Piotr Zdanowicz: Frajne gŏdki ô ślōnskij gŏdce #3 (wersyjŏ ślōnskŏ + polskŏ)

Piotr Zdanowicz: Frajne gŏdki ô ślōnskij gŏdce #3 (wersyjŏ ślōnskŏ)

Kej tak spoziyrōm na roztomajte powziyńcia kludzōne skirz starōnkōw swiōnzanych z piastowaniym ślōnskij kultury, gyszichty a tożsamości, i kej ôbserwujã trefiynia tŏwarziszōnce fungowaniōm tykajōncym uzdaniŏ ślōnskij gŏdki bez polski sztat, to tropiōm mie dwie kwestyje, kere sōm bezma jednake, atoli blank ôpaczne ôćby Jekyll ze Hyde’em.

Toć z jednyj zajty ciynżko spokopić, iże po 20 pōmianach sztatu bez ôstatnie 1300 lŏt; po cołkich storŏczach reskyrowaniŏ bez niywłŏsnych beamtrōw i ferwaltrōw, bez swojigo hymnu, fany i szule kaj szło by uczyć ślōnskij gŏdki abo gyszichty… Po 80 ôstatnich latach, kej sztyjc atakyrowano było wszyjsko co echt ślōnske – Ślōnzŏki, krōm wszyjskimu durch majōm włŏsnõ etnicznõ idyntyfikacyjõ i prziznŏwajōm sie do ślōnskij nacyje w powszechnym welowaniu.

A dyć niy poradzã sie tyż wytuplikować, iże po po telu storŏczach, kej naszŏ gŏdka była ino miszōngym dialektōw bez szrajbōnku… Kej niy było ślōnskich podryncznikōw, ksiōnżkōw, a Polŏki mieli naszõ mŏwã za ôszkliwy abo cyrkuśny wulgaryzm – antlich podarziło sie zecalić ślōnske „gŏdanie” w jedyn jynzyk, a ôkrōm tego ôtwiyrŏ sie zgolymŏ przileżytość, coby wkludzić gŏdkã ślōnskõ do zŏcnyj familyje jynzykōw świata – to ôkazuje sie, iże srogŏ tajla Ślōnzŏkōw mŏ prawie to wszyjsko „w rzici” – „no bo przecã u nŏs piyrwyj gŏdało się blank inakszyj”…

 

Bojōnczka, styd lebo duchowne zgniylstwo

Bez to tropi mie porã dalszych kwestyji. Bez tyn przikłŏd, pojakymu terŏźnym Ślōnzŏkōm tak snadno idzie wciś niywłŏsnõ gyszichtã, kulturã i tradycyjõ, a tak ciynżko przeprzić nŏs, coby my byli chutni do poznŏwaniŏ istyj ślōnskości? Możno beztōż, iże po 1945 r. Ślōnsk ôstoł bezma w cołkości wysnŏżōny ze elit i ludzi wyzgernych, a możno tyż skuli zgniylstwa, ôportunizmu i kōnformizmu mocy Ślōnzŏkōw, kerzi radzi przedŏwajōm swojã ślōnskõ zŏcność kŏżdymu, kery ciepnie trochã srogszy kranc wusztu.

Niy idzie mi tukej ô gyneracyjõ wojynno lebo tych, kerzi żyli postrzōd lagramynckij ôstudy i gwołtōw, kerzi byli zawiyrani w lagrach i kej abszlagowano było ludzi ze wszelkij zŏcy – bo dō nich prawe było retowanie żywobyciŏ, a niy ślōnskij kultury. Rozchodzi mi sie radszyj ô jejich potōmnych, kerzi niy sōm już przecã zawiyrani w ruskich i polskich lagrach, gwŏłcyni abo wyciepowani z roboty za poglōndy…

Kej porã dni nazŏd podzielōłch sie tã refleksyjōm we skupinie ôpolskich Ślōnzŏkōw, to dostołch ôdpedzynie: jak to pojakymu? Beztōż, iże durch majōm strach prziznŏwać sie do ślōnskości… Możno ja, atoli miołech zastrojynie spytać, czamu kej ino skōńczyła sie kōmōna, niy mieli bojōnczki, coby sie prziznŏwać do miymieckości. Dyć po 1945 r. bycie Miymcym przikludzało zaôbycz srogszõ biydã, aniżeli bycie Ślōnzŏkym.

