Nasz heimat qualmuje we erzählungach kej Ukraina gore – teila 1

Mioł ech ôstanio besuch we heimatcie ôd kolegi ze Anglije, co je terŏzki sztudyntym we Heidelbergu, a chcioł przijechać ôbejrzeć heimat swojij ŏmy, ftorŏ bōła we 1945 flüchtlingym przed ruskim frōntym ze Niederschlesien. Geschichta, ftorŏ tak richtig znōmy hned wszyjscy, bo niyjedyn a niyjednŏ znŏs miała już taki besuch, ftorygo kludziōło se po heimatcie, a pokŏzywało se orty, ftore majōm dōnŏs bedeutung, abo ftore miały bedeutung do tych familiōw, ftore już sam niy miyszkajōm, ale tukej majōm swoje wurzle, co mujsieli ôstawić a se przepflanzować swoje familiengeschichty do nowych gebietōw, choby do Bayerōw, Baden-Württemberg, Nordrhein-Westfallen, Hessen abo Niedersachsen a.i.

Terŏzki ale te kludzynie besuchu po heimatcie we tych czasach, co mōmy, bōło dojś inaksze niże jeszcze ône pŏra lŏt do zadku. Terŏzki Europa patrzy na flüchtlingōw rŏz ze połejdnia bez mittelmeer, ftorych niy kŏżdy chce wejź do swojygo landu, abo ôd wschodu, ftorzi kej uciykajōm ze Belorussije treffiajōm na mauer, abo ze Ukrainy, ftorzi niy yno sōm przijmowani, ale tysz przipōminajōm festy ô ereignissach, ftore bōły se przitreffiōły sam we heimatcie sto lŏt warcyj a i vor achtzig jahren. Niy chcã sam wertigkeitōw wkludzić, ftore flüchtlingi sōm lepsze abo gorsze, bo sōm fakt, iże nieftorzi niy majōm entscheidungu ôtym iże muszōm ijś ze swojygo heimatu weg, coby poradzić dalij kludzić żiwot, je tragedijōm, ftorŏ zmiyniŏ lujdzi nŏgle.

Pojechali my wpiyrwy do Obernigk, abo jako se terŏzki tyn kleinstadt mianuje – Ôbōrniki Ślōnske, coby ijś na spurensuche po starych artefaktach we landschaftsbildzie a architekturze, ftore pokŏzuje jeszcze dziybko Obernigk za starygo piyrwy. Obernigk jake mogła znać ôjnygo ŏma za bajtla, kej warcyj niże przed neuntym geburtstagym prziszło tyj dzisiej już starszij babie, ftoryj ani niy znōm, ale ftoryj leid se prōbujã vorstellować, bo inkszych möglichkeitōw mojã empathie niy poradzi entwicklować – wrŏz pociepnyć, coby bliżyj alpōw znejś swojã zweite heimat. Do tygo spōmnioł mie se buch „Katzenberge”, ftory ech rŏz czitoł ô genau tym gebietcie a ô Polŏkach, co ze Kresōw przilejźli a jake miejli turbacyje wejź a żyć we landzie starych feindōw. Buch, co pokŏzuje, co na gebietach tukej se dzioło, kaj wszyjscy mujsiejli ijś weg a czas geschichty stanōł, bo tyn nowy, co poczli rachować, niy bōł już liczōny bez ônych, co tyn gebiet byli wpiyrwy gstaltowali. Empfehlujam bezto rōman „Katzenberge” ôd Sabriny Janesch ze 2010, kaj Obernigk a Breslau se pojawiajōm, a geschichta skŏcze ze gegenwartu do 1945, dziybko choby my na naszij reisie.

