Touciŏ – potōmkowie ślōnskich Gorŏli w Syrbiji a zŏgŏdka jejich tożsamości

Wiynkszość naszych czytŏczōw wierzã słyszała ô ślōnskich Teksanerach – potōmkach ymigrantōw, co ôdeszli w połowie XIX stoleciŏ z ôkolic Strzelcōw do USA a założyli ôsady na Dziwokim Zachodzie. Niyma to jednakowōż jedziny plac, kaj ludzie ze Ślōnska ôdchŏdzali za lepszym żywobycim a podarziło sie im do naszych czasōw zachować swōj jynzyk a etnicznõ specyfikã. Przeniyśmy sie ôto do Syrbije, a gynau do regijōnu, co go mianujōm Banat.

„Banatōw” było kiejsi kupa, to słowo pochodzi ôd miana jednyj zorty ferwaltōngowych jednotek, jaki egzystowały ôd strzedniowieczŏ na madziarskich a połedniowosłowiańskich ziymiach, nale dzisio je używane za włŏsne miano do jednego kōnkretnego regijōnu, co swojimi granicami ôdpowiadŏ dŏwnymu Banatowi Temesváru/Timișoary. Habsburgowie ôdzyskali go po wiyncyj jak 150 latach ôsmańskigo panowaniŏ w roku 1718. Skuli dłōgich wojyn a peryferyjnego położyniŏ bōł to wtynczas fest słabo zaludniony teryn, beztōż wiydyńskŏ administracyjŏ napoczła jego kolōnizowani na nowo. Do Banatu prziszli wszyjscy: Madziary, Niymce, Syrby, Rumuny, Słowiŏki, Czechy, Bułgary, Chorwaty, Rusiny – abo lepszy padano ludzie, co sie mieli niyskorzij z tymi nŏrodowościowymi kōnceptami zidyntyfikować. Po piyrszyj światowyj wojnie Banat potajlowali miyndzy Rumunijõ a Jugosławijõ. Po drugij wojnie jugosławskõ tajlã skuplowali z Baczkōm a Syrmijōm (Srem/Srijem) – regijōnami z fest podobnōm historyjōm a specyfikōm – w Autōnōmicznõ Prowincyjõ Wojwodina w rōmach Syrbije, kaj sie znojduje do dzisio. Podkryślić trza, iże prawie Wojwodina je pozytywnym wyjōntkym na mapie ex-Jugosławije, bo nasprzyk ôgrōmnyj etnicznyj a wyznaniowyj roztōmajtości niy prziszło tam po rozpadzie spōlnego sztatu ku dōmowyj wojnie ani czystkōm.

A terŏzki wrōćmy sie zpatki na Ślōnsk. Abo tak poprŏwdzie na pograniczne peryferyja Ślōnska – do beskidzkich Wiseł. Je to interesantnŏ kulturowŏ ynklawa. Kupa z wŏs wierzã słyszała, iże je to miasto z nejwiynkszym procyntym wanielikōw w terŏźnij Polsce. Mynij możno ô wiślańskij mŏwie, co wyrōżniŏ sie fest jak na tle zbytku Cieszyńskigo Ślōnska, tak aji sōmsiednich gŏdek gorŏlskich. Jeji nejcharakterystycznijsze cychy sōm stracyni sie [m] na kōńcu wyrazōw a zmiana [y] w poniykierych kōntekstach na proste [e]. Bezto miast wiym, że mōm skryńcić za tym mostym padajōm tam: wie, że mō skreńcić za te moste. Kupa bajszpilōw spōłczesnyj wiślańskij mŏwy możecie ôbejzdrzeć na fejsbukowyj grupie Wiślański rzóndzeni (gynau, rzōndzeni, chociŏż w inkszych placach połedniowego Ślōnska, baji za małopolskōm miedzōm, by pedzieli rzōndzyni). Je to wōbec jeszcze ôdmiana ślōnskigo jynzyka? Nō, pamiyntejmy, iże wszyjski jynzykowe granice a podziały sōm dycki umowne, a ôsobliwie roztōmajte peryferyja a pogranicza ganc sie wymykajōm wszelijakim klasyfikacyjōm. Wiślany rzōndzō(m) po swojimu, po wiślańsku, a to winno styknyć. Nale Wisły leżōm na Ślōnsku, tōż wierzã niy bydzie wielkim grzechym, kiej w rōmach publicystycznego uproszczyniŏ pudymy po śladach tradycyjnych dyjalektologōw a styrknymy wiślańskõ mŏwã do familije (cieszyńsko)ślōnskich dyjalektōw, a Wiślanōw zarachujymy do szyroko rozumianyj kategoryje „Ślōnzŏkōw”.