Tōż niy wiym, eli richtich mōgymy sie dzisiej bŏć ô co wiyncyj, aniżeli ô to, iże zasik zrobiōm s nŏs gupkōw abo zhejtujōm? Przecã Polŏki bydōncy w ruskij niywole mieli siyła wiyncyj powodōw do hrōzy, a przecã prawie ôwdy stworzili ôgrōmnõ tajlã wertownych dzieł z dōmyny kōnsztu, literatury i muzyki, bydōncych terŏz jejich dobrym nŏrodowym?

Atoli możno baj niy idzie ô bojōnczka, a radszyj ô gańba. Możno terŏźny Ślōnzŏk mataczkuje i dorobiŏ ideologijõ do faktōw, bo doł sie pedzieć, iże „uprŏwianiŏ ślōnskości” – tyj niy uzdanyj bez Rzeczpospolitã, trza sie stydzić, ôćby udziału we „targowicy”. Toć mōmy jeszcze tã przileżytość, coby przikryć nasze ślōnske chyby larwōm bŏzna.

Znōmy przecã take familijne trefy z Polŏkōma, kej prawie poznany ujek Kazik poprosi z blyckym w ôku, cobychmy pedzieli cosik po ślōnsku”… I te szkamry, i ucieszne emocyje – ôćby mały psiŏczek mioł stŏnōńć na dwōch szłapkach i uciesznie zaszczekać…

A przecã żŏdyn niy chce robić za uciesznego psiŏczka przed ludźmi, kerzi majōm sie za barzij wertownych, ino beztōż, iże sōm „odwiecznymi Polakami”, bez zglyndu na to, eli wiecheć słōmy wyłażōncyj ze szczewikōw kilŏ jich niy ino po brzuchu, ale zasłōniŏ tyż cołke pole widzyniŏ. Ano barzij ajnfach je ôstać Polŏkym albo Miymcym, bo przecã na żŏdnym trefie niy poproszōm nŏs coby my gŏdali we polskij abo miymieckij gŏdce.

A jednakōż przeszło sto lŏt do zadku na Kanderzińskij Kōnferyncyji, gōrnoślōnske politykry wszelakich zortōw (ôkrōm zwolynnikōw Polski ôd Korfantego i kōmunistōw), kerzi roznajmiyli ôwdy nastōnie swobodnyj republiki gōrnoślōnskij, dali nōm przikłŏd, iże Ślōnzŏki tyż mogōm mieć swojã trzeciõ drōgã …

 

Świadōmość formuje byt

Tōż skuli tych wszyjskich faktorōw, a ôsobliwie skirz relacyji mocy Ślōnzŏkōw i cołkich ślōnskich strzodowisk do włŏsnyj tradycyje – te Ślōnzŏki, kerzi chcōm do swojigo Muterlandu czegoś wiyncyj, krōm tego iże zaôbycz same muszōm sie ôd nowa uczyć ślōnskości, i majōm sztyjc starōnek i utropã skirz „polsko-warszawskij” ironije i arogancyje, to na przidŏwek muszōm sie durch przebijać bez betōng ślōnskij ôbojyntności i niywiedzy.

Ftoś powiy – zajś narzykanie i wajanie. Możno ja, atoli zdŏwŏ mi sie (a nikej mōm baji istość) iże Ślōnzŏki snŏci najbarzij sōm aktywne ôwdy, kej je przileżytość coby wyśmiŏć ludzi ô inkszych poglōndach, a nōjlepij hejtować Polŏkōw i bez tyn knif ôbznajmić cołkimu światu nasz futrowany krupniŏkōma silesian power.

