte der damalige Stadtrat den Namen Chruszczów in Szombierki. Später stellte sich jedoch heraus, dass der Beschluss des Beuthener Stadtrats rechtswidrig war, da er zu diesem Zeitpunkt nicht befugt war, solche Änderungen vorzunehmen. Daher wurde die Änderung erst 2005 offiziell und nach einer öffentlichen Anhörung verwaltungstechnisch vorgenommen.

Jeszcze lepiej ówczesny chaos prezentują wydania “Życia Bytomskiego” , w którym prezentuje się repertuar kina “Jutrzenka” z Chruszczowa a jednocześnie chwali się funkcjonariuszy BHP z dzielnicy Szombierek ?

Noch besser ist das Chaos jener Zeit in den Ausgaben von “Życie Bytomskie” dargestellt. , die das Repertoire des Kinos “Jutrzenka” aus Chruszczów vorstellt und gleichzeitig die BHP-Offiziere aus dem Stadtteil Szombierek lobt ?

Z Chruszczowa do Stalinogrodu można było się dostać na dwa sposoby. Najbardziej bezpośredni dotyczył linii tramwajowej numer 9, która zajeżdżała pod Stadion Ślonski a z tamtąd to już rzut beretem do granic Stalinogrodu. Druga opcja i częściej stosowana to przyjazd 5 albo 18 na pl. Czerwony ( późniejszy Sikorskiego) z przesiadką na linię 6 lub wtedy jeszcze 11 do Stalinogrodu.

Es gab zwei Möglichkeiten, von Chruszczów nach Stalinogród zu gelangen. Die direkteste war die Straßenbahnlinie 9, die vor dem Schlesischen Stadion hielt, und von dort aus war es nur ein Katzensprung bis zu den Grenzen von Stalinogród. Die zweite und häufiger genutzte Möglichkeit war, mit der Linie 5 oder 18 zum Roten-Platz (später Sikorski-Platz) zu fahren und dort in die Linie 6 bzw. damals 11 nach Stalinogród umzusteigen.

3. Dymitrów

Jeżeli Stalinogród czy Chruszczów stały się synonimami walki z narzuconą nomenklaturą na Górnym Ślonsku, Dymitrów można uznać jako synonim nazw, które wślizgnęły się “tylnimi drzwiami”. Dymitrów to ani oficjalna nazwa dzielnicy Bytomia ani wytyczony granicami teren. Fenomen Dymitrowa polega na tym, że jeżeli Bytomianin jedzie do tego celu ? to mniej więcej wie, gdzie zdąża ale nie potrafi dokładnie odpowiedzieć kiedy do niego wkracza i kiedy go opuszcza. Historia nazwy tego “bezpańskiego” kawałka ziemi między Bytomiem a dzielnicą Karb wiąże się z przemianowaniem przedwojennej kopalni Karsten-Zentrum na KWK Dymitrow w roku 1950.  Po wojnie zniknęła z map przedwojenna nazwa tego terenu “Städtisches Karb” czyli Karb Miejski i ze względu na brak jakiejkolwiek nazwy ludność zaczęła się orientować po punktach lokalnych, a że Koplania była takim największym punktem orientacyjnym, to sukcesywnie jej nazwa oznaczała także pobliski nienazwany region. W taki sposób i bez zmian administracyjnych miejski Karb i tereny parku sportowego stały się Dymitrowem.

Wenn Stalinogród oder Chruszczów zum Synonym für den Kampf gegen die aufgezwungene Nomenklatur in Oberschlesien wurden, kann Dymitrów als Synonym für Namen gelten, die sich “durch die Hintertür” eingeschlichen haben. Dymitrów ist weder der offizielle Name eines Stadtteils von Bytom noch ein abgegrenztes Gebiet. Das Phänomen Dymitrów besteht darin, dass wenn ein Beuthener dorthin reist, weiß er mehr oder weniger, wohin die Reise führt, aber er kann nicht genau sagen, wann er dieses Terrain betritt oder verlässt. Die Geschichte des Namens dieses “herrenloses” Gebiets zwischen Beuthen und dem Stadteil Karb hängt mit der Umbenennung der Vorkriegsgrube Karsten-Zentrum in Dymitrow im Jahr 1950 zusammen. Nach dem Krieg verschwand der Vorkriegsname “Städtisches Karb” von den Landkarten, und in Ermangelung eines Namens begann die Bevölkerung, sich an lokalen Orientierungspunkten zu orientieren, und da die Zeche der größte dieser Orientierungspunkte war, wurde sein Name allmählich zur Bezeichnung der nahe gelegenen unbenannten Region. Auf diese Weise und ohne administrative Änderungen wurden Städtisches Karb und das Gebiet des Sportparks zu Dmitrow.