Co majōm ale Wisły spōlnego ze syrbskim Banatym? Ta historyjŏ sie zaczynŏ pisać we piyrszyj połowie XIX stoleciŏ, kiej jednym z popularnych zdrzōdeł zŏrobku postrzōd chudobnych siodłŏkōw z Cieszyńskigo Ślōnska stało sie tm. sanetrarstwo. Kożdy rok ôd jŏru do podzimu ôni wandrowali na Uhry, coby tam kopać a wywŏrzać potasowõ sanetrã (po wiślańsku tyż: szalitra) – minerał, co je skłŏdnikym wybuchowych materyji. Jednym z placōw, do kierych sanetrŏrze przichodziyli na robotã była banackŏ dziedzina Tiszaszentmiklós, dosłownie: Świynty Mikołoj nad Cisōm. Jeji syrbski miano Potiski Sveti Nikola zmiyniyli we 1947 roku na Ostojićevo na cześć uczōnego Tihomira Ostojića, co tamstōnd pochodziōł – a prawie pod takim mianym jōm dzisio nejsnadnij nōńdziecie na mapie. Kożdorocznŏ cesta ze samyj pōłnocy na samo połednie habsburskij mōnarchije była ale prŏcnŏ, a warōnki żywobyciŏ w Beskidach beztak ciynżki. Skyrs tego we 1838 roku piyrsze Wiślany – Paweł Bujok a braciŏ Jura a Paweł Polok – uzdali, że już we Świyntym Mikołoju nad Cisōm ôstanōm a kupiōm se tam chałpã. Klynska niyurody a głodu, co prziszła na Ślōnsk (a niy jyno) we 1847 roku, jak tyż patynt cysarski z roku 1853, co jego efektym było zwiynkszyni finansowych ôbciōnżyń siodłŏkōw ôd Cieszyńskij Kumory, dŏwały aji inkszym motywacyjõ do hladaniŏ nowego miyjsca dlŏ życiŏ. Banat bōł przi tymu zortōm wewnyntrznyj Hameryki dlŏ rakusko-uherskij mōnarchije. W roku 1864 żyło we Świyntym Mikołoju nad Cisōm 86 ymigrantōw ze Ślōnskich Beskidōw we patnŏstu dōmach. Na poczōntku XX wieku ich już było 234. Miała na to wpływ aji działalność spōminanego Pawła Bujoka a niyskorzij istnego Pawła Cieślara, kierzi namŏwiali wiślańskich ôsadnikōw z inkszych banackich dziedzin, coby sie przekludziyli radszyj do Tiszaszentmiklós, dziynka czymu mōgła powstać zwartŏ społeczność. Wtynczas niy byli to już sanetrŏrze, ale we wiynkszości rolnicy. Pokłady minerału zaczły sie wyczerpować we 60. latach XIX stoleciŏ.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Kiej Wiślany ôdchŏdzali do Banatu były moderne nŏrodowościowe idyntyfikacyje nowinkōm, co sie poleku roztŏpiyrzały miyndzy bildowanymi warstwami, ale niy siōngały jeszcze ajnfachowego ludu. Beskidzcy Gorŏle niy wiedzieli, że sōm abo winni być „Polŏkami”, „Ślōnzŏkami” abo kim tam. Nejwiynksze tożsamościowe znaczyni miała dō nich religijŏ – w tym przipŏdku wanielickŏ. A na połedniu Uher sie to poukłŏdało tak, że luterskõ wiarã wyznŏwała krōm pŏruset Wiślanōw jeszcze jedna, moc wiynkszŏ grupa: Słowiŏki. (Chociŏż je to nacyjŏ wiynkszościowo katolickŏ, prawie do Banatu, Baczki a Syrmije migrowała jejich protestancko myńszość). Tōż kiej we Świyntym Mikołoju nad Cisōm zrychtowali zbōr, przikuplowali sie naturalnie ku słowiackim wanielikōm. Pōmŏgała tymu aji jeszcze wtynczas egzystujōncŏ jednota kościelnego jynzyka: na Cieszyńskim Ślōnsku, tak jako na Słowiŏkach, porzōnd używali po (staro)czesku pisanyj Kralickij Biblije a kancyjōnału Tranosciusa (Jury Trzanowskigo). Ty ksiōnżki piyrsi wiślańscy ôsadnicy prziniyśli ze sebōm a przekazowali dalszym gyneracyjōm. Słowiacki stoł sie tyż jynzykym nauczaniŏ we miyjscowyj szkole. Tym spusobym wiślańscy ôsadnicy a jejich potōmkowie zwiōnzali sie blisko ze Słowiŏkami a bez nastympne dziesiōntki lŏt wystympowali we wszyjskich statystykach choćby tajla słowiackij myńszości we Jugosławiji. Sami siebie zaczli ôkryślać mianym Tout (ôn), Toucica (ôna), Toucio (ôni) – to pochodzi ze starego (a dzisio politycznie niykorektnego) madziarskigo ôkreślyniŏ Słowiŏka: Tóth. „Echt” Słowiŏcy sie ale ôkryślajōm mianym Slováci, co pokazuje na świadōmość ôdrymbności ôbōch grup. Niy idzie ani pedzieć, coby Touciŏ przijyni za swoji słowiacki „symboliczne uniwersum” – ôdwołania do słowiackij historyje, nŏrodowych bohatyrōw atd. Jejich słowiackość polygała na spōlnocie literackigo jynzyka, inakszy ale ôstŏwali grupōm z przednacyjōnalistycznōm lokalno-religijnōm tożsamościōm.

