Piotr Zdanowicz: „Plaskate noski”… lebo 80 lŏt nazŏd w Alt Cosel

Jŏ wiym, iże Ślōnzŏki niy fest radzi spōminajōm swoje roztomajte utropy, ale skuli tego, iże taki dziyń i bez to, iże latoś mijŏ 80 lŏt, to pora słōw ku spamiyńci takich “poru” Ślōnzŏkōw, ô kerych już corŏz mynij ludzi pamiynto.

Ôd lipnia do krysu podzimu 1944 amerykōńske fligry kelanŏście razy bōmbardyrowały fabryka IG Farben w Kandrzinie (terŏzki je tam werk Azoty). Atoli przi tyj merskij przileżytości pŏraset bōmbōw śleciało na dziedzinkã Alt Cosel (Stare Kojźle) i bliske Brześcy. Ôwe bōmby, ôkrōm tego, iże ôbrōciyły w niwerã pŏradziesiōnt dōmōw, to wezły żywobycie aby 136 ludziōm, postrzōd kerych było 51 bajtli, co ni mieli baji 10 lŏt (strzedni wiek ôfiŏr to 23 lata)… Czamu te fligry i bōmby krōm mimymieckij fabryki, leciały tyż na niywinnych ludzi, prōbowołch wybadać a wyeklerować w ksiōnżce, kerŏ – mōm nadziejã – sie drap ukŏrze. Beztōż terŏzki ino porã słōw i krōtki gedicht…

Jedyn fest majoryntny chop ze Starego Kojźlŏ postrzōd ôzprŏwki ô tych latach, spōminoł, iże jego Ślubnŏ była ôwdy modōm frelkōm i z uzdaniŏ miymieckigo ferwaltōngu miała flyjgã nad familijōm, kaj było sztworo dzieci, a chopa wziōni na frōnt…

Bōł prawie 7 lipnia 1944 r. i Lyjna szła do tyj chałpki za wsiōm i kej była bezma na placu – jak zaôbycz – trzi nojmodsze bajtle zaczły dō nij kiwać i cisły do ôkna swoje ucieszne papelki… Gynał ôwdy – lebo dziepiyro ôwdy, rozlygło sie ôkropiczne wycie buczkōw i na niebie pokŏzało sie bez 150 fligrōw… Toć, ludzie w Alt Cosel wiedzieli, iże Amerykōny bydōm bōmbardyrować IG Farben, a wtynczŏs ôstanie ino rzykać, coby zabłōnkanŏ bōmba niy trefiyła w jejich chałpã… I richtich – zaczli bōmbardyrować, atoli niy IG Farben, ino gynau Alt Cosel…

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Lyjna dojzdrzała na niebie kelaset czŏrnych pōnktōw, a cołke przestrzyństwo zaczōn wypołniać corŏz barzij ôszkliwy dziwacki klang… Tōż choć miała dziepiyro 14 lŏt, wiedziała, iże terŏzki mŏ biegnōńć tak drap, jak jeszcze nigdy – tam ku dōmōm, kaj szło sie jako skryć… Jeszcze rŏz wejzdrzała do zadku ku ôknie, a tam maluśki syneczek i dwie dziołszki dalij machały łapkōma, bo niy poradziyły spokopić, czamu Lyjnka tak drap ôd nich uciykŏ…

Piyrszy lagramyncki klang eksplozyje rozlegnōł sie, kej Lyjna była już przi bōnkrze na Gleiwitzerstarsse… Potym zarŏzki drugi, sztworty, sztyrdziesty, możno sztyrychsetny… Atoli bajtelki ze chałpki za wsiōm już tego niy usłyszały, bo tyn trzeci terfiył w postrzodek jejich dōmu i świat, do kerego durch kiwały łapkami, w ôka mrziku zawar przed niymi swoje dźwiyrza… Tyn Starzik, kerzi mi to ôsprawiali, padali, iże jejich Ślubnŏ do kōnca życiŏ miała w ôczach te maluśke noski przi szybie i bez cołke żywobycie niy znŏdła ôdpedzyniŏ, eli mōgła wtynczŏs zrobić do swojich maluśkich kamracikōw cosikej wiyncyj…