Przedwojenny teren Dymitrowa

Vorkriegsgebiet vom Dymitrow

W pamięci Bytomian nazwa Kopalni Dymitrow kojarzy się szczególnie z katastrofami górniczymi z lat 1979 i 1982.

In der Erinnerung der Beuthener ist der Name der Dymitrow-Grube vor allem mit den Grubenunglücken von 1979 und 1982 verbunden.

Z Dymitrowa do Stalinogrodu można było dotrzeć tramwajem jadąc wcześniej liniami 31, 31 A lub 32 na plac Czerwony w Bytomiu ( obecnie Sikorskiego), przesiadając się później na 6 lub 11.

Von Dymitrov konnte man mit der Straßenbahn nach Stalinogrod fahren, indem man früher die Linien 31, 31 A oder 32 bis zum Roten Platz in Bytom (heute Sikorskiego) nahm und später in die Linien 6 oder 11 umstieg.

Dlatego przez chwilę przeżyjmy, krótko podróż linią tramwajową 6 ale już z Bytomia do Katowic

Erleben wir also kurz eine Fahrt mit der Straßenbahnlinie 6, aber von Bytom nach Katowice

Planując tego bloga chciałem właściwie w tym miejscu zakończyć, gdyby przy analizie materiałów nie doszło do mnie, że ta banka z Chruszczowa do Stalinogrodu przejeżdżała przeca przez Chorzów a to dopiero jest ciekawe miejsce w tej tematyce.

Bei der Planung dieses Blogs wollte ich eigentlich hier enden, wenn mir nicht bei der Analyse dieses historischen Stoffes aufgefallen wäre, dass diese Strassenbahn von Chruszczów nach Stalinogród immerhin durch Chorzow führte ? Und das ist erst ein interessanter Ort zum diesen Thema !!!

4. Chorzów

O ile Katowice i Bytom poradziły sobie z narzuconą nomenklaturą na ich terenie o tyle te zmiany nadal mają się dobrze w Chorzowie ?

Jeżeli popatrzymy na poniższą mapę to bez wielkiej narracji historycznej widać, że Huta Królewska czy Hajduki były dużo większe od Chorzowa. Zmiana ich nazw na Chorzów mógłbym ze zmianą np. Bytomia i Radzionkowa na Stolarzowice lub Katowic i Janowa na Dąbrówka Mała ? Najbardziej w tym całym układzie urbanistycznym żal mi Hajduk, ponieważ tu się odbyła czysta niepochamowana “orgia” w zmianie tego kawałka ziemi. Napierw z Ober- i Nieder-Haiduk miejscowość zostaje zmieniona w 1903 na Bismarckhütte, żeby w okresie międzywojennym wrócić do spolszczonej nazwy Hajduki Wielkie. Ostatecznie 1 kwietnia 1939 r. gmina nie tylko traci swoją niezależność ale zostaje jej narzucona nazwa Chorzów Batory ? Rządy sanacyjne usiłując uzasadnić wybór nazwy Batory wprowadziły do obiegu pisaną palcem na wodzie i przez żadnego z historyków nie potwierdzoną tezę o rzekomym stacjonowaniu wojsk Króla Batorego w tym regionie. Analizując jednak żywot tego władcy na terenie Polski trudno być zwolennikiem tej tezy. Dla przypomnienia ludność Hajduk na przełomie wynosiła ok. 14 000 , a w czasach plebiscytu liczba uprawnionych osób na terenie Chorzowa wynosiła raptem ok. 6000 osób.

Während Kattowitz und Beuthen die aufgezwungene Nomenklatur in ihren Gebieten verkraftet haben, sind diese Änderungen in Chorzów noch nicht abgeschlossen.