Cieszyński etnolog Jan Kajfosz pisoł we artiklu ze 2012 roku ôto tak:

Ostojićevscy wiślanie nie mają potrzeby opowiadania o całej swej wspólnocie, lecz tylko o „konkretnych” przodkach znanych z imienia, nazwiska i rodowych powiązań. Kategoria, którą można by określić jako „bezimienni przodkowie” – tożsami z grupą etniczną czy narodową jako taką – nie ma w lokalnych narracjach dotyczących przeszłości wyraźniejszego zastosowania. (…) Wszelka symbolika – niewywołująca tu dziś zbyt wielkich emocji – ogranicza się do znaków związanych z wyznawaną religią: do Biblii i reszty tekstów religijnych, do kościoła, domu zborowego itp.

Begrif „nacyjŏ” znaczōł do wiynkszości Toutōw to same co religijne wyznani. Mychmy tu mieli sztyry nacje. Byli Cygóni, byli katolicy, byli prawoslawcy i my. I teraz jeszcze i subotarów [= adwyntystōw] móme – cytuje Kajfosz wtynczas 67-rocznõ informatorkã we swojim artiklu a dodŏwŏ: Pytanie, kogo ochrzczono w jakim kościele, jest tu ważniejsze niż pytanie, kto jakim językiem (jakimi językami) mówi na co dzień. W dyskursie ostojićevskich Wiślan najwyraźniej nie ma potrzeby ogólnego rozróżniania między wyznaniem i narodowością, przynajmniej nie takiego, z którym mógłby się utożsamić współczesny mieszkaniec Śląska Cieszyńskiego.