Keby Szczepōn Twardoch, rŏz za tydziyń szrajbowoł swoje pierd(…) się Polsko, to aktywizacyjŏ medialnŏ Ślōnzŏkōw zaszperowała by internet, ale tyn spōntaniczny wpis na muster happeningu bōł skuteczny prawie bez to, iże bōł jednōrazowy. Rest czasu Twardoch i inksi przepyndzajōm na tworziniu czegoś wiyncyj, atoli mocka Ślōnzŏkōw znŏ ino tyn jedyn przejŏw jego twōrczości.

Kejśik jedyn mody Ślōnzŏk pedzioł mi, iże ni mŏ zastrojyniŏ coby poznŏwać ślōnskõ gyszichtã i czytać ślōnske ksiônżki, bo strzedni Polŏk tyż niy znŏ swojij gyszichty, choć uczy się ô nij latami. To isto prŏwda, ale strzedni Polŏk, kej aji niy poradzi pokŏzać na landkarcie Warszawy, to bez prŏce pokŏże swōj pas, kaj stoji iże przinŏleży do polskij nacyje. Nōm za pas, fanã, hymn i cołki rest musi styknōńć nasza wiedza ô Ślōnsku i zŏca do jego tradycyje – nō tōż jyny to, co mōmy w gŏwach i sercach.

Tedy, kej niy bydymy mieć anongu coby pedzieć ô Ślōnsku nic kōnkretnego, to dycki w ôczach Polŏkōw bydymy niyôbyczajnymi silesio-ludkami – szapśnymi i cyrkuśnymi, ôbmaraszōnymi wōnglym gupolami ôsprawiajōncymi wice swojōm dziwackõ charwōm, bez żŏdnyj włŏsnyj idyntyfikacyje, krōm negacyji wszyjskigo co polske.

 

Niy poradzymy spokopić belery, podwiyl niy znōmy prŏwdy

Bez bajszpil, gŏdajōm iże prziniyśli nōm „kaganek oświaty” – a my aji niy wiymy, iże to gynau na Ślōnsku były piyrsze w cołkim świecie szkoły powszechne i piyrszy program nauczaniŏ… Ślōnske familoki pokazujōm ôćby slumsy, a my ni mōmy anōngu, iże kej powstŏwały murowane, wyposażōne w sztrōm i zaôbycz w kanalizacyjõ kolōnije familŏkōw, a nasze dziedzinki miały stawiynia z kamyniŏ abo cegłōw, to polskŏ wieś była durch z holcu i słōmy, a jejich wychodki (zaczym ôd 1928 r. budowano było drzewiane sławojki) niy były we siyni – jak choćby we familŏkach – ale miały wyglōnd żyrdki przi zadnij ścianie ôd stōdoły…

Ôsprawiajōm tyż, iże dziepiyro Polŏki nauczyli nŏs sprŏwnie gŏdać, a my sōm przeca stela, atoli zasi niy wiymy, iże w 1922 r. spostrzōd ôwdyjszych Górnoślōnzŏkōw 30% gŏdało dwōma jynzykōma, a analfabetōw było u nŏs 1,5%. Za to na przestrzyństwie „niesōncyj nōm cywilizacyjõ” Rzeczpospolityj – bezma 50% ludzi podpisowało sie durch krziżykōma

