Sztuka na Śląsku Cieszyńskim: Ukryte skarby Ostrawy – rzeźby Jany Chráskovej

Druga połowa dwudziestego wieku była czasem dynamicznego rozwoju wielu wschodnioeuropejskich miast. To wtedy w bardzo szybkim tempie powstawały nowe osiedla z funkcjonalną infrastrukturą. Ostrawa, największe miasto pogranicza śląsko-morawskiego, jest jednym z takich miejsc. Choć dziś, w powszechnej świadomości, osiedla socrealistyczne i socmodernistyczne kojarzą się jako miejsca stawiające funkcję ponad estetykę, to tak naprawdę miejsca te pełne są obiektów powstałych jedynie w celach dekoracyjnych. Spacerując nawet najbardziej niepozornymi uliczkami Ostrawy możemy natknąć się na wysokiej klasy rzeźby, reliefy i mozaiki ozdabiające budynki i skwery. Jedną z wyróżniających się artystek, której prace zdobią przestrzeń publiczną miasta jest pochodząca z Opawy Jana Chrásková.

Chrásková urodziła się w 1948 roku w Opawie. W latach 1963-1967 uczyła się ceramiki w Liceum Sztuk Użytkowych w mieście Uherské Hradiště, a następnie studiowała w Wyższej Szkole Sztuk Użytkowych w Pradze, którą ukończyła w 1973 roku. Tworzy zarówno ceramikę jak i większych rozmiarów obiekty – wolnostojące rzeźby i mozaiki. Jej prace charakteryzują się zgaszoną, często pastelową kolorystyką, miękką, organiczną linią i użyciem motywów roślinnych. W monumentalnych pracach unika tematów politycznych, w przeciwieństwie do wielu artystów okresu socjalistycznego nie tworzy pomników upamiętniających postaci czy wydarzenia. Tematyka jej prac w znacznej mierze dotyczy życia człowieka oraz natury. Artystka tworzy do dziś, a poza sztuką, wraz z mężem Pavlem, zajmuje się prowadzeniem ogrodu w Kralovcu pod Opawą.

Jej pierwsze monumentalne dzieło to mozaika „Świat dzieci/drzewo” znajdująca się w atrium dawnej szkoły podstawowej przy ulicy Ludvíka Podéstě, w którym aktualnie mieści się Wydział Inżynierii Lądowej Uczelni Technicznej w Ostrawie. Obecnie kompozycja składa się z mozaiki złożonej z nieregularnych ceramicznych płytek w odcieniach zieleni i błękitu. Wśród gałęzi umieszczone zostały trzy okrągłe kafle w kolorze ciemnej czerwieni, kontrastujące z chłodnymi odcieniami drzewa. Zza korony drzewa wygląda wschodzące słońce, od którego rozchodzą się miękko formowane promienie. Pierwotnie dzieło składało się również z trzech wolnostojących figur przedstawiających socjalistyczny model rodziny. Ojciec-robotnik trzymał w ręku klucz, matka-strażniczka ogniska domowego kosz z plonami, a stojące obok nich dziecko oddawało się beztroskiej zabawie. Rzeźby usunięto prawdopodobnie w czasie zmiany funkcji budynku, kiedy uznano że ich treść nie pasuje do nowych użytkowników budynku – studentów.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Kolejnym dziełem wartym uwagi jest powstały w 1978 roku relief „Ptaki” znajdujący się w budynku dawnej poczty przy ulicy Jabłońskiego. Relief ma kształt koła wpisanego w kwadrat, utrzymany jest w naturalnej kolorystyce brązów i beży. Ceramiczne płytki o widocznej fakturze układają się w kształt sylwetek trzech ptaków, prawdopodobnie gołębi, co nawiązuje do dawnego wykorzystania tych ptaków do przekazywania wiadomości. Dziś poczta została przeniesiona a w budynku mieści się targ przez co dostęp do działa jest utrudniony, ponieważ często zasłaniają go stragany.

Na niepozornym parkingu przy ulicy Jugosławskiej znajduje się kolejne z dzieł Chráskovej zatytułowane „Kwiat”. Na zielonym skwerku pośród osiedlowych bloków ukryta jest totemiczna forma złożona z przeciętych na pół i rozsuniętych spirali, które przywodzą na myśl skamieniałe amonity bądź tryby maszyny. Całą konstrukcję wieńczy nieregularnie opracowana korona kwiatu. Zarówno geometryczna i totemiczna forma może kojarzyć się ze sztuką Azteków, stylem art déco bądź popularną w Czechach architektoniczną formą kubizmu.

Wiele z prac powstałych w drugiej połowie dwudziestego wieku zostało zniszczonych ze względu na złe skojarzenia z okresem w którym powstały, bądź też po prostu z powodu braku ochrony ze strony konserwatora zabytków. Ten los spotkał także niektóre z dzieł Jany Chráskovej. Przykładem była znajdująca się przy ulicy Warenskiej praca „Owoce słonecznej Bułgarii”, relief który artystka stworzyła wspólnie z mężem w 1987 roku. Składał się on z ceramicznych płytek w wielu odcieniach błękitu, które rozchodziły się po ścianie budynku, imitując fale morskie. Na nich umieszczone było słońce, owoce i kwiaty kojarzące się z Bułgarią. Relief usunięto po 2013 roku.

Prace artystki to tylko kilka z niepozornych obiektów jakie można zobaczyć w przestrzeni miejskiej Ostravy. Zwiedzając miasto warto więc zaglądać w nawet najbardziej niepozorne zakamarki, bo być może czeka w nich obiekt godny uwagi.

Bibliografia:

• Marta Vosečkova, Akademická sochařka Jana Chrásková. Keramická tvorba, Opava 1988
• Technická univerzita Ostrava, Jana Chrásková: Svět dětí/Strom
• Natura Opava, Opavští akademičtí sochaři, manželé Chráskovi, tvoří také zahradu v Třebomi
• Ostravské sochy, Jana Chrásková: Svět dětí/Strom
• Ostravské sochy, Jana Chrásková: Ptáci
• Ostravské sochy, Jana Chrásková: Kytka
• Ostravské sochy, Jana Chrásková: Plody slunného Bulharska

Martyna Wiecha – bytomianka, studentka historii sztuki na Uniwersytecie Wrocławskim. Jej naukowe zainteresowania skupiają się na rzeźbie barokowej na Śląsku, w Czechach i na Morawach. Prywatnie miłośniczka kotów i wszystkiego co czeskie.

Tekst powstał w ramach projektu pt. „Jeden Uniwersytet – Wiele Możliwości. Program Zintegrowany” i jest efektem pracy grupy projektowej „Sztuka na Śląsku Cieszyńskim” powstałej dzięki konkursowi „Współmyślenie w humanistyce”