Ôgraniczōny kōntakt z wiślańskōm dōmowinōm – ôsobliwie po piyrszyj światowyj wojnie, kiej ôddzielyły ich ôd nij nowe granice sztatōw – niy dozwoloł Toutōm na to, coby poszli cestōm unŏrodowiyniŏ do polskości. Niy znaczy to ale, że polski wōntki we historyji banackij dziedziny sie blank niy pojawiały. W pamiyńci pōmiyszkańcōw zachowała sie do przikładu gyszichta ô polskim kōnzulu, co przijechoł do wsi po drugij światowyj wojnie z propozycyjōm przesiedlyniŏ do Polski. Bezmała żŏdyn ale niy skorzistoł. Kōntakty miyndzy polskimi Wiślanami a Toutami ôżywiyły sie kapkã we 60. latach XX stoleciŏ, kiej dziedzinã nad Cisōm po piyrszy rŏz nawiydziōł biskup polskigo wanielickigo kościoła Andrzej Wantuła. Przijyżdżoł tam aji wiślański farŏrz Karol Samiec, kiery tyż we 1976 zôrganizowoł kolōnije we Wiśle do ôstojićevskich bajtli. Niytypowym wydarzynim bōł ślub Renaty Krajewskij, Polki z Wrocławia, z Ostojićevianym Janym Pilchym we 1974 roku. Ô Wiślanach ze Jugosławije wyszło w Polsce pŏra artiklōw w presie a we 1988 roku telewizyjny reportaż. Ôryndownikami pogłymbianiŏ kōntaktōw z Polskōm było ôsobliwie dwōch Ostojićevianōw: Pavel Poljak (1925–1999) a Emil Poljaček (1940–2014). Epitaf na grobie tego piyrszego je piyknym przikładym skōmplikowanych tożsamościowych procesōw u Toutōw. Napis je po słowiacku, krōm jednego zdaniŏ na kōńcu: „Jeszcze Polska nie zginęła”. Wybuch dōmowyj wojny we Jugosławiji a niyskorzij politycznŏ izolacyjŏ syrbskigo sztatu powiydły ale ku urwaniu tych kōntaktōw we 90. latach.

Katarzyna Marcol, autorka mōnografije Toutowie. Język i pamięć w ustanawianiu wspólnoty Wiślan w Banacie wydanyj we 2020 roku, wierzã nejlepszego dotōnd ôpracowaniŏ na tymat Ostojićevianōw, pisze ôto tak:

Przykład działalności Pavla Poljaka oraz Emila Poljačka ukazuje, że kategoryzacja narodowa związana z „polskością” nie była Toutom obca, ale na pewno nie była dominująca ani też właściwa wszystkim członkom grupy. Nie mogła się wystarczająco silnie wykształcić, gdyż nie miała oparcia w znajomości polskiego kanonu kulturowego przekazywanego w procesie edukacji ani w przywiązaniu do narodowego uniwersum symbolicznego. Jako że treści tych nie przekazywano systematycznie w opowieściach rodzinnych, ani też w ramach instytucjonalnych systemów edukacji, a tym bardziej za pośrednictwem mediów, nie było zatem podstaw do uformowania identyfikacji z polską wspólnotą narodową.

