Lektury (w języku górnośląskim) dla liceum ogólnokształcącego

Aleksander Lubina

Lektury (w języku górnośląskim) dla liceum ogólnokształcącego w roku szkolnym 2023/24 (III)

Godka i jej dom (hajtmat) są niejako zjawiskiem intymnym, domowym i najlepszym środowiskiem dla niej jest rodzina w jej krajobrazie kulturowym – a więc w środowisku.
W przypadku omawiania każdej lektury można postawić pytanie o jej związek lub przyczynę braku związku z Górnym Śląskiem (lub całym Śląsku)!
Zasady, teorię i praktykę edukacji środowiskowej jej z materialnymi i niematerialnymi składowymi, takimi jak związki z literaturą, przybliżają autorytety w tej dziedzinie.
W skrócie: Kto co czyta i jak o tym rozmawia, to świadczy o nim oraz o jego środowisku (regionie). W konsekwencji lektura Górnoślązaków ma wpływ na Górny Śląsk.

Żeby mieć wpływ na swój hajmat, to należy się kształcić, czyli między innymi czytać lektury.

Aby nie mnożyć młodzieży trudności, należy pomagać w osiąganiu celów formalnych, jakim jest egzamin dojrzałości. A tu skorelowane nauczanie/uczenie się dwujęzyczne z elementami realioznawstwa bardzo pomaga.
Warto przypomnieć, że jako przedmiot dwujęzyczny rozumie się przedmiot nauczany w języku obcym/drugim w wymiarze 10% czasu przeznaczonego na dany przedmiot ogólnokształcący. A więc chodzi o 4,5 minuty podczas lekcji. Zastrzega się, że nie wolno nauczać języka polskiego i historii w języku obcym, ale nie zakazuje się korzystania ze źródeł obcojęzycznych pracy projektami lub CLILem.
Nie ma żadnych obostrzeń na zajęciach pozalekcyjnych, na kółkach przedmiotowych, w teatrzykach szkolnych i podczas zajęć w bibliotekach oraz domach kultury.
To edukacja pozainstytucjonalna.

Współczesna edukacja także pozainstytucjonalna) na Górnym Śląsku postrzegana jest różnie. Wielu postuluje wprowadzania edukacji regionalnej do szkół. Ale taka edukacja jest możliwa od zawsze, a od roku 2018 w szkołach ponadpodstawowych według obowiązującej (znowelizowanej) podstawy programowej.
W konsekwencji pisząc ten cykl uparcie powtarzam tezę:
W obecnych warunkach edukację regionalną (środowiskową) oraz kształcenie językowe (uczenie/nauczanie języka śląskiego) można/należy prowadzić w ramach podstawy programowej. O czym powinni wiedzieć przede wszystkim rodzice, ale także wójtowie, starostowie, burmistrzowie i prezydenci miast oraz dyrektorzy szkół i nauczycielki/nauczyciele.
Kto ponosi odpowiedzialność za rzetelną edukację?
Adresatami cyklu są rodzice i dziadkowie, ale także wójtowie, starostowie, burmistrzowie i prezydenci miast jako organy prowadzące placówki oświatowe oraz dyrektorzy szkół i nauczycielki/nauczyciele wszystkich typów placówek oświatowych.
Po zapisach ogólnych podstaw programowych dla przedszkola, szkoły podstawowej oraz szkoły ponadpodstawowej przejdę do podstaw programowych poszczególnych przedmiotów nauczania, a następnie do metod i technik umożliwiających skuteczne uczenie się.
Przypomnę – podstawa programowa to obowiązkowy na danym etapie edukacyjnym zestaw treści nauczania oraz umiejętności, które muszą być uwzględnione w programie nauczania i umożliwiają ustalenie kryteriów ocen szkolnych i wymagań egzaminacyjnych.
Podstawę programową określa Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356).
Podstawę programową dla wszystkich rodzajów szkół ogłasza minister właściwy do spraw oświaty i wychowania.
Podstawę programową znajdujemy w Dzienniku Ustaw z 2017 r. pozycja 356.
• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356)

Nauczanie/uczenie się o swoim regionie/środowisku (często nazywanym hajmatem) oraz języka górnośląskiego (także w dwujęzycznym lub wielojęzycznym krajobrazie kulturowym) w liceum może odbywać się z przy okazji przerabiania lektur zalecanych w podstawie programowej. które znajdują się na znowelizowanej na rok szkolny 2023 i śląski mogą być przerabiane nie tylko podczas lekcji, ale także na zajęciach pozalekcyjnych, na kółkach przedmiotowych, w teatrzykach szkolnych i podczas zajęć w bibliotekach oraz domach kultury. Można to robić nauczając/ucząc się projektami.
O środki na projekty można wnioskować u organów prowadzących szkoły.

