Racibōrz: prymiera filmu ô Carlu Ulitzce
Wczorej (6.02.2022) we Raciborzu bōła premiera piyrszego filmu dokumentalnego ô Carlu Ulitzce. Film wyreżyserowoł Adrian Szczypiński.
Carl Ulitzka (1873-1953) to fest wŏżnŏ persōna dlŏ Gōrnego Ślōnska, kerŏ je zapomnianŏ. Ulitzka to katolicki ksiōndz, m. in. farŏrz we Raciborzu, ślōnski politykier, twōrca i reskirok Katholische Volkspartei – tajle niymieckiej partyje Centrum, bił sie ô niyprzileżytość Gōrnego Ślōnska. We latach 1922–1933 bōł reskirokiym pruskiygo Wydziału Krŏjowego – de facto reskirokiym niymieckiej Provinz Oberschlesien, w czasie II wojny bōł hereszrantantem nazistowskiygo koncentracyjnego lagra Dachau, po wojnie spōłôrganizowoł niymieckõ partyjõ CDU.
Na zaczōntku przed filmem reżyser pedzioł, że je to film ze ôbowiōnzku, film to jego prywatnŏ inicjatywa. Po filmie Szczypiński pedzioł, że trza postawić Ulitzce dynkmal we Raciborzu. Wchōd na film bōł wolny, a na zali RCK bōło mocka persōnōw. Bōła to piyrszŏ tajla filmu, kerŏ zamianowali “Ulitzka – niekoronowany król Górnego Śląska”. Dokument trwoł 125 min, majstrowany bōł bez 4 lata. Drugŏ tajla bydzie krajem roku. We piyrszej tajli ôsprŏwiano ô żybobyciu Ulitzki ôd narodzin do 1939 – tj. do przegōniyniŏ. Drugŏ tajla bydzie ô dŏlszej tajli jego żywobyciŏ, kere zakōńczyło sie we 1953 r. Majōm tyż ôsprŏwiać czamu Ulitzka je zapōmnianōm persōnōm.
Po tytule filmu spodziewoł żech sie czegoś richtig dobrego, niystety wyszło strzednio, film uretowoł Guido Hitze – niymiecki biograf Carla Ulitzki. Bōło pŏrã dobrych mōmentōw we filmie, ale bōły tyż mōmenty złe. Nojgorzej wylŏz ks. Jan Kopiec – rzimskokatolicki biskup gliwickiyj diecezyje. We filmie ôsprŏwiałŏ mocka wielebnych, bōło tyż pŏru historykōw i persōny, kere sie ze bohaterem filmu trefiōły. Film chwŏli Ulitzki przede wszyjskim jako ksiyndza, za mało je ô polityce, ino na marginesie spōminŏ sie ô biciu sie ôd Ulitzki ô niyprzileżyty Ślōnsk. Do tego biskup Kopiec irracjonalnie wysuwŏ hipotezã, iże Ulitzka niy chcioł, by Ślōnsk dostoł sie do Polski po I wojnie, bezto że Polska bōła czymś nowym, niypewnym. Prof. Górecki – rzimskokatolicki ksiōndz gŏdŏ, że Ulitzce rozchodziło sie ô jedność Gōrnego Ślōnska, a niy ô separatyzm. We filmie spōmniano ô Konferencyji Kandrzinskiyj, ale przi tym pedziano, że idyjŏ niyprzileżytoście Gōrnego Ślōnska bōła idyjōm utopijnōm. Kej ôsprŏwiano ô podziale ludnoście na Ślōnsku, to gŏdano ino ô Polŏkach i Niymcach, niy ô Ślōnzŏkach samych w sobie. Podkreślano zasugi farŏrza dlŏ polskogŏdkowych wiernych. Górecki pedzioł, że Ślōnzŏki gŏdajōm na codziyń po polsku, tak jak Wielgopolanie… Jeden ze chopōw, kery znoł prałata Ulitzki, pedzioł że u ônego we chaupie gŏdanŏ gwarōm ślōnskōm… We filmie usłyszymy, że I i II Powstania Ślōnskie bōły ôdpedziōm na niymieckie akty agresyjōw na Ślōnsku… Jednakoż uretowano temat, kej narrator pedzioł, że III Powstanie Ślōnskie to tak richtig bōła wojna polsko-niymieckŏ, co potwierdził Guido Hitze. Na koniyc biskup Kopiec prziznoł, że tajlunek Ślōnska to bōła tragedyjŏ.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
We filmie brakło głosu ślōnskich regijōnalistōw, niy zaproszōno do projektu żŏdnego ślōnskiygo politykiera, ani inkszej persōny ze ślōnskich strzodowisk.