Jechali my bezto tysz potym dalij nach Brecław/Wroslau, do stadtu, ftore niy je dōmie ani jeszcze polcke we formie, ani już niymiecke we ônygo überbleibsel. Stadt, weftorym ech kludziōł swoje sztudia a piyrszŏ robotã. Stadt, ftorygo nieftore ecki znōm a i bezto tysz niyftore ônygo geschichty. Kludziōł ech mōj besuch piechty, coby lepij wijdzioł teile zusammentreffu vergangenheitu a gegenwartu, kedy to Breslau se niy skludziōł jeszcze pod nowōm warstwōm cymyntu a asphaltu ze miasta Wrocław. Pokŏzywŏ ech ônymu stare gleisy na drugach ze kopfsteinpflŏstrym ôd Breslau, ftore treffiajōm na gradlinig wybudowane bauty ze srogij platty, kaj jedyn drugygo nachbara słyszy, coby ôdrazu warcyj szło doniyjś na ônygo do Partyje Zebranych Patrijŏtōw Rodzōnych, na ftorym wybudowany je Wrocław przed umbruchōma ze 1990, a możno i hned zajś se do podobnygo nutzungsartu przidajōm, bo fto wiy we jakŏ strōna ciōngnie terŏzki polcki patriotismus. Dalij stoły tysz erfindungi architektury gegenwartu, ftore ze Breslavia – jako se dalij po italiōnsku mianuje Wrocław – zônaczōło we 2016 europyjski kulturhauptstadt.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Dej pozōr tyż:  Ożywienie We Ślōnsku

Szli my bez ring, kaj stoi Hänsel a Gretel, kole denkmalu ôd Bonhoeffera, ftory bōł srogym teologym ewangelickym, a se urojdziōł we tym miyjście. Tukej tysz kans mathematikerōw a physikerōw, co niyskorzij nobelpreise dostŏli, miejli swoje episŏdy na Schlesische Friedrich-Wilhelms-Universität, bezto wlejźli my na krōtszy niże bōł piyrwy ôryginalny Mathematischer Turm. Potym dalij do dŏwnygo Matthias-Gymnasium, kaj tysz ôba Eichendorffy abitura zdŏwali a dzisiej Ôssolineum je.

Kajniykaj pokŏzywoł ech mojymu besuchowi umrisse bautōw na inkszych chaupach abo na ziymie, ftorych niy ma, a co miały za funkcyjŏ pokŏzać bezug do epochy we kunstgeschichtcie romaniku a gotiku, also do zeitōw ôd Ślōnskych Piastōw, jako mie byjli gŏdali na sztudiach raumplanungu we Brecławiu/Wroslau. Umrisse te bōło po to, coby ôni, co przijechali ze wschodu, miejli empfindung, iże gebiety bōły słowiōnske (co ôni miynijli extra ze mianym „polcke”), a kaj tak Ślōnske Piasty tysz bōły bliżyj niymieckygo kulturkreisu, ale liczōł se mythos, coby wurzle nowe czowiyki poradziyjli zapflanzować na niymieckich gebietach, jako mie byjli gŏdali zajś na sztudiach germanistiki we Brecławiu/Wroslau. Stadt richtig spannend, ale już dzisiej niy mŏ – abo i nigdy jeszcze niy mioł – tygo, co by szło mianować ôbiektywne betrachtowanie geschichty, barzij zajś widać politika, ftorŏ dominuje wszandzie we tym staatcie, ze tyndyncyjōma demōnstrowaniŏ patriotismusa „polckygo ducha” (kaj to genau je bezeichnung ftory je negativ a abstemplowany jako gefährliche „völkerpsychologie”, ze ftoryj se bōł tysz zrodziōł nationalsozialismus Hitlera).

Dej pozōr tyż:  Henryk Herud (1895–1955) – człowiek Załęża

Dalij ech to tysz kludziōł bez umschlagplatz przi jüdische gemeinde a synagogi, kaj dzisiej se leute ganz bequem pijōm kafej abo piwko przed synagogōm a 80 lŏt niyskorzij deportowano sam lujdzi żydowskygo wyznaniŏ do konzentrationslagrōw.

Pokŏzywoł ech mojymu besuchowi, kaj se zaczynoł Wrocław ze ônygo modernymi bautōma ze srogich plattōw, co se ciōngnōm na duge metry, abo ze ônygo modernymi bautōma ze glasfassadōma, co dzisiej sam rosnōm choby grziby po dyszczu. Kajniykaj ech mu rzōndziōł ô friedhofach starygo Breslau, co ôstały jako naciepniōne na siybie ruiny starych chaupōw, ze ftorych dzisiej lujdzie majōm parki abo punkty widokowe choby Wzgōrze Andersa abo Gajowe. Ech ônymu tysz padoł coby dŏ pozōr na rondo przi platzu Powstōńcōw Ślōnskych, kaj se stykŏ Breslau ze Wrocławiym we jednym punktcie. To tukej genau ruske soldaty poczły masowe aktivitäty zdziyraniŏ starygo Breslau ze kartōw geschichty a tworzōły nowe flächen pod wrocławski postmodernismus, ftory se ciōngnie tukej weiträumig na lewo, na prawo a na pōłnoc, po tym kej skōnczōł se Festung Breslau. Geschichta, ftorŏ se dzisiej dzieje we Mariupolu, dzioła se już warcyj wedle drehbucha ruskich soldatōw we Festung Oppeln a Festung Breslau 77 lŏt do zadku, a pod barzij modernym ausführungym regisseurōw ruskich generalōw a offizierōw niydŏwno we Aleppo we Syrie. Tako tysz działali ze architekturōm, coby zamiynić Königsberg we Kaliningrad,