Prawiōm nōm tyż belery, iże miyszkōmy na Opolszczyźnie abo na Podbeskidziu, bo Ślōnsk to jyny Katowice i ôkolice… A my, choć podszukowaniŏ informacyji ô Ślōnsku idzie zryalizować dyrekt bez porã klikniyńć myszkōm – niy poradzymy spokopić, iże Beskid Ślōnski je ślōnski, a na „wziyntyj z rzici” Opolszczyźnie dycki miyszkali Ślōnzŏki, a niy „opolszczanie” (dyć aji „widzianŏ” ślōnskŏ Karolinka uciykała przed Karlikym prōmp do ôpolskigo Gogolina, a niy na Giszowiec). Po prŏwdzie to nikej niy poradzymy baji pokŏzać, kaj Gōrny Ślōnsk mŏ richtich swōj zaczōntek, a kaj krys, bo siyła Ślōnzŏkōw ni miała przlieżytości coby wejzdrzeć na landkartã Ślōnska inkszõ, aniżeli ta ze usugi „ôbier sztrekã”.

Piyrwyj tyż, ôćby etnograficzny „mordor” pokazŏwali ślōnske szachty, hōłdy, kōminy i bez kryńcynie nosym z brzidzyniym snuli swojã powiarkã na muster „never ending story” ô ślōnskij szpetocie i połnym smōndu sztynksowym lufcie… A my ôpuszczali łeby ôćby bajtle, kerym majoryntne ludzie eklerujōm jakōm gańbōm je mieć w izbie krōm i abfale… I zasik my nic niy wiedzili ô tym, iże ta smrodlawŏ ślōnskŏ industryjŏ – bydōncŏ piyrwyj jednã z nojbarzij modernych na świecie, uretowała Polskã ôd byciŏ najsrogszym „zadupiym” Ojropy.

Gŏdali tyż, iże zmazany czadzōm ślōnski „proletariusz”, kery wiynkszość czasu przepyndzŏ na zicu wele familoka z grubōm w zadku – to je isty archetyp i esyncyjŏ ślōnskości… A my niy poradzymy sie forsztelować, iże mianowanie slōnskościōm szachtōw, hōłdōw aji grubiŏrzōw je gynau tak mōndre, jak podpisowanie dziury po „brōnawyj” szachcie w Bełchatowie mianym „polskość”.

Siyła Ślōnzŏkōw durch niy poradzi tego wszyjskigo spokopić, bo niy sōm tym interesantne aji ślōnske rechtōry i szpece ôd kultury, kerzi zamiast choćby rŏz za kej zôrganizować modym Ślōnzŏkōm ausflug do jakigo ôbiektu zabytkōw techniki, bydōncego pamiōntkōm po industryjalnyj herskości Gōrnego Ślōnska – wolōm zasi jechać na byzuch do Krakowa abo Warszawy, kaj bajtle po rŏz setny usłyszōm pierdoły ô drachach, syrenkach i hyrskich polskich krōlach, z kerych srogŏ tajla miała ze Ślōnskym tela spōlnego, co władce Mōngolije, kerzi tyż byli na Ślōnsku skirz wojynnyj breweryje…

Toć ôficjalnie rwiymy szaty i wajōmy, jak to Polŏki ôbrōciyli w niwerã zabytki i pamiōntki naszyj gyszichty… A dyć kej sie ôkazuje, iże pŏrã zŏcnych ôbiektōw jednakōż ôstało i baji sōm udostympniōne do zwiydzaniŏ, to i tak nŏs niy intersujōm, jeźli ino sōm dalij aniżeli ôstatniŏ zygroda naszego zŏwsiŏ…

 

Krōm wszyjskimu trza sprōbować…

Tōż durch mōmy nasz ślōnski „chocholi taniec”, kery zwŏlniŏ tympo ino ôwdy, kej mōmy zastrojynie przehandlować dalszy złoty rōg, za jakõ czopkã z piōrkami. To prŏwda, iże dotynczŏs robiyła nŏs „za macia” cołkŏ polskŏ „wierchuszka”, bo przeciw ślōnskości może sie w Polsce baji podarzić sztama krajnyj prawice z ruchym ôbrōny transwestytōw. Jednakōż krōm tego zdŏ mi sie, iże skirz roztomajtych zglyndōw gynau terŏzki je ôsobliwŏ przileżytość, coby prōbować potwiyrdzić ślōnske istniynie we polskim sztacie.