Publikacje z cyklu Współczesna edukacja na Górnym Śląsku znajdują się na:
wachtyrzu.eu https://wachtyrz.eu/
oraz na stronie fb Środowisko i język Górnego Śląska

Nie czekając na decyzje polityczne, na uznanie Godki i na wprowadzenie nauczanie regionalnego do szkół górnośląskich proponuję w tym cyklu określone rozwiązania dla edukacji językowej i regionalnej na Górnym Śląsku. Stosowałem te rozwiązania w szkole podstawowej, w gimnazjum i w liceum. Są więc owocem przemyśleń po stosowaniu ich w mojej praktyce zawodowej, która wynikała z wiedzy teoretycznej weryfikowanej doświadczeniem i zdanymi egzaminami zawodowymi w kraju oraz poza jego granicami. Uczyłem języka polskiego, niemieckiego, rosyjskiego i polskiego.
Przed każdym rokiem szkolnym zapoznawałem się, czy to z Zeszytami, Kieleckim, czy z programem nauczania, czy podstawą programową
Jednak każda nauczycielka i każdy nauczyciel ma swój rozum, swoje serce i swoją wiedzę.
https://www.facebook.com/profile.php?id=61550746354882

Aby rozmowa na temat lektur w szkole podstawowej toczyła się na płaszczyźnie rzeczowej, to uprzednio należy bezwzględnie przeczytać poniższą znowelizowaną listę lektur.
Następnie można postawić pytanie o to, jaki jest związek (lub jego brak) omawianej lektury z Górnym Śląskiem.

LEKTURY OBOWIĄZKOWE – klasa 1, 2, 3 liceum i technikum
POZIOM PODSTAWOWY
Stan po nowelizacji z 13 sierpnia 2021 roku.
• Biblia – w tym fragmenty Księgi Rodzaju, Księgi Hioba, Księgi Koheleta, Pieśni nad Pieśniami, Księgi Psalmów, Apokalipsy wg św. Jana
• Jan Parandowski – Mitologia, część I Grecja
• Homer – Iliada (fragmenty), Odyseja (fragmenty)
• Sofokles – Antygona
• Horacy – wybrane utwory
• Bogurodzica, Lament świętokrzyski (fragmenty), Legenda o św. Aleksym (fragmenty), Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (fragmenty)
• Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu (fragmenty)
• Pieśń o Rolandzie (fragmenty)
• Gall Anonim – Kronika polska (fragmenty)
• Dante Alighieri – Boska komedia (fragmenty)
• Jan Kochanowski – wybrane pieśni, w tym: Pieśń IX ks. I, Pieśń V ks. II; psalmy, w tym Psalm 13, Psalm 47; tren IX, X, XI, XIX; Odprawa posłów greckich
• Piotr Skarga – Kazania sejmowe (fragmenty)
• Wybrane wiersze poetów: Daniel Naborowski, Jan Andrzej Morsztyn, Mikołaj Sęp-Szarzyński
• Jan Chryzostom Pasek – Pamiętniki (fragmenty)
• William Szekspir – Makbet, Romeo i Julia
• Molier – Skąpiec
• Ignacy Krasicki – Hymn do miłości ojczyzny, wybrane satyry
• Franciszek Karpiński – wybór sielanek i liryki religijnej
• Adam Mickiewicz – Oda do młodości; wybrane ballady, w tym Romantyczność; wybrane sonety z cyklu Sonety krymskie oraz inne wiersze; Konrad Wallenrod; Dziady cz. III
• Juliusz Słowacki – Kordian, wybrane wiersze, w tym Grób Agamemnona (fragmenty), Testament mój

