Piękno poezji – Anna Louisa Karsch, poetka ze Śląska

Pojęcia kluczowe:

salon literacki,  von Kottwitz,

Gotthold Ephraim Lessing,

Johann Wilhelm Ludwig Gleim,

Wojna Siedmioletnia/Wojna Śląska,

Georg Herder, Daniel Chodowiecki

Fryderyk II Wielki

Mech

Ujrzyjcie tam mech trwa
gdy kwiaty wszystkie mrą
pod śniegiem niewzruszony

Mech
podobny tak do mnie
bo at ciężkich wiele
leżałam pochowana

a kiedy zima ma nadeszła
to nieprzekwitła wcale
zielenić się poczęłam

Tak pod koniec życia pisze Anna Louise Karsch zapomniana poetka ze Śląska, która od 1761 budzi zachwyt salonów literackich Berlina, dokąd sprowadził ją Rudolf Gotthard von Kottwitz, z śląskiego rodu szlacheckiego, wymienianego już w 864. Karsch, znana także jako Karschin. Twórczość poetki cieszy się  w Berlinie uznaniem Gottholda Ephraima Lessinga.

Johann Wilhelm Ludwig Gleim, patriarcha literatury niemieckiej końca XVIII wieku,  okrzyknął ja niemiecką Safoną i w 1761 przeprowadził w Halberstadt jej uroczystą koronację poetycką. Karschin zakochuje się w Gleimie i pisze wiersz miłosny:

 

Den 22. Juni 1761. Morgens 7 Uhr

Freund, zeichne diesen Tag mit einem größern Strich!
Er war doch ganz für dich und mich,
Wir wandelten im Hain und hörten Vögel singen
In dichten Fichten, wo der Mann das Weibchen hascht.
Gut war’s, daß über uns nicht Edens Äpfel hingen,
Indem wir Hand in Hand durch das Gebüsche gingen,
Da hätten du und ich genascht
Und im Entzücken nicht die Folgen von den Bissen
Nur einen Augenblick bedacht:
So hat es Eva einst gemacht,
So machen’s heute noch Verliebte, die sich küssen –
Bald werd ich nichts zu schwatzen wissen,
Als ewig von dem Kuß. Und meiner Mutter Mann,
Durch den ich ward, ist Schuld daran,
Daß ich so gern von Küssen sing und sage,
Denn er verküßte sich des Lebens schwere Plage.
Allein ich wende mich nun wieder zu dem Tage,
Von dem ich reden will, schreib’ ihn mit goldnem Strich!
Er war doch ganz für dich und mich …

Czy doszło do opisanych pocałunków? Wątpliwe raczej, ponieważ Gleim nie preferował płci pięknej.

Poetka spotyka się z królową Prus, oddaloną przez Fryderyka II Wielkiego Elisabeth Christine, utrzymuje bliskie kontakty z księciem Ferdynandem von Braunschweig. Pisze teksty dla Amalii, siostry Fryderyka III, które ta oprawia muzycznie. W 1789 Cal Philipp Emanuel Bach pisze kantatę pasyjną Die lezen Leiden des Erlösers‘ do słów poetki.

Fryderyka II po dłuższej rozmowie o poezji przyznaje jej dom oraz pensję z kasy państwa, lecz ta z powodu wojny była pusta. Dopiero Fryderyk Wilhelm II spełnia obietnicę wujka i daruje jej dom przy Berlińskiej Nowej Promenadzie w 1789.

Karsch prowadzi korespondencję z Goethem i odwiedza go w 1778.

W 1784 jako pierwszemu niemieckiemu poecie ustawia się rzeźbę niemieckiej Safony w miejscu publicznym – w parku krajobrazowym Spiegelsberg.

Chodowiecki pisał o Karscher: „… die Madam Karschin schreibt aus ihrem Herzen.“

Herder uważał: „Wenn man die Gedichte der Madam Karschin auch nur als Gemälde der Einbildungskraft betrachtet, so haben sie wegen ihrer vielen originalen Züge mehr Verdienst um die Erweckung deutschen Genies als viele Oden nach regelmäßigem Schnitt.“

 

Pierwszych 39 lat Anny Louisy Karsch, z d. Dürbach, zwanej Karschin – czas nieszczęsliwy

Urodziła się 1 grudnia 1722 w Hammer (ob. Przetocznica) w pobliżu Schwiebus (ob. Świebodzin).

Anna Louisa Karsch (1 December 1722 in Hammer, Silesia – 12 October 1791 in Berlin) was a German autodidact and poet from the Silesia region, known to her contemporaries as “Die Karschin” and “the German Sappho”.^[1]:619 She became the first German woman to “live from the proceeds of her own literary works.”^[2]  (wiki)

Po śmierci ojca karczmarza zostaje jako pięciolatka (1728) przez matkę oddana krewnemu w Tirschstiegel (ob. Trzciel). Ten uczy Annę czytać, pisać i podstaw łaciny. W 1732 matka po ponownym zamęściu sprowadza ją do domu, bo jest jej potrzebna jako opiekunka przyrodniego rodzeństwa, pasterka krów i służąca.