Zwyrtło sie to w roku 2007, kiej Toutōw w Polsce „ôdkryli” po drugi rŏz. Inicyjatorkōm ôdnowiyniŏ kōntaktōw była wiślańskŏ regijōnalistka Danuta Szczypka. Do Ostojićeva przijechała tedy delegacyjŏ wiślańskich samorzōndowcōw, hned potym nawiōnzano było partnerstwo miyndzy Wisłami a gminōm Czoka, ku kieryj dziedzina nŏleży, jak tyż miyndzy szkołami na Wisłach a we Ostojićevie. Toutami zainteresowały sie aji cieszyńskoślōnski strzodowiska wanielicki, polskŏ ambasada w Belgradzie a etnolodzy ze Ślōnskigo Uniwersytetu. Napoczły sie roztoliczne trefy, publikacyje, a last but not least projekty, co majōm „polskõ myńszość” spiyrać materyjalnie: gyszynki dlŏ bajtli, rajzy do Polski, rymōnt kościoła a fary (w kieryj zrychtowali „Polski Dōm”), ôtworzyni modernyj pracownie do nauczaniŏ polskigo jynzyka a kultury we szkole… Zintynsyfikowani polsko-ostojićevskich kōntaktōw powiydło ku przemianōm włŏsnyj idyntyfikacyje ôd Toutōw. Corŏz wiyncyj ich sie zaczło deklarować jako Poľocy (miast Touciŏ/Słowiŏcy), swojã mŏwã mianować „polskōm” (a niy jyny naszōm abo touckōm), twiyrdzić, iże jejich przodkowie pochodzōm „z Polski” (chociŏż prziszli dziesiōntki lŏt przed tym, kiej Wisły przikuplowali ku Polsce). We filmie Ciągle tu jesteśmy, nakryncōnym ôd znōmego na Cieszyńskim Ślōnsku nowiniŏrza a regijōnalisty Andrzeja Drobika (ônego trailer, w kierym usłyszycie aji prōbki touckij rzeczy, idzie ôbejzdrzeć tukej) – filmie dokumyntalnym, prezyntujōncym ale touckõ historyjõ z jednoznacznie polskigo sztandpōnktu – jedyn ze Ostojićevianōw, co sie aktywnie zaangażowali w polskomyńszościowōm działalność, Gustav Češljar, prawi: Ważne je zbog tego, iże’chme teroz już prziszli do tego, iże wieme wszycy, że’chmy Poľocy. Do teroz było: my lutali, Słowiocy, haw ci, hań ci. A koniecznie [= yntlich] wieme, iże’chme teroz zez Polska i poczuwómy sie jako Poľocy. We 2018 roku powstała Nŏrodowościowŏ Radã Polskij Nŏrodowyj Myńszości ze siydzibōm we Ostojićevie, co sie we syrbskim prawnym ordnōngu rōwnŏ formalnymu uznaniu za myńszość. Polŏcy sie tak tedy ôficyjalnie pojawiyli za ôsiymnŏsty kōncek etnicznyj mozajki Autōnōmicznyj Prowincyje Wojwodina.

Nŏrody, jako wiymy, sōm spōlnotami imaginarnymi a formowani nacyjōnalnych narracyji dycki beglajtuje naciōngani rzeczywistości do aktualnych ideowych potrzeb, co poradzi być aże humorystyczne, kiej sie gdo na to dziwŏ z boku. Znōmy to z ôryginalnych nacyjōnalizmōw XIX stoleciŏ, znōmy to ôd modernych budzicielōw nŏrodu ślōnskigo (ja, ja), a dyć niy śmiōm chybiać taki fale ani u nowo kreowanyj polskości banackich potōmkōw Wiślanōw. Moji ôblubiōne bajszpile sōm dwa. We 2008 roku powstoł we Ostojićevie foklorystyczny zespōł Wisla, dlŏ kierego trza było uszyć jakisi ôblyczki, bo dotōnd niy mieli Toutowie żŏdnego charakterystycznego ôbleczyniŏ. Tōż ich uszyli podle tych, jaki noszōm dzisio we Wiśle. Siedym lŏt niyskorzij prziszło jednakowōż ku rozłamowi postrzōd ostojićevskich działŏczy a czyńść ich założyła drugi zespōł z mianym Višljani iz Ostojićeva a ambicyjōm dorōwnować poziōmym syrbskim a madziarskim zespołōm z bogatym scynicznym programym, a niy „tańcować fōrt to samo”, jako było przedciepowano Wisle. Skyrs tego trza im było wytworzić inksze ôblyczki. Kōnieckōńcōw ôbrali… krakowski. Na pytanie, co było inspiracją do opracowywania krojów – pisze Katarzyna Marcol we swojij ksiōnżce – kierowniczka zespołu odpowiedziała, że wzorowała się na materiałach zamieszczonych na stronach internetowych poświęconych polskim tradycjom. Wpisując do wyszukiwarki internetowej hasło „Polish national dance” lub „the most common Polish dance”, otrzymała najwięcej informacji dotyczących krakowiaka, a idąc dalej tym tropem, zainspirowały ją krakowskie stroje. Inkszy bajszpil, przi kierym ciynżko idzie sie niy zaśmiŏć, je „Wieczōr polskich tradycyji, na kierym chcymy pokŏzać wyniki projektu ‘Starymi rzymiosłami wachujymy tradycyje’” zôrganizowany we 2015 roku ôd Višljan iz Ostojićeva, co w jego programie była… kosztprōba pierogōw, a na zaprŏszyniu stoł wawelski drach. Prawe wiślański tradycyje, pra?

