Mirosław Syniawa: Köhler, Haase, Nachbar
Badaczom dziejów śląskiego piśmiennictwa od dawna znane są XIX-wieczne parodie poezji niemieckiej. Wiele uwagi poświęcił im zwłaszcza Piotr Obrączka, autor opracowań „Tak na spas übersetzowane” (2002) i „Żartobliwe spolszczenia poezji niemieckiej” (2008). Niektóre z nich we własnym opracowaniu zamieścił w „Bibliotyce Silling” Grzegorz Kulik (https://silling.org/ksionzki/). Cyfrowe wersje XIX-wiecznych wydań tych parodii można znaleźć w bibliotece cyfrowej Polona, w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej i w Śląskiej Bibliotece Cyfrowej.
Same parodie są zatem ogólnie dostępne, być może nawet czytane, nikt jednak nie zadał sobie dotąd trudu, by jednoznacznie zidentyfikować autorów tych parodii, którzy znani są jako ksiądz Köhler, dr Haase i rechtór A. Nachbar. Mogłoby się wydawać, że rzecz nie będzie prosta, gdy jednak zastosowałem procedury poszukiwawcze wypróbowane podczas pracy nad „Biograficznym słownikiem przyrodników śląskich”, w dość krótkim czasie znalazłem sporo informacji na temat wszystkich trzech. Prezentuję je niżej:
Joseph Köhler (1815-1873)
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
W schematyzmach biskupstwa wrocławskiego występuje w okresie powstawania wspomnianych parodii tylko jeden ksiądz o nazwisku Köhler. Jest to urodzony 24 października 1815 roku w Zębowicach w powiecie oleskim Joseph Köhler. Otrzymawszy 31 maja 1840 roku święcenia kapłańskie, pracował jako wikary w Czarnowąsach w powiecie opolskim, potem od 1849 roku był administratorem i od 18 maja 1852 roku proboszczem w Rokiciu w powiecie strzeleckim. Zmarł w Rokiciu w roku 1873 (dokładnej daty nie udało mi się jeszcze ustalić).
Bürgschaft od Schillera übersetzowane od kapłana Köhlera (Rybnik, przed 1867) (pozycja jak na razie niedostępna w internecie).
Haase Carl Ludwig (1832-1911)
Urodził się 12 sierpnia 1832 roku w Jełowej w powiecie opolskim. Najprawdopodobniej był synem zmarłego w 1847 roku w Jełowej nauczyciela Franza Haase. W roku 1855 jako ekstern przystąpił do egzaminu maturalnego w gimnazjum w Gliwicach. W 1858 roku uzyskał na Uniwersytecie Wrocławskim stopień doktora medycyny na podstawie dysertacji „De exstirpatione linguae ope galvanocaustica”. Po studiach prowadził praktykę lekarską w Wołczynie w powiecie kluczborskim. W latach 1867-71 był lekarzem sztabowym Pomorskiego Batalionu Pionierów nr 2 w Szczecinie – w tej randze wziął udział w wojnie prusko-francuskiej. Po odejściu z armii prowadził prywatną praktykę w Szczecinie. W roku 1895 otrzymał tytuł radcy sanitarnego, a w roku 1908 obchodził 50-lecie promocji doktorskiej. W książkach adresowych Szczecina po raz ostatni został odnotowany w roku 1910 jako zamieszkały przy Frauenstrasse 4a (dziś ul. Panieńska). Zmarł 11 lutego 1911 roku w szczecińskiej placówce opiekuńczej Mühlerische Anstalten.
Ten Uebersetzung tego Tauchera, niejakiejś bojki łod Pana Schillera (2 wydania, pierwsze prawdopodobnie przed rokiem 1867, Thielmann, Kluczbork).
Ta rankawica łod Pana Schillera (3 wydania, pierwsze prawdopodobnie po roku 1867, Thielmann, Kluczbork).
https://polona.pl/item/ta-rankawica-lod-pana-schillera,NzI1NTQzNTk/4/#info:metadata
Ten „Bürgschaft” od Schillera übersetzowoł, nieco tez ztego Uebersetzungu nieboscycka Kzięza Pana fararza Koehlera ukrodł Dr. Haase w Szczecinie (4 wydania, pierwsze prawdopodobnie w 1874 roku, Siwinna, Katowice).
https://polona.pl/item/ten-burgschaft-od-schillerra,ODk3ODQzNTY/4/#info:metadata
https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/539881/edition/454740
Ten Gang na zelazny młotek od Schillera (3 wydania, pierwsze ok. 1889 roku, Siwinna, Katowice).