Ano możno wacho jak ino spomōc tã idyjõ – bez bajszpil szło by zaczōńć ôd ustōniŏ wiecznyj haje ô ślōnske marginalia i didaskalia i skuli tego wartko zakopać wojynne topory (nojlepij „na ôżartego”, coby jich drab niy znojś). Marzi mi sie tyż – ale tukej wkludzōmy sie w counã utopie i fantazyje – coby Ślōnzŏki byli pospōł, niy ino na welōnkowych plakŏtach.

Krōm tego, warto tyż uwierzić, iże niy sōm my halastrōm zbamōńciōw i dziwolōngōw skŏzanych na niyprzestanne żywobycie w ôstrzodku polsko-miymieckij schizofrynije, ale imyntnie istõ skupinōm, kerŏ w XXI stoleciu w ryaliach spōlnyj i pōnoś dymokratycznyj Ojropy mŏ prawo ôbstŏwać przi włŏsnyj podmiotowości i dopōminać sie ô zŏcã i reszpekt do swojij kultury, gyszichty i tożsamości.

Na kōniec ino jeszcze gańbiatŏ dorada tykajōncŏ ewyntualnych ślōnskich dynkmalōw (tyż wynikajōncŏ ze ôbserwacyji) – cobychmy możno wybōr zorty pisma przidajnego na przileżytość kōmymoracyje naszych ewyntualnych mianōw na tych pōmnikach ôstawiyli prziszłym gyneracyjōm, a sami zajōnli sie radszyj „miyszaniym malty na betōng”, bo sznicować miana (abo co ino) idzie jyny ôwdy, kej je na czym…

Piotr Zdanowicz: Frajne gŏdki ô ślōnskij gŏdce #3 (wersja polska)

Kiedy obserwuję rozmaite staraniach o zachowanie śląskiej kultury, tożsamości, historii, i kiedy śledzę wydarzenia towarzyszące obecnym zabiegom o uznanie śląskiego języka w państwie polskim, to czasem nachodzą mnie pytania nierozłączne, a zarazem różne jak Jekyll z Hyde’em.

Z jednej strony trudno zrozumieć, że Ślązacy po przeszło 20 zmianach państwowości w ciągu ostatnich 1300 lat; po stuleciach bez pełnej suwerenności, hymnu, oficjalnej flagi oraz szkół, w których uczono by śląskiej historii, a także po ostatnich 80 latach nagonki na wszystko co prawdziwie śląskie – wciąż mają jakąś własną tożsamość i dają temu wyraz deklarując śląską narodowość w oficjalnym spisie państwowym.

Jednak równie trudno zrozumieć, że kiedy po tylu stuleciach gdy nasza mowa była zlepkiem dialektów bez formy pisanej, kiedy nie mieliśmy podręczników i śląskich książek, a gŏdkã traktowana była niczym szpetny wulgaryzm – wreszcie udało się zestandaryzować śląskie dialekty w jeden język, i kiedy otwiera się dziejowa szansa, by oficjalnie wprowadzić śląską mowę do rodziny języków świata, to okazuje się, że większość Ślązaków ma na to wszystko maksymalnie „wywalone” – no bo przecã u nŏs piyrwyj gŏdało się blank inakszyj…

 

Strach, wstyd czy duchowe lenistwo…

W związku z powyższym nurtuje mnie kilka kolejnych kwestii. Na przykład dlaczego tylu współczesnym Ślązakom tak łatwo „sprzedać” obcą narrację historyczną, kulturę, tradycję, tożsamość, a tak trudno zachęcić ich do poznawania śląskości? Może dlatego, że po 1945 r. Śląsk został „oczyszczony” z elit i ludzi kreatywnych, a może po części również z powodu gnuśności intelektualnej i oportunizmu wielu Ślązaków, chętnie sprzedających swą tożsamość każdemu, kto rzuci nieco większy kranc wusztu.

