„Max Fleischer i jego dzieło” – nowŏ ksiōnżka ôd Muzeum w Gliwicach
„Pod kōniec XIX w. gliwickŏ gmina żydowskŏ uzdała sie założyć nowey smyntŏrz wyznaniowy, bo stary, funkcjōniyrujōncy ôd 1815 r. smyntŏrz żydowski przi tamtyjszyj Friedhofstrasse (terŏźnie ul. Na Piŏsku) bōł już przepołniōny. Nowŏ, srogszŏ nekropolijŏ miała nastŏć moc dalij ôd cyntrum miasta, w pōłnocnyj jego czynści – dzisiyjszyj dzielnicy Zŏtorze. Kōnieczność założyniŏ nowego smyntŏrza wynikała ze srogigo rozrostu gminy żydowskij w czasie cołkigo XIX stoleciŏ.
Chociŏż w 1830 r. miała ôna 463 czōnkōw, to w 1895 r. miała ich już 1981. Była to spōlnota, co miała siyłã we mieście, a pod kōniec XIX stoleciŏ przinŏleżała dō nij srogŏ grupa znanych i wŏżōnych przedstawicieli gliwickigo mieszczaństwa – familije industryjne, prawnikōw, medykōw, baumajstrōw, kramŏrzy, takich jak: Troplowitz, Caro, Kern, Huldschinsky, Friedländer, Kleczewski, Freund, Schlesinger, Kohn, Kochmann, Lustig i mocka inkszych.”(…)
Cytowany fragmynt to je stymp do ksiōnżki Bożeny Kubit „Max Fleischer i jego dzieło. Historia żydowskiego cmentarza i domu przedpogrzebowego w Gliwicach.”
Nojnowszŏ publikacyjŏ Muzeum w Gliwicach ôsprawiŏ ô bez storocznyj historyji dŏwnego żydowskigo dōmu przedpogrzebowego przi ul. Ks. Józefa Poniatowskiego 14.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Neogotycki ôbiekt autorstwa Maksa Fleischera postawiōny bōł na poczōntku XX st. przi tm. nowym smyntŏrzu żydowskim w Gliwicach. Kożdy miyszkaniec Gliwic znŏ tyn spektakularny budōnek z farbiatymi witrażami, z niyruszōnyj czasym klinkerowyj cegłōwki, pokryty zielōnōm dachōwkōm. Szumny gmach wiedyński architekt postawiōł, jak sōm podkryśloł „gminie (żydowskij) na chwołã, a miastu na ôzdobã”. Isto je to jedyn z nojpiykniyjszych zabytkōw we mieście, jedyn z nojlepij uchowanych i nojszumniyjszych żydowskich ôbiektōw w regiōnie. Bez lata budōnek społnioł swojã pierwotnõ funkcyjõ – dōmu „ôczyszczyniŏ” dlŏ Żydōw z Gliwic i ôkolic. Po II wojnie światowyj pōmału szoł w rujinã. Ôd 2013 r. ôbiekt dostŏwoł nazŏd swōj dŏwny blyck, coby ôd poczōntku 2016 r., we formie ôddziału Muzeum w Gliwicach, stŏć sie jednōm z nojważniyjszych instytucyji upamiyntniajōncōm ciynżkõ i niyznōmõ historyjõ Żydōw z Gōrnego Ślōnska. Dōm Pamiyńci Żydōw Górnośląskich – to instytucyjŏ poświyncōnŏ pamiyńci, erbowiźnie i historyji, to miyjsce, co żyje dziynki swojij publiczności, a za jego ôknami rozciōngŏ sie widok na żydowski ôgrōd żywobyciŏ” – plac spoczynku dŏwnych miyszkańcōw miasta…
Ksiōnżka je kōnsekwyncyjōm wieloletnij roboty Bożeny Kubit nad historyjōm dŏwnego dōmu przedpogrzebowego, a tyż prōbōm zgrōmadzyniŏ wszyjskich informacyji historycznych i terŏźnych dopołniōnych ô zebranõ dokumyntacyjõ ikōnograficznõ.
Wydŏwca: Muzeum w Gliwicach
21 czyrwnia 2018 (sztwŏrtek), godz. 18.00
Stymp wolny, wielość miyjsc ôgraniczōnŏ
Zdrzōdło: Muzeum w Gliwicach, fot.: Tomasz Górny (Nemo5576) / Wikimedia Commons