https://polona.pl/item/ten-gang-na-zelazny-mlotek,NzI1NTQzNjA/4/#info:metadata
https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/539886/edition/454742
Ten ślepy król, staroł ale pieknoł boika od niejakegoś Uhlanda (2 wydania, pierwsze ok. 1889 roku, Siwinna, Katowice).
https://polona.pl/item/ten-slepy-krol-starol-ale-pieknol-boika,NzMxMzMyNDE/2/#info:metadata
https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/566544/edition/480206
Ten „Ritter Toggenburg”, strasnie smutnoł boika od Schillera (3 wydania, pierwsze ok. 1889, Katowice).
https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/539884/edition/454741
Ten „Kampf z tem Drachem”, bardzo pieknoł, ale straśnie gruźliwoł boika od Schillera (2 wydania, pierwsze ok. 1889, Siwinna, Katowice)
Bibliografie wymieniają jeszcze inne książeczki Haasego – „Ten Erlkönig”, „Te kranichy Ibykusa”, „Ten pierścień tego Polykrata”, „Skarzyciel przed sądem” i „Ludwika Uhlanda wiersz: Tego Saengra fluch” – jednak do dziś nie udało się ich znaleźć w żadnych zbiorach bibliotecznych.
Aleksander Julius Nachbar (1857-1884)
W schematyzmach śląskich szkół ludowych z drugiej połowy XIX w. pojawia się tylko jeden nauczyciel o takim nazwisku, a mianowicie Aleksander Julius Nachbar. Urodził się 14 lipca 1857 roku w Gościkowie w powiecie świebodzińskim w rodzinie seminaryjnego nauczyciela muzyki, znanego kompozytora Josepha Nachbara (ur. 30 stycznia 1821 roku w Źródłach/Borne w powiecie średzkim) i jego żony Teofili z domu Cabańskiej. W 1865 roku przeprowadził się z rodzicami do Pyskowic, gdzie jego ojciec został zatrudniony w seminarium nauczycielskim. Po ukończeniu szkoły ludowej kontynuował naukę w pyskowickim seminarium, które ukończył w roku 1875. Schematyzm szkolny z roku 1878 podaje go jako najmłodszego nauczyciela w szkole ludowej w Pyskowicach, zaś schematyzm z roku 1883 podaje go jako nauczyciela pomocniczego w szkole ludowej w Panewnikach. Zmarł na gruźlicę 1 lipca 1884 roku w domu swoich rodziców w Pyskowicach. Jego ojciec pracował w Pyskowicach aż do przejścia w stan spoczynku w roku 1890. Zmarł tamże 28 listopada 1893 roku. Jego matka zmarła tamże 24 czerwca 1899 roku. Ostatnią osobą z tej rodziny, która zmarła w Pyskowicach, była Bronisława Nachbar, niezamężna starsza siostra Aleksandra. Odeszła w wieku 83 lat 17 sierpnia 1929 roku.
Bojki, zmyśloł i überzecowoł niejakiś A. Nachbar, rechtór (3 wydania, pierwsze – o którym nic bliżej nie wiadomo – być może za jego życia, potem „ponownie wydał Dr. Zygmunt Włoczewski, lekarz dentysta w Mikołowie”, a następnie „Wydanie trzecie, Verlag von Hermann Mondro Inh. Oskar Illing, Nicolai”).
https://polona.pl/item/bojki,ODk3NDg2Mjg/0/#info:metadata
https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/440870/edition/413464
Interesant, mōgło by sie zdŏwać, co dwu/trzimŏwni Ślōnzŏcy to radszy nojsiyli miōna śłowiańskie a sam widniejōm pochodzyniŏ germańskigo, tōż mogymy niyjak gŏdać ô polijynzycznŏści ftorŏ niy robiyła halt przed Ślōnzŏkōma ze zachodniym backgroundym migracyjnym. Sama mŏwa niy mŏ jakigo szpasownego klangu, a radszyj czyni jōm szpasownōm, faktor zewnyntrzny – socjalizacyjŏ, podobnie jako to dzisiej je ze ôgōlnopolskōm socjalizacyjōm… że kej fto co po ślōnsku powiy to trza sie lachać s tego, bo tak niyprzichylny mŏwie ślōnskij systym nŏs wychowoł. Tzn niy wszyjstkich, bo dlŏ tych co siã przed tym uchowali, te teksty banōm radszyj ino ciekawym bajtragiym starych iberzecōngōw na mŏwã ślōnskõ.