Nie chodzi bynajmniej o pokolenie wojenno-powojenne, czyli ludzi prześladowanych, bitych, gwałconych, zamykanych w łagrach i obozach, bo ich perspektywą było ratowanie życia, a nie ratowanie śląskiej kultury. Mam raczej na myśli ich potomków, którzy nie są już przecież przymuszani, gwałceni albo wyrzucani z pracy za poglądy…

Gdy kilka dni temu podzieliłem się tą refleksją w gronie śląskich opolskich autochtonów, otrzymałem odpowiedź – jak to dlaczego, bo wciąż się boją przyznawać do śląskości… Być może, ale przecież do niemieckości mieszkańcy Górnego Śląska nie bali się przyznać, gdy tylko skończyła się komuna, chociaż po 1945 r. bycie Niemcem implikowało jeszcze większe „kłopoty”, aniżeli bycie Ślązakiem.

Zresztą, czy możemy się dzisiaj obawiać czegoś więcej ponad to, że zostaniemy znowu wyśmiani lub zhejtowani? Czy nie więcej powodów do strachu mieli na przykład Polacy – zwłaszcza w zaborze rosyjskim, którzy właśnie w czasach swej państwowej niewoli stworzyli ogromną ilość wartościowych dzieł sztuki, literatury i muzyki, będących teraz ich dobrem narodowym.

A może bardziej niż o strach, chodzi raczej o wstyd. Może dzisiejszy Ślązak lawiruje i dorabia ideologię do faktów, bo dał sobie wmówić, że „uprawianie śląskości” – tej nie namaszczonej przez Rzeczpospolitą, to proceder wstydliwy niczym udziału w „targowicy”, no chyba, że zdecydujemy się naszą „niewłaściwą śląską postawę” zakryć maską błazna.

Znamy przecież sytuacje, gdy na polskim przyjęciu, dopiero co poznany wujek Kazik poprosi z błyskiem w oku abyśmy powiedzieli coś po śląsku… i potem szepty i radosne podniecenie, jakby mały pudelek miał stanąć na dwóch łapkach i zabawnie zaszczekać…

A przecież nikt nie lubi występować w roli pudelka przed ludźmi, którzy traktują nas protekcjonalnie z tego tylko powodu, że są „odwiecznymi Polakami”, chociaż często wiecheć słomy sterczącej z butów gilgocze ich nie tylko po brzuchu, ale wręcz przesłania pole widzenia. O wiele bezpieczniej jest zostać Polakiem albo Niemcem, bo przecież nikt na żadnym przyjęciu nie poprosi nas abyśmy mówili po polsku albo tym bardziej po niemiecku.

A jednak już przeszło sto lat temu Górnoślązacy wszystkich opcji politycznych z wyjątkiem propolskich korfantystów i probolszewickich komunistów, którzy na Konferencji Kędzierzyńskiej proklamowali niepodległą republikę górnośląską, dali nam przecież przykład, że również my możemy mieć swoją trzecią drogę…

 

Świadomość kształtuje byt…

Niestety, postawa wobec śląskości bardzo wielu współczesnych śląskich autochtonów oraz całych śląskich środowisk powoduje, że Ślązacy, którzy chcą czegoś więcej dla swego Muterlandu, oprócz tego, że po części sami na nowo uczą się śląskości i zmagają z „polsko-warszawską” ironią, arogancją i wrogością, to jeszcze muszą się przebijać przez żelbetowy mur obojętności oraz ignorancji własnych rodaków.

Ktoś powie – znowu narzekactwo… Być może, ale z moich obserwacji wynika, że Ślązacy najbardziej uaktywniają się w sensie etnicznym, kiedy jest okazja, by wyśmiać ludzi mających inne poglądy, a najlepiej hejtować coś polskiego i tym samym zamanifestować swój karmiony krupniokami silesian power.