Nowŏ nŏrodowŏ idyntyfikacyjŏ przinŏszŏ tyż wyzwania na polu gŏdki. Toutowie sōm tradycyjnie wielojynzyczni. Poradzōm po syrbsku, czyli w głōwnyj gŏdce ôd sztatu, a kupa ś nich aji po madziarsku, bo Madziarzi tworzōm drugõ nejwiynkszõ grupã ludności we wsi (kole 25%) a gmina je ôficyjalnie dwujynzycznŏ. Słowiacki zustoł do dzisio jynzykym religijnego życiŏ, niykierych świōntecznych rytuałōw (do przikładu na Gody dziecka recytujōm pod strōmkym słowiacki wierszyki) a wiynkszości epitafōw na grobach (chociŏż szrajbōnek a gramatyka w tych napisach poradzi być fest daleko ôd terŏźnigo słowiackigo sztandardu), nale ôd roku 1982 już niyma jynzykym nauczaniŏ w szkole, zastōmpiōny ôd syrbskigo. Pełni ôn we społeczności symbolicznõ funkcyjõ, mało kiery ale poradzi sie nim aktywnie posugować, ôsobliwie w młodszych pokolyniach, co skuli typowych dlŏ modernego społeczyństwa sekularyzacyjnych procesōw niy czujōm ani tak siylnego zwiōnzku z wiarōm. W dōma rzōńdzi sie po nasze, po toucku, czyli wyewoluowanōm ôdmianōm wiślańskij mŏwy. W leksyce a syntaksie nōndymy tam siyłã syrbskich, słowiackich a czasym aji madziarskich pojczek, zasadniczŏ struktura gŏdki zgŏdzŏ sie ale z tym, co znōmy ze ślōnskich Wiseł. Touckŏ naszo rzycz je porzōnd żywŏ, stŏwŏ sie jednakowōż dōmynōm strzednigo a starszego pokolyniŏ. Przibywŏ dōmōw, kaj młodzi poradzōm jeszcze spokopić starki a starzikōw, aktywnie już ale po toucku niy gŏdajōm a ôdpowiadajōm im radszyj po syrbsku. Jednym z ważnych faktorōw, co majōm ajnflus na tracyni sie wiślańskij mŏwy, je srogŏ wielość krojcowanych małżyństw, ôd czego niy idzie uciyc, kiej wszyjskich Toutōw je jyny miyndzy sto a dwiesta perzōnōw (w roztōmajtych zdrzōdłach nejczyńścij podŏwajōm nōmero 150).