Wenn wir uns die Karte unten ansehen, ist es ohne viel historische Erzählung klar, dass Königshütte oder Ober -Hajduk viel größer waren als Chorzów. Die Namensänderung dieser beiden Orten in Chorzów ist für mich, als ob man zum Beispiel Bytom und Radzionków in Stolarzowice oder Katowice und Janów in Dąbrówka Mała umbenennen hätte. Am meisten tut mir in dieser ganzen Stadtplanung Gross Hajduk leid, denn hierbei hat eine reine “Orgie” stattgefunden, um dieses Stück Land umzubenennen. Zunächst wurde das Dorf 1903 von Ober- und Nieder-Haiduk in Bismarckhütte umbenannt, um in der Zwischenkriegszeit wieder den polonisierten Namen Hajduki Wielkie anzunehmen. Am 1. April 1939 verlor die Gemeinde schließlich nicht nur ihre Unabhängigkeit, sondern wurde auch mit dem Namen Chorzów Batory belegt. Um die Wahl des Namens Batory zu rechtfertigen, brachte die Sanacja – Regierung eine unbestätigte These über die angebliche Stationierung von Truppen des Königs Batory in der Region in Umlauf. Wenn man jedoch das Leben dieses Herrschers in Polen analysiert, ist es schwierig, diese These zu stützen. Zur Erinnerung: Die Einwohnerzahl von Hajduk betrug um die Jahrhundertwende etwa 14.000, während die Zahl der Wahlberechtigten im Gebiet von Chorzów zum Zeitpunkt der Volksabstimmung nur ca. 6.000 betrug.

Plan okolic Chorzowa z połowy lat 20-tych

Plan des Gebiets Chorzów aus der Mitte der 1920er Jahre

Podobny los spotyka Hutę Królewską, która w 1934 r. , do której wprawdzie przyłącza się Hajduki Dolne i Chorzów, ale jednocześnie narzuca nazwę Chorzów.

Ein ähnliches Schicksal trifft Königshütte im Jahr 1934. Sie wird mit Hajduki Dolne und Chorzów zusammengelegt, erhält aber gleichzeitig den Namen Chorzów.

Dzisiaj jadąc przez Chorzów to ma się niezły orzech do zgryzienia ?, ponieważ  to właśnie w Chorzowie pomimo wielu sprzeciwów odbudowano pomnik hrabiego Redena a z drugiej strony przechodzi się do punktu dziennego wobec narzuconej kiedyś nomenklatury.

Heutzutage ist die Fahrt durch Chorzów mit einem kleinen Fragenkatalog verbudnen. Einerseits ist Chorzów eine der ersten Städte, welche durch die Wiederherstellung des Denkmals vom Graf Reden an seine schlesiche Geschichte errinert (trotz vieler Einwände). Dabei gerät die Nomenklatur, die der Stadt einst auferlegt wurde, in Vergessenheit.

Temat zawiłości nazewnictwa w tym mieście dedykuję przede wszystkim ślonskim sympatykom lokalnego klubu Ruch, żeby pamiętali, iż miejscem powstania tego klubu są Hajduki a nie Chorzów !!!

Das Thema der komplizierten Namensgebung in dieser Stadt widme ich vor allem den schlesischen Anhängern des örtlichen Vereins Ruch, damit sie sich daran erinnern, dass der Ort, an dem dieser Verein gegründet wurde, Hajduki und nicht Chorzów heißt !!!

Jak pokazują jednak przykłady Dymitrowa czy Chorzowa to czasami nie działania komunistów ale własne postępowania mogą pozostawiać dziwne ślady w historii…

Doch wie die Beispiele Dmitrow oder Chorzow zeigen, sind es manchmal nicht die Handlungen der Kommunisten, sondern das eigene Verhalten, das seltsame Spuren in der Geschichte hinterlassen kann….

 

 

P.S. Narzucanie spolszczonych nazw nie dotyczy jedynie obszaru obecnej Aglomeracji Górnoślonskiej, ale całego obszaru Ślonska, gdzie należy wymienić np. poniższe zmiany:

P.S. Die Einführung polonisierter Namen gilt nicht nur für das Gebiet der derzeitigen oberschlesischen Agglomeration, sondern für das gesamte schlesische Gebiet, wo zum Beispiel die folgenden Änderungen zu erwähnen sind:

Friedland – Korfantów

Bernstadt – Bierutów

Bunzlau – Bolesławiec

Eichholz – Warmątowice Sienkiewiczowskie