Gdyby Szczepan Twardoch co tydzień pisał swoje pierd(…) się Polsko, to aktywność medialna Ślązaków zatkałaby internet, ale to działanie w typie spontanicznego happeningu było skuteczne właśnie dlatego, ponieważ było jednorazowe. Resztę czasu Twardoch i jemu podobni spędzają na robieniu czegoś więcej, ale dla wielu Ślązaków ów wpis był jedynym  przejawem twórczości Twardocha (oraz innej śląskiej twórczości), która jest im znana.

Kiedyś pewien młody Ślązak powiedział mi, że nie ma zamiaru zgłębiać śląskich dziejów i czytać śląskich książek, bo przeciętny Polak też nie zna swojej historii, chociaż uczy się jej latami. To prawda, ale przeciętny Polak, nawet jeśli nie potrafi pokazać na mapie Warszawy, to bez trudu pokaże swój dowód tożsamości, gdzie jest napisane, że jest Polakiem. Naszym śląskim dowodem tożsamości, a także flagą, hymnem i całą resztą jest nasza wiedza o Śląsku i przywiązanie do jego prawdziwej tradycji – czyli to, co mamy w głowach i sercach.

Jeżeli nie będziemy potrafili powiedzieć o Śląsku niczego logicznego, konkretnego i merytorycznego, to w oczach Polaków będziemy niezmiennie rubasznymi silesio-ludkami – takimi upierniczonymi węglem głupolami zabawiającymi Polaków swą żenującą do rozpuku gwarą, bez jakiejkolwiek identyfikacji wykraczającej poza prymitywną negację wszystkiego, co polskie.

 

Nie da się zdemaskować kłamstw, jeśli nie zna się prawdy…

Mówią nam na przykład, że przynieśli kaganek oświaty, a my nie wiemy, że to na Śląsku były pierwsze szkoły powszechne i pierwszy w świecie program nauczania… Śląskie familoki pokazują jako slumsy, a my nie wiemy, że kiedy budowano zelektryfikowane i często skanalizowane osiedla familoków, a nasze wsie były już z kamienia lub cegły, to w polskich wioskach królowała drewniano-słomiana rustykalność, a ubikacje (zanim w 1928 r. nastał czas drewnianych sławojek) nie były na półpiętrze (jak w familokach), ale miały postać żerdzi przytwierdzonej do tylnej ściany stodoły…

Mówią nam, że nauczyli nas poprawnej polszczyzny, a my nie wiemy, że w 1922 r. poziom analfabetyzmu pośród w dużej mierze dwujęzycznych Górnoślązaków wynosił 1,5%, podczas gdy na terenie „niosącej nam z uporem cywilizację” Rzeczpospolitej prawie 50% ludzi podpisywało się jeszcze krzyżykami.

Mówią nam, że mieszkamy na Opolszczyźnie, na Podbeskidziu… że Śląsk to tylko Katowice i okolice… A my w czasach, gdy informacje o Śląsku mamy na odległość kilku kliknięć myszką, nie potrafimy zrozumieć, że Beskid Śląski jest śląski, a na „wziętej z dupy” Opolszczyźnie mieszkają Ślązacy, a nie „opolszczanie”, bo nawet Karolinka ewakuowała się przed upierdliwym Karliczkiem do opolskiego Gogolina, a nie na Giszowiec. Właściwie to często w ogóle nie wiemy, gdzie się Górny Śląsk zaczyna, a gdzie kończy, bo wielu z nas nigdy nie widziało mapy Śląska innej niż ta z usługi „wybierz trasę”.

Kiedyś niczym etnograficzny mordor pokazywali nam śląskie szyby, hałdy, kominy i kręcąc nosem z obrzydzenia snuli swą „never ending story” o wszechobecnym śląskim syfie i zatrutym powietrzu… A my spuszczaliśmy łby, jak dzieciaki „opierniczane” za bałagan w pokoju, bo nie mieliśmy pojęcia, że ten śmierdzący śląski przemysł będący kiedyś jednym z najnowocześniejszych na świecie uratował Polskę od bycia największym „zadupiem” Europy.