W 1738 Anna Louisa wychodzi za świebodzińskiego  pasamonika Michaela Hirdekorna i rodzi mu czworo dzieci. W tym czasie powstają jej pierwsze wiersze, dla których mąż-gwałtownik nie ma zrozumienia. W 1748 mąż składa pozew rozwodowy i odsyła swą ciężarną żoną matce bez środków na utrzymanie. Anna Louisa Karsch korzysta ze swej zdolności improwizacji i wędrując z dziećmi po kraju próbuje przeżyć recytując na chrztach, weselach, odpustach.
W 1749 matka wydaje Annę Louisę za krawca Daniela Karscha z Fraustadt (ob. Wschowa). Rodzi się troje następnych dzieci. Karsch okazuję się pijakiem. Jego żona nadal tworzy wiersze okolicznościowe – szczególnie po przeprowadzce do Glogau (ob. Głogów) w 1755. W latach 1738-1761  Karsch żyje w nędzy – dwoje dzieci zamarza jej na rękach, jedną z córek oddaje na wychowanie obcym. Pisze o tym tak:

An den Domherrn v. Rochow

Meine Jugend war gedrückt von Sorgen.
Seufzend sang an manchem Sommermorgen
Meine Einfalt ihr gestammelt Lied.
Nicht dem Jüngling töneten Gesänge,
Nein, dem Gott, der auf der Menschen Menge
Wie auf Ameishaufen niedersieht!
Ohne Neigung, die ich oft beschreibe,
Ohne Zärtlichkeit ward ich zum Weibe,
Ward zur Mutter, wie im wilden Krieg
Unverliebt ein Mädchen werden müßte,
Die ein Krieger halb gezwungen küßte,
Der die Mauer einer Stadt erstieg.
Was wir heftig lange wünschen müssen
Und was wir nicht zu erhalten wissen,
Drückt sich tiefer unserm Herzen ein;
Rebensaft verschwendet der Gesunde
Doch erquickend schmeckt des Kranken Munde
Auch im Traum der ungetrunk’ne Wein.

Po wybuchu Wojny Siedmioletniej Karsch staje się  popularna dzięki hymnom pochwalnym ku chwale i czci Frederyka II Wielkiego i Prus. Wiersze te drukowano jako ulotki i rozpowszechniano w całym kraju.

W 1761 odmienił się los Anny Louisy Karscher.

1791

Wydarzenia w Polsce

• 15 stycznia – premiera dramatu Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza.
• 3 maja – Sejm Czteroletni uchwalił Konstytucję 3 maja.
• 22 października – Sejm Czteroletni uchwalił Zaręczenie Wzajemne Obojga Narodów.
• 23 grudnia – cesarzowa Katarzyna II ustanowiła na terenie zaboru rosyjskiego strefę osiedlenia, gdzie wolno było zamieszkiwać Żydom.

Wydarzenia na świecie

• 2 marca – we Francji bracia Chappe rozpoczęli eksperymenty z przesyłaniem wiadomości przy użyciu semaforowego telegrafu optycznego.
• 26 marca – we Francji przyjęto pierwszą definicję metra.
• 14 czerwca – rewolucja francuska: we Francji uchwalono ustawę zabraniającą pracownikom najemnym tworzenia zrzeszeń, organizowania strajków i innych wspólnych akcji.
• 21 sierpnia – wybuchło powstanie niewolników na San Domingo.
• 3 września – rewolucja francuska: francuskie Zgromadzenie Ustawodawcze uchwaliło pierwszą w dziejach Francji konstytucję. Zgodnie z nim władza prawodawcza w państwie znalazła się w ręku Zgromadzenia Prawodawczego wybieranego co 2 lata przez tych obywateli, którzy płacili podatki w odpowiedniej wysokości. Władzę wykonawczą pozostawiono w ręku króla.
• 30 września – we Freihaustheater w Wiedniu miała miejsce premiera opery Czarodziejski flet Wolfganga Amadeusa Mozarta.
• 4 listopada – wojny z Indianami: konfederacja plemion indiańskich pokonała siły USA w bitwie nad Wabash River.
• 4 grudnia – ukazał się pierwszy numer tygodnika The Observer.
• 15 grudnia – weszła w życie Karta Praw Stanów Zjednoczonych Ameryki.

• Wolfgang Amadeus Mozart skomponował Requiem d-moll, Mszę żałobną, jedno z największych arcydzieł w dziejach muzyki.

Zmarł:

• 5 grudnia – Wolfgang Amadeus Mozart, austriacki kompozytor, jeden z największych i najgenialniejszych w historii (ur. 1756).

Grób Anny Louisy Karsch znajduje się przy kościele Zofii w centrum Berlina i nosi napis:

„Kennst Du, Wandrer,  sie nicht / So lerne sie kennen.“

 Nie znasz jej, wędrowcze / więc poznaj ją.”

Aleksander Lubina – germanista, andragog – zdobył wykształcenie w Polsce, Niemczech i Szwajcarii. Jest publicystą, pisarzem, tłumaczem, autorem programów nauczania, poradników i śpiewnika – był nauczycielem akademickim, licealnym, gimnazjalnym i w szkołach podstawowych oraz doradcą i konsultantem nauczycieli.Tytułowa fotografia:

OTFW, Berlin [CC BY-SA 3.0], from Wikimedia Commons