Społym z rozbudzynim polskości po 2007 roku sie pojawiyła we Ostojićevie aji polskŏ gŏdka. Żŏdyn pōmiyszkaniec dziedziny (krōm spōminanyj Wrocławianki, co sie przikludziyła do Banatu we 70. latach XX stoleciŏ) richtig po polsku gŏdać niy poradzi, ale polski nabiyrŏ symbolicznego znaczyniŏ, stŏwŏ sie ymblymatym nowo wykreowanyj nŏrodowości. Bajtle z folklorystycznych zespołōw uczōm sie naspamiyńć „tradycyjnych” polskich pieśniczek tak, że se ich teksty zapisujōm fōnetycznie syrbskim szrajbōnkym. Z gōrnoślōnskij perspektywy fest interesantny je ôto taki cytat z mōnografije ôd Katarzyny Marcol:

Choć wielu mieszkańców wsi posiada telewizję satelitarną i może mieć dostęp do kanałów polskojęzycznych, to niewiele osób z tej możliwości korzysta. Oglądanie programów telewizji polskiej potwierdza jedna rodzina, ale nawet i ona chętniej ogląda regionalną TV Silesia, gdzie większość programów jest prowadzona po śląsku: A najlepi lubiemy „Kuchnia po ślónsku”. Remigiusz Rónczka cosi warzi, ale ón kapke inakszóm mo gware. My inaczyj prawiemy, a ón inaczyj (mężczyzna, 56 lat). Odmienność gwar górnośląskich od wiślańskiej stanowi bowiem mniejszą przeszkodę w rozumieniu przekazu medialnego niż obcowanie z językiem polskim.

Sōm ale aji tacy, co sie aspōń ździybko po polsku zaczli uczyć. Badŏcze ôdnotowali pojawiyni sie w touckij rzeczy po 2007 roku nowych leksykalnych pojczek z polskij gŏdki: Mowa toucka ewoluuje w kierunku zapożyczeń leksykalnych z polszczyzny ogólnej. Słowa gwarowe „wymieniane są” na polskie wówczas, gdy istnieje prawdopodobieństwo, że wyrażenie gwarowe może nie być zrozumiałe dla współrozmówcy. W rozmowach z Polakami pojawiają się określone polonizmy, a do najczęściej stosowanych należą: herbata zamiast czaj, Węgrzy zamiast Madziarzi, zdjęcia zamiast sliki, rozmawiać zamiast łosprowiać. Jest to zjawisko stosunkowo nowe, niezanotowane jeszcze podczas badań terenowych w 2008 roku, a w roku 2019 już prawie powszechne, szczególnie widoczne w grupie osób, które utrzymują bliskie kontakty z Polakami z kraju oraz personelem Ambasady RP w Belgradzie.

Ôstŏwŏ na kōniec jedno pytani: czamu? Czamu jakŏś malućkŏ grupa dalekich potōmkōw ślōnskobeskidzkich Gorŏli kańsi w Syrbiji wrŏz sie tak zafascynowała Polskōm a na naszych ôczach przeżywŏ swoji „nŏrodowe ôdrodzyni”, abo tak poprŏwdzie narodzyni? Jeszcze rŏz sie dozwolã zacytować etnolożkã, co podszukuje Toutōw już wiyncyj jak patnŏście rokōw:

Konotacje semantyczne kształtujące obraz Toutów w oczach członków sąsiadujących grup etnicznych nie miały pozytywnego zabarwienia i wzmacniały przekonanie o niższym statusie grupy w społecznej hierarchii wsi. (…) W tej sytuacji zrozumiałe stają się procesy redefiniowania autoidentyfikacji i dążenia do utrwalenia nowej tożsamości zbiorowej, która da szansę na podniesienie rangi grupy w hierarchii społecznej. Takiej możliwości upatrują Toutowie w przedefiniowaniu identyfikacji lokalnej w tożsamość opartą na uniwersum symbolicznym odwołującym się do narodu polskiego. Dzięki zintensyfikowanym kontaktom z polskimi instytucjami dostali oni możliwość przedstawiania siebie w kontekście znanych i powszechnie przyjętych kategorii narodowych. Choć pojęcie „naród” znacznie upraszcza indywidualne poczucie identyfikacji, nieraz złożone i trudne do natychmiastowej definicji, to ma zasadnicze zalety — jest społecznie zaaprobowane, nie wymaga dodatkowych wyjaśnień i pozwala na jednoznaczne określenie tożsamości wobec innych, którzy stosują te same kategorie. Przy zachowaniu określonych warunków (na przykład gdy skutkuje poprawą statusu materialnego lub angażuje w działania uznane za prestiżowe) zmiana ta może być czynnikiem podnoszącym rangę grupy w wieloetnicznym środowisku.