Wmawiali nam też, że uwalony sadzą „proletariusz” siedzący po szychcie na zamaraszōnym placu wele familoka z szybem kopalnianym w tle, to archetyp i kwintesencja śląskości. A my nie rozumiemy, że nazywanie szybów, hałd oraz górników – śląskością, jest tak samo logiczne, jak podpisanie terminem „polskość” odkrywki kopalnianej w Bełchatowie.

Wielu z nas nie wie tak oczywistych i banalnych rzeczy, bo tymi kwestiami nie są zainteresowani nawet śląscy nauczyciele i animatorzy kultury, którzy zamiast zorganizować młodym ludziom choćby raz w roku na przykład wyjazd do jakiegoś obiektu zabytków techniki, będącego śladem industrialnej potęgi Śląska – wolą wieźć ich po raz kolejny do Krakowa czy Warszawy, gdzie dzieciaki po raz setny usłyszą pierdoły o smokach, syrenkach i szlachetnych polskich władcach, z których większość miała ze Śląskiem tyle wspólnego co władcy Mongolii, którzy też odwiedzili Śląsk za sprawą zbrojnego najazdu…

Ale oczywiście oficjalnie i programowo rozdzieramy szaty i lamentujemy, jak to Polacy zniszczyli nam zabytki, dobra kultury, historyczne pamiątki… Ale kiedy okazuje się, że paru ciekawych rzeczy jednak nie zniszczyli, a nawet odrestaurowali i udostępnili do zwiedzania, to nie jesteśmy nimi zainteresowani, tylko dlatego, że znajdują się dalej niż ostatni płot naszej wioski…

 

Warto spróbować mimo wszystko

Zatem trwa nasz śląski chocholi taniec, który zwalnia tempo tylko wówczas, gdy mamy ochotę przehandlować kolejny złoty róg, za kolejną upstrzoną piórkami czapkę… To prawda, że dotychczas robili nas w konia przedstawiciele wszystkich opcji politycznych, bo antyśląskość jednoczy w Polsce nawet skrajną prawicę z ruchem obrony transwestytów. Jednak mimo wszystko wydaje mi się, że z wielu względów jest teraz czas od wielu lat optymalny, aby spróbować potwierdzić oficjalnie nasze śląskie istnienie.

Warto więc zrobić cokolwiek aby wspomóc ten proces – na przykład zakończyć ślōnskŏ hajã o śląskie marginalia i didaskalia i tym samym zakopać wojenne topory (najlepiej „po pijaku”, żeby za szybko nie znaleźć). Marzy mi się też – ale tu wkraczamy już w sferę utopii oraz zjawisk paranormalnych – aby Ślōnzŏki byli razem nie tylko na wyborczych plakatach.

Poza wszystkim zaś – warto byśmy naprawdę uwierzyli, że nie jesteśmy grupą oszołomów i dziwolągów skazanych na dozgonne szamotanie pośród polsko-niemieckiej schizofrenii, ale pełnoprawną grupą etniczną, która w XXI w. w dobie zjednoczonej i demokratycznej ponoć Europy, ma prawo afirmować swoją podmiotowość oraz domagać się poszanowania dla swej kultury, historii i tożsamości.

I na koniec jeszcze nieśmiała sugestia odnośnie ewentualnych śląskich pomników (również wynikająca ze świeżych obserwacji) abyśmy wybór optymalnej czcionki dla uwiecznienia na pomnikach naszych ewentualnych nazwisk zostawili przyszłym pokoleniom, a sami zajęli się póki co „mieszaniem malty”, bo uwieczniać (cokolwiek) można tylko wtedy, kiedy jest na czym.

 

 

Title image by Arek Socha from Pixabay