Dej pozōr tyż:  Ożywienie We Ślōnsku

Gŏdoł ech mojymu besuchowi jako mie padali na sztudiach 65 lŏt niyszkorzij po zmianach we tym miejście, iże ze architektury a stadtplanungu se doł ôczitywać geschichta, ale tysz wejrzeć na ôna gołym ôkym a bezto zrozumiyć veränderungi, ftore zaszły we tych ortach a bezto i we tych leutach, co sam wpiyrwy byjli a co dzisiej sōm. Co sie we czowiyku drinne dzioło se niyzawsze dowiymy, ale mogymy se zbliżyć bez texty, zajś co sie dzioło naôbkoło idzie po teili dojrzeć we raumie, ftory se bōł zmiyniōł a jako bōł na nowo gstaltowany.

Adam Pe(j)ter Kubik – jahrgang 1986, autor „Reisememoiren” (Silesia Progress, Kotōrz Mały 2022) a mitautor „Johann Schroth – Pionier der Wasserheilkunde” (Aschendorff Verlag, Münster 2019), pisze po ślōnsku a deutsch.

Społym budujymy nowo ślōnsko kultura. Je żeś z nami? Spōmōż Wachtyrza

Jedyn kōmyntŏrz ô „Nasz heimat qualmuje we erzählungach kej Ukraina gore – teila 1

  • 26 kwiytnia 2022 ô 16:16
    Permalink

    To je wdycko gut gefuehl wiedziec, kej Slonzocy treffiom nazod na Slonsko, prawie bez generacyje hinweg! Einblicki som fest wertvoll, bo sprengujom polsko fasada, a wyciongajom tyn multikulturalitaet Slonska, ftorego sie nationalismus polski lynko. Te feststellungi o nationalismusie som moc wichtig, ale leider niy treffiom ku tym, co jich trza heilowac oder onygo.

    Ôdpowiydz

Ôstŏw ôdpowiydź do Silesius Anonimus Pociep ôdpowiydź

Twoja adresa email niy bydzie ôpublikowanŏ. Wymŏgane pola sōm ôznŏczōne *

Jakeście sam sōm, to mōmy małõ prośbã. Budujymy plac, co mŏ reszpekt do Ślōnska, naszyj mŏwy i naszyj kultury. Chcymy nim prōmować to niymaterialne bogajstwo nŏs i naszyj ziymie, ale to biere czas i siyły.

Mōgliby my zawrzić artykuły i dŏwać płatny dostymp, ale kultura powinna być darmowŏ do wszyjskich. Wierzymy w to, iże nasze wejzdrzynie może być tyż Waszym wejzdrzyniym i niy chcymy kŏzać Wōm za to płacić.

Ale mōgymy poprosić. Wachtyrz je za darmo, ale jak podobajōm Wōm sie nasze teksty, jak chcecie, żeby było ich wiyncyj i wiyncyj, to pōmyślcie ô finansowym spōmożyniu serwisu. Z Waszōm pōmocōm bydymy mōgli bez przikłŏd:

  • pisać wiyncyj tekstōw
  • ôbsztalować teksty u autorōw
  • rychtować relacyje ze zdarzyń w terynie
  • kupić profesjōnalny sprzynt do nagrowaniŏ wideo

Piyńć złotych, dziesiyńć abo piyńćdziesiōnt, to je jedno. Bydymy tak samo wdziynczni za spiyranie naszego serwisu. Nawet nojmyńszŏ kwota pōmoże, a dyć przekŏzanie jij to ino chwila. Dziynkujymy.

Spōmōż Wachtyrza