Nacyjōnalny indyferyntyzm, co przetrwoł postrzōd Toutōw sto piyńdziesiōnt lŏt po Jŏrze Nŏrodōw, to je prawy fynōmyn. Wszyjskimu ale rŏz przichodzi szlus. Budowani tożsamości jyny naôbkoło religije stŏwŏ sie abstrakcyjnym kōnceptym do młodych, kierzi swōj ôbrŏz świata formujōm już niy yno podle familijnych tradycyji, ale aji przekazōw szkolnych, medyjalnych, roztōmajtych tekstōw kultury, publicznego dyskursu, kaj nacyjōnalizm (we neutralnym tego słowa znaczyniu) je podstawowym spusobym porzōndkowaniŏ rzeczywistości, ôsobliwie we strzodkowo-wschodnij Ojropie, a ganc ekstra w takich sztatach jako je Syrbijŏ. Kajś nŏleżeć trza, a sami Touciŏ to je za mało skupina, coby sie ś nij dało zrobić kategoryjõ prestiżowo porōwnowalnŏ z kategoryjōm Syrba abo Madziara. Żŏdyn tyż niyma wōntōw, że rolã sam grŏ faktor pragmatyczny – materyjalne bynefity, jaki płynōm z Polski do Ostojićeva. Na tym tle przichodzi aji ku spiyrkōm wnōntrz touckij społeczności, gdo wiyncyj a gdo mynij „zasłōżōł” na to być „Polŏkym” a czerpać dziynka tymu profity (do przikładu pakety na Gody abo udzioł we delegacyjach myńszości). Porzōnd egzystuje grupa starszych Ostojićevianōw, kierzi sie dzierżōm słowiacko-wanielickij tradycyje a krytycznie dziwajōm na „wielkich Poľokōw”, co sie durch podchlybiajōm gościōm z Wiseł, a widno, że niy ganc bezinteresownie.

Spodziywōm sie, jaki kōmyntŏrze mogōm przijś po ôpublikowaniu takigo tekstu na gōrnoślōnskim portalu. Zaś Polŏki polōnizujōm Ślōnzŏkōw. Możno by trza pojechać do Banatu a przipōmnieć landsmanōm prawõ gyszichtã hajmatu jejich przodkōw, pokŏzać ślōnskõ tożsamościowõ alternatywa, tak jako robi ksiōndz Kurzaj postrzōd Teksanerōw? Ci co doczytali aż sam niych wiedzōm, iże to na zicher niyma intyncyjŏ ôd autora. Dyć wiyszani we Ostojićevie modro-złotyj fany a warzyni „tradycyjnyj” rolady by było dzisio tak samo śmiyszne, jako ty pierogi a wawelski drach. Chcioł bych mōc pedzieć, że nejlepszy by było niechać Toutōw Toutami, ôstawić ich niyskażōnych nacyjōnalizmym, jako żyli przed piyrszymi nŏwiydzkami z Wiseł. Utrŏpa w tym, że bez tyj nowyj mody na polskość zmiyrzali Touciŏ langsam aber sicher ku naturalnyj asymilacyji ze syrbskōm a madziarskōm wiynkszościōm. Tukej niyma prostych rozwiōnzań a snŏdź ich ani niy potrzebujymy my hladać. Werci sie jyno wiedzieć, że kajś tam na połedniu, niycołkich piyńcet kilōmetrōw ôd Cieszyna a Katowic, egzystuje jedna takŏ dziedzina a w nij żyje pŏruset ludzi, co we swojij niyôbyczajnyj kulturze a gŏdce majōm aji ślōnski pierwiastek.

Fotografije włŏsne z wyprawy autora do Wojwodiny we siyrpniu 2024 roku.