LEKTURY UZUPEŁNIAJĄCE – klasa 1, 2, 3 liceum i technikum
POZIOM PODSTAWOWY
• Sofokles – Król Edyp
• Mikołaj z Wilkowiecka – Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim (fragmenty)
• Dzieje Tristana i Izoldy (fragmenty)
• Giovanni Boccaccio – Sokół
• Mikołaj Rej – Żywot człowieka poczciwego (fragmenty)
• Andrzej Frycz Modrzewski – O poprawie Rzeczypospolitej (fragmenty)
• Miguel de Cervantes y Saavedra – Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy (fragmenty)
• Wespazjan Kochowski – Psalmodia polska (wybór psalmów)
• Wacław Potocki – Transakcja wojny chocimskiej (fragmenty z części I)
• Ignacy Krasicki – Monachomachia (fragmenty)
• Stanisław Trembecki – Franciszek Kniaźnin, wybrane utwory
• Jędrzej Kitowicz – Opis obyczajów za czasów panowania Augusta III (fragmenty)
• Julian Ursyn Niemcewicz – Powrót posła
• Stanisław Staszic – Przestrogi dla Polski (fragmenty)
• Juliusz Słowacki – Beniowski (fragmenty)
• Aleksander Fredro – Śluby panieńskie
• Johann Wolfgang Goethe – Cierpienia młodego Wertera (fragmenty), Faust (fragmenty)
• George Byron – Giaur (fragmenty)
• Adam Mickiewicz – Dziady cz. IV
• Eliza Orzeszkowa – Nad Niemnem
• Maria Konopnicka – wybór wierszy
• Stefan Żeromski – Echa leśne
• Zofia Nałkowska – Granica
• Tadeusz Peiper – wybór wierszy
• Joseph Conrad – Lord Jim
• Anna Kamieńska, Anna Świrszczyńska, Julia Hartwig, Stanisław Grochowiak, Edward Stachura – wybór wierszy
• Kazimierz Moczarski, Rozmowy z katem (fragmenty)
• Zofia Nałkowska – Przy torze kolejowym (z tomu Medaliony)
• Jan Józef Szczepański – Święty
• Tadeusz Różewicz – Kartoteka
• Józef Czapski – Na nieludzkiej ziemi (fragmenty)
• Leopold Tyrmand – Dziennik 1954 (fragmenty)
• Stanisław Lem – Wizja lokalna
• Samuel Beckett – Czekając na Godota
• Friedrich Dürrenmatt – Wizyta starszej pani
• Eugène Ionesco – Lekcja
• Kronika Książąt Polskich, oprac. Jerzy Wojtczak-Szyszkowski;
• Juliusz Słowacki, Listy do Matki (fragmenty);
• Henryk Sienkiewicz, Listy z podróży do Ameryki (fragmenty);
• Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni;
• Ryszard Krynicki, Adam Zagajewski, wybór wierszy;
• Witold Pilecki, Raport Witolda;
• Wiesław Kielar, Anus mundi;
• Zofia Kossak-Szczucka, Pożoga. Wspomnienia z Wołynia 1917–1919;
• Jarosław Iwaszkiewicz, wybrane opowiadanie;
• John Ronald Reuel Tolkien, Władca pierścieni. Drużyna pierścienia
lub inne utwory literackie wybrane przez nauczyciela.
• Tadeusz Różewicz – Kartoteka

LEKTURY OBOWIĄZKOWE – klasa 1, 2, 3 liceum i technikum
POZIOM ROZSZERZONY
Stan po nowelizacji z 13 sierpnia 2021 roku.
Utwory dla poziomu podstawowego oraz ponadto:
• Arystoteles – Poetyka, Retoryka (fragmenty)
• Platon – Państwo (fragmenty)
• Arystofanes – Chmury
• Wergiliusz – Eneida (fragmenty)
• Św. Augustyn – Wyznania (fragmenty)
• Św. Tomasz z Akwinu – Summa teologiczna (fragmenty)
• François Rabelais – Gargantua i Pantagruel (fragmenty)
• Michel de Montaigne – Próby (fragmenty)
• Jan Kochanowski – Treny (jako cykl poetycki)
• William Szekspir – Hamlet
• Wybrane utwory poetyckie z romantycznej literatury europejskiej, w tym wybrane wiersze angielskich poetów jezior
• Juliusz Słowacki – Lilla Weneda
• Cyprian Kamil Norwid – Bema pamięci żałobny rapsod, Fortepian Szopena, Czarne kwiaty (fragmenty), Promethidion (fragmenty)
• Realistyczna lub naturalistyczna powieść europejska (Honoré de Balzac, Ojciec Goriot lub Charles Dickens, Klub Pickwicka, lub Mikołaj Gogol, Martwe dusze, lub Gustaw Flaubert, Pani Bovary)
• Stanisław Wyspiański – Noc listopadowa
• Franz Kafka – Proces (fragmenty)
• Michaił Bułhakow – Mistrz i Małgorzata
• Stanisław Ignacy Witkiewicz – Szewcy
• Bruno Schulz – wybrane opowiadania z tomu Sklepy cynamonowe
• Tadeusz Konwicki – Mała apokalipsa
• Jorge Luis Borges – wybrane opowiadanie
• Janusz Głowacki – Antygona w Nowym Jorku
• Sławomir Mrożek – wybrane opowiadania
• Wybrane eseje autorów: Jerzego Stempowskiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Zbigniewa Herberta, Zygmunta Kubiaka, Jarosława Marka Rymkiewicza (co najmniej po jednym utworze)
• Wybrane teksty z aktualnych numerów miesięczników oraz kwartalników literackich i kulturalnych