Takie filmy sōm nōm Ślōnzŏkōm potrzebne, ale muszōm być ône dobrze zmajstrowane. Czowiek, kery niy znŏ ślōnskiyj historyje i specyfiki naszego hajmatu sie potraci. Film wŏrt je ôbejzdrzeniŏ, ale ôd świadomej persōny, kerŏ poradzi krytycznie analizować.
Po Korfantym , druga tragiczna osobowosc Gornego Slaska .Obaj chcieli wiecej dla swojej ojczyzny , obum sie nie udalo. Carl mial wiecej szczescia. Zdazyl jeszcze wrocic na stare smieci. Ale tez szybko je opuscil. Nie chcial chyba skonczyc jak Korfanty. To , ze go Niemcy usuneli ze stanowiska za tolerowanie jezyka polskiego i wyslali na banicje , nie bylo zadnym tlumaczeniem i obrona dla kogos , komu Slask marzyl sie w postaci wolnego landu niemieckiej Rzeszy. Polskosc czegos takiego nie toleruje.
Autor recynzyji chyba nie czytoł, co a wiela Guido Hitze pisoł we swojij fest hrubej biografiji Ulitzki o powiōnzaniach Ulitzki ze sprawōm niypodlygłości Gōrnego Ślōnska…
Ja, szło we filmie inakszy pozukłodać narracyjō we sprawie niypodległości, ale na tle żywobyciŏ Ulitzki, a tego co zrobiył, to ōnego nie do kōńca jasne a niedłōgi działania w tej sprawie ciynżko w takim filmie biograficznym pokŏzać jakoś bardzij, to ni ma aż tak ważno sztela życiorysa. No a na co miały by być we filmie regionalne politykery, dyć żodyn z nich sie do porzōndku nie zajmuje Ulitzkōm, ani nie stawiŏ go ofyn za swōj polityczny muster. Co wiyncyj, we gōrnoślōnskij regiōnalnej publicystyce przecynio sie a tyż i robi mity ze działań Ulitzki ku niypodległości Ślōnska… Jak by na podstawie takigo pisaniŏ by eszcze jaki polityker mioł co fandzolić, to było by to yno na minus dlŏ filmu…
Dalij, bp. Kopiec mo recht, kiej niytajlowani stŏwiŏ za ważny cyl działań Ulitzki…
Fajnŏ recenzyjŏ, i sehr gut, co po ślōnsku a ze ôdpowiednij perspektywy. Fandzolynie elit, co ôni na zicher niy chcieli niyzawislosci G/Ś je polskōm narracyjōm… Jednako, kej utopijnŏ sie ôna stała bez vetto Francyji. Niy wiã, fto stoji za “niyprzilezytość” we znaczyniu “niepodleglość”, ale ône mŏ już inksze znaczynie we ślōnskij gŏdce. “niyzawislość” absztamuje niy jako ôd niym. “Unabhängigkeit”. “Un” je negacyjōm, tlōmaczōne na ślōnski na “niy”, nō a “hängen” to “wisieć”. Durch “persony” to tyż trochã zubożŏ ślōnskõ gŏdkã, sōm tyż lojty a ludzie :). Podsztrychnã, sam ôstatni zdani recynzyji, bo je fest wŏżne, bo kej polsko socjalizacyjŏ niy szkoli kriticznie analizować, to dobrze co we tekstach po ślōnsku je ô tym pisano.