PLASKATE NOSKI

Niy trza nōm tu herskij Pōnboczka statuy

Szumnych słōw, purpury, drugigo Lichyniŏ

Ino Anno Domini… – te sztyrdziyści sztyry

Coby niy uciykło fōrt za krys istniyniŏ

Hildce było dwa roki, Paulek szula zaczōn

Ryjzka miała ôjziym, a Antōnek miesiōnc

Hedwiśka se prawie ze psiŏczkym igrała

A mały Richatek zajś włajziył na szezlōng

Szłapki mieli drobne coby szlak ôstawić

Spokopić świat srogi tã maluśkōm gŏwkõ

Wyzgerny Zefliczek chcioł ôstać kaufmanym

A mōndrŏ Hyjdelka na zicher rechtōrkōm

Terŏz patrzōm z wiyrchu na swoje Alt Cosel

S noskōma plaskatymi ôd ty modryj szyby

I snŏci chcōm ôd nŏs już aby jednego

Coby niy zapōmnyć, że kejsik sam byli.

POST SCRIPTUM: Po 1945 r. żaden podmiot administracji polskiego państwa nie upamiętnił w żaden sposób cywilnych ofiar bombardowań w 1944 r. ze Starego Koźla, Brzeziec, Bierawy, Koźla, Kędzierzyna i innych okolicznych miejscowości – a jeżeli wspominano o tym fakcie, to zawsze w sposób techniczny, akademicki, odczłowieczony… Skromny pomnik, raczej symboliczny grób, stanął dopiero w 2016 r. na cmentarzu w Starym Koźlu ufundowany przez mieszkańców parafii Stare Koźle i Brzeźce, przy „moralnym” wsparciu miejscowej gminy… Na uroczystości poświęcenia pomnika przez miejscowego proboszcza, nie było żadnych oficjeli i samorządowców wyższych szczebli (prócz wójta i samorządowców gminy Bierawa). Nawet ówczesna Starościna powiatu kędzierzyńsko-kozielskiego – mieszkanka Starego Koźla – była na uroczystości jako osoba prywatna…

Nieco później jednemu ze skwerów w Kędzierzynie-Koźlu – 5 km od tragedii sprzed 80 lat, nadano imię Lotników XV Armii Powietrznej Stanów Zjednoczonych – tych którzy ginęli bombardując niemieckie zakłady, ale też zabili w okolicy obecnego Kędzierzyna-Koźla przeszło 200 cywilów… Wiem, że była wojna i jeszcze więcej ludzi ginęło z powodu niemieckich bomb w Warszawie i setkach innych polskich miejscowości. Tyle tylko, że tam nikt nie nazywa parków imieniem lotników z Luftwaffe…

Tak, wiem – to „zupełnie coś innego”, ale mnie nie chodzi o to, kto jest z definicji „dobry”, a kto „zły”, ale o zwykłą empatię i szacunek dla nielicznych już ludzi, którzy wciąż widzą rozszarpane ciała rozpoznawane po medalikach i pierścionkach… Wciąż słyszą wycie matek i ojców, którzy po powrocie do domu znajdowali pośród ruin, szczątki „tego”, co było kiedyś ich dziećmi… Dlatego mam wrażenie, że dla nas Ślązaków w sprawach istotnych nic się nie zmieniło – wciąż jesteśmy ludźmi „innej” kategorii, bo myślimy mało „prawowiernie” i mowę mamy zbyt „śmieszną” i CV niejednoznaczne… i nawet umieramy kontrowersyjnie – jakoś tak „nie ku chwale” i bez wypiętych piersi… – tylko z nosami przyklejonymi do tej naszej „odwiecznej” śląskiej szyby…

Przodnio fotografijo: Piotr Krysiak Obiektyw PK