LEKTURY UZUPEŁNIAJĄCE – klasa 1, 2, 3 liceum i technikum
POZIOM ROZSZERZONY
Stan po nowelizacji z 13 sierpnia 2021 roku.
• Sofokles – Król Edyp
• Mikołaj z Wilkowiecka – Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim (fragmenty)
• Dzieje Tristana i Izoldy (fragmenty)
• Giovanni Boccaccio – Sokół
• Mikołaj Rej – Żywot człowieka poczciwego (fragmenty)
• Andrzej Frycz Modrzewski – O poprawie Rzeczypospolitej (fragmenty)
• Miguel de Cervantes y Saavedra – Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy (fragmenty)
• Wespazjan Kochowski – Psalmodia polska (wybór psalmów)
• Wacław Potocki – Transakcja wojny chocimskiej (fragmenty z części I)
• Ignacy Krasicki – Monachomachia (fragmenty)
• Stanisław Trembecki – Franciszek Kniaźnin, wybrane utwory
• Jędrzej Kitowicz – Opis obyczajów za czasów panowania Augusta III (fragmenty)
• Julian Ursyn Niemcewicz – Powrót posła
• Stanisław Staszic – Przestrogi dla Polski (fragmenty)
• Juliusz Słowacki – Beniowski (fragmenty)
• Aleksander Fredro – Śluby panieńskie
• Johann Wolfgang Goethe – Cierpienia młodego Wertera (fragmenty), Faust (fragmenty)
• George Byron – Giaur (fragmenty)
• Adam Mickiewicz – Dziady cz. IV
• Eliza Orzeszkowa – Nad Niemnem
• Maria Konopnicka – wybór wierszy
• Stefan Żeromski – Echa leśne
• Zofia Nałkowska – Granica
• Tadeusz Peiper – wybór wierszy
• Joseph Conrad – Lord Jim
• Anna Kamieńska, Anna Świrszczyńska, Julia Hartwig, Stanisław Grochowiak, Edward Stachura – wybór wierszy
• Kazimierz Moczarski, Rozmowy z katem (fragmenty)
• Zofia Nałkowska – Przy torze kolejowym (z tomu Medaliony)
• Jan Józef Szczepański – Święty
• Tadeusz Różewicz – Kartoteka
• Józef Czapski – Na nieludzkiej ziemi (fragmenty)
• Leopold Tyrmand – Dziennik 1954 (fragmenty)
• Stanisław Lem – Wizja lokalna
• Samuel Beckett – Czekając na Godota
• Friedrich Dürrenmatt – Wizyta starszej pani
• Eugène Ionesco – Lekcja
• Ossendowski – Mocni ludzie; Ludzie, zwierzęta, bogowie
• Krystyna Lubieniecka-Baraniak – Gdy brat staje się katem
• Jan Paweł II – Przekroczyć próg nadziei (fragmenty), Tryptyk rzymski, Pamięć i tożsamość (fragmenty), Fides et ratio (fragmenty)
• Karol Wojtyła – Przed sklepem jubilera
• Stefan Wyszyński – Zapiski więzienne
• Paweł Zuchniewicz – Ojciec wolnych ludzi. Opowieść o Prymasie Wyszyńskim.
lub inne utwory literackie wybrane przez nauczyciela.

Jakie są lektury w klasie maturalnej?
W klasie maturalnej uczniowie poznają dzieła literatury powojennej. Czytają m.in. “Podróże z Herodotem” Ryszarda Kapuścińskiego, “Profesor Andrews w Warszawie” Olgi Tokarczuk czy “Katedrę” Jacka Dukaja.
Lektury klasa 4 liceum poziom podstawowy. Lista lektur obowiązkowych
Lista lektur w 4 klasie liceum jest uzależniona od tego, jakie utwory z literatury wojennej i powojennej udało się nauczycielom zrealizować w 3 klasie liceum. Jeśli w poprzednim roku uczniowie nie przeczytali np. “Granicy” Zofii Nałkowskiej czy “Zdążyć przed panem Bogiem” Hanny Krall, będą to nadrabiać w klasie maturalnej. Zwykle jednak pierwszy semestr ostatniej klasy upływa na poznawaniu nurtów i kierunków z literatury powojennej.
Na liście lektur obowiązkowych w 4 klasie liceum mogą znajdować się:
• Ryszard Kapuściński, Podróże z Herodotem (we fragmentach);
• Marek Nowakowski, Raport o stanie wojennym (opowiadanie); Górą „Edek” (z tomu Prawo prerii);
• Antoni Libera, Madame;
• Andrzej Stasiuk, Miejsce (z tomu Opowieści galicyjskie);
• Olga Tokarczuk, Profesor Andrews w Warszawie (z tomu Gra na wielu bębenkach);
• Jacek Dukaj, Katedra (z tomu W kraju niewiernych);
• wybrane utwory okresu stanu wojennego;
• powojenna piosenka literacka – wybrane utwory Ewy Demarczyk, Jacka Kaczmarskiego, Wojciecha Młynarskiego, Agnieszki Osieckiej i wybrane teksty Kabaretu Starszych Panów
Olga Tokarczuk, Profesor Andrews w Warszawie (z tomu Gra na wielu bębenkach);
Lektury klasa 4 liceum poziom podstawowy. Lista lektur uzupełniających
Uczniowie mogą zapoznać się również z lekturami uzupełniającymi:
• Zofia Nałkowska, Przy torze kolejowym (z tomu Medaliony);
• Jan Józef Szczepański, Święty;
• Tadeusz Różewicz, Kartoteka;
• Józef Czapski, Na nieludzkiej ziemi (fragmenty);
• Leopold Tyrmand, Dziennik 1954 (fragmenty);
• Stanisław Lem, Wizja lokalna;
• Samuel Beckett, Czekając na Godota;
• Friedrich Dürrenmatt, Wizyta starszej pani;
• Eugène Ionesco, Lekcja
• Tadeusz Różewicz, Kartoteka;
Lektury klasa 4 liceum poziom rozszerzony. Lista lektur obowiązkowych
Uczniowie klas humanistycznych, którzy realizują rozszerzony poziom z języka polskiego, muszą przeczytać:
• Tadeusz Konwicki, Mała apokalipsa;
• Jorge Luis Borges, wybrane opowiadanie;
• Janusz Głowacki, Antygona w Nowym Jorku;
• Sławomir Mrożek, wybrane opowiadania;
• wybrane eseje następujących autorów: Jerzego Stempowskiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Zbigniewa Herberta, Zygmunta Kubiaka, Jarosława Marka Rymkiewicza;
• wybrane teksty z aktualnych numerów miesięczników oraz kwartalników literackich i kulturalnych.
Lektury klasa 4 liceum poziom rozszerzony. Lista lektur uzupełniających
Na liście lektur uzupełniających w klasie maturalnej znalazły się:
• Aldous Huxley, Nowy wspaniały świat;
• Gustaw Herling-Grudziński, Wieża;
• Florian Czarnyszewicz, Nadberezyńcy;
• Bohumil Hrabal– wybrane opowiadania;
• Julian Stryjkowski, Austeria;
• Umberto Eco, Imię róży;
• Wiesław Myśliwski, Widnokrąg;
• wybrana powieść polska i obca z XX lub XXI wieku;
• wybrany dramat polski i obcy z XX lub XXI wieku
Oprócz tego uczniom zaleca się obejrzenie wybranych dzieł teatralnych i filmowych, m.in.:
• Iwona, księżniczka Burgunda, reż. Zygmunt Hübner;
• Sanatorium pod klepsydrą, reż. Wojciech Jerzy Has;
• Wizyta starszej pani, reż. Jerzy Gruza;
• Ziemia obiecana, reż. Andrzej Wajda
• Zezowate szczęście, reż. Andrzej Munk;
Lektura objaśnia i przybliża świat, pozwala poznać i zrozumieć prawdę swojego środowiska – w naszym przypadku jest to Górny Śląsku w jego wielkośląskim (Silesia Maior, silesia Magna) krajobrazie kulturowym.
Omawianie lektur nie powinno przemilczać hajmatu.
Najważniejszą lekturą jest lektura uniwersalna – Biblia w tłumaczeniu doktra Gabriela Tobora. We fragmentach na liście lektur szkoły podstawowej i szkoły ponadpodstowej”
• Biblia – w tym fragmenty Księgi Rodzaju, Księgi Hioba, Księgi Koheleta, Pieśni nad Pieśniami, Księgi Psalmów, Apokalipsy wg św. Jana

Następnie można postawić pytanie o to, jaki jest związek (lub jego brak) omawianej lektury z Górnym Śląskiem.

Przy czytaniu lektur proszę pozwolić uczniom na poszukiwania (recherche).
Niech sami rozstrzygną, czy autor lub utwór ma jakieś związki z Śląskiem. Podaję jedynie kilka przzykładów

• Gall Anonim – Kronika polska (fragmenty)
Gall Anonim używał zamiennie pojęć ducatus, provincia i regio Wratislaviensis w odniesieniu do całego Śląska. Wprowadził również na karty kroniki określenie regio Zleznensis (II, 50) – czyli „kraj śląski”, przy okazji opisywania ataków Zbigniewa i jego czeskich sojuszników na tereny Polski południowej.
Johann Salomo Semler w pracy Animadversionum ad antiquores scriptores rerum Polonicarum specimen z roku 1772 doszedł do takiego wniosku porównując Kronikę polską z późniejszymi, średniowiecznymi kronikami śląskimi, np. Kroniką polsko-śląską. Polscy autorzy tych kronik używali bowiem niekiedy określenia Gall w stosunku do śląskich Niemców.
Kronika polsko-śląska (łac. Chronica Polonorum) – polska średniowieczna kronika to spisana po łacinie, powszechnie uznawana za skrót Kroniki Wincentego Kadłubka, rozszerzonym o epizody z dziejów Śląska. Znana jest z różnie zatytułowanych dwóch kopii z XIV w. i jednej z XVI w. Zawiera m.in. historię Piotra Włostowica oraz opisy lokalnych zdarzeń z XIII w., związanych z Piastami śląskimi.

• Jan Kochanowski – wybrane pieśni, w tym: Pieśń IX ks. I, Pieśń V ks. II; psalmy, w tym Psalm 13, Psalm 47; tren IX, X, XI, XIX; Odprawa posłów greckich
Jan Kochanowski znał Andreasa Duditha von Horehowicza, po polsku Andrzej Dudycz.

• Stefan Żeromski, Ludzie bezdomni;
Ludzie bezdomni” Stefana Żeromskiego to opis topografii Zagłębia. – Po Sosnowcu i Dąbrowie Górniczej wędrowałem śladami Judyma.

• Stanisław Wyspiański – Noc listopadowa
W 1898 roku pisał do Lucjana Rydla:
„Wypadło mi się zatrzymać w Katowicach, gdyż na dworcu w Krakowie źle mnie poinformowano, i trzy godziny mam czasu. Zwiedzam więc Katowice. Jest to wielkie miasto malutkie. Zupełnie brzydkie i głupie, ale praktyczne, eleganckie i mądre, dziewczęta ładne, głupiuteńkie, sądząc z wyrazu twarzy.”

• Stanisław Ignacy Witkiewicz – Szewcy
Znane są dawne i współczesne związki Witkacego z Katowicami.

• Juliusz Słowacki – Beniowski (fragmenty)
Skąd pochodzi ten cytat: „W ubiegłym tygodniu witał lud Śląski trumnę największego poety Polski, Juliusza Słowackiego …”

• Johann Wolfgang von Goethe – Cