Moc kultury #22: Kulturkampf

Aleksander Lubina
Moc kultury

 Kulturkampf

W XIX wieku w kilku krajach Europy i Ameryki Południowej Kulturkampfem określa się próbę ustanowienia  kontaktów między państwem a Kościołem katolickim według nowych zasad.

Rządy dążyły do oddzielenia kościoła od państwa i opowiadały się na przykład za wprowadzeniem cywilnego małżeństwa.

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

Siły konserwatywne Kościoła katolickiego stawiały opór, bo korzystały z prymatu kościoła i religii nad państwem i nauką, profitowały z wpływu religii na życie publiczne i polityczne.

Politycznie głównym zmartwieniem w Niemczech Bismarcka było oddzielenie państwa od Kościoła katolickiego w wymiarze prawnym i politycznym oraz ograniczenie wpływów zorganizowanej mniejszości katolickiej.

„Kulturkampf” nie  jest fenomenem pruskim. Podobne wydarzenia miały miejsce w kilku krajach na kontynencie. Szwajcaria odegrała tu pionierską rolę, również Badeńsko-Bawarski Kulturkampf miał miejsce przed wydarzeniami w  Prusach.

Kulturkampf w Austrii ma korzenie sięgające XVIII wieku. Cesarz Józef II zapoczątkował politykę, która opowiadała się za zwierzchnictwem państwa w sprawach religijnych. Skutkowało to daleko idącą kontrolą państwa nad Kościołem katolickim, w tym przekazaniem wielu szkół w ręce rządowe,  kontrolą seminariów przez państwo oraz ograniczeniem liczby duchownych, rozwiązaniem wielu klasztorów. Protesty papieża Piusa VI, a nawet jego wizyta w Wiedniu w 1782, nie przyniosły skutku. W konkordacie z 1855, który był zwieńczeniem wpływów katolickich w Austrii, przywrócono wiele wcześniejszych praw Kościołowi katolickiemu, które zostały odebrane przez Józefa II.

Po ogłoszeniu papieskiej nieomylności w 1870 roku Austria częściowo zniosła konkordat z 1855 roku,  a całkowicie w roku 1874.

Kulturkampf był formą wojny kulturowej między grupami społecznymi i walką o dominację nad ich wartościami, przekonaniami i praktykami. Termin ten jest powszechnie używany do opisania współczesnej polityki w Stanach Zjednoczonych, gdzie kwestie takie jak aborcja, homoseksualizm, prawa osób transpłciowych, pornografia, wielokulturowość, poglądy rasowe i inne konflikty kulturowe oparte na wartościach, moralności i stylu życia widzi się  jako poważny podział polityczny.

Nacjonalistyczny aspekt Kulturkampfu to jego antypolski charakter i próba germanizacji polskich prowincji w Cesarstwie Bismarcka. Represje w Niemczech nasiliły się po utworzeniu Cesarstwa Niemieckiego przez Bismarcka, który był znany jako wrogi wobec Polaków. Polityka pruska zmieniła się radykalnie w latach siedemdziesiątych XIX wieku w obliczu widocznego polskiego poparcia dla Francji w wojnie francusko-pruskiej.  Demonstracje w Polsce ujawniły polskie odczucia nacjonalistyczne, a wzywanie polskich rekrutów do dezercji z armii pruskie.

W szczególności na ziemiach wschodnich Prusy napotykały na powiązania polskiego nacjonalizmu do katolicyzmu, czyli ryzyko secesji rzutowane na przynależność religijną. W Prowincji Poznańskiej Kulturkampf przybrał znacznie bardziej nacjonalistyczny charakter niż w innych częściach Niemiec.

Bismarck dostrzegł w Kulturkampfie potencjał zdławienia polskich aspiracji. Podczas gdy głównym celem liberałów był rozdział państwa i kościoła jako istotny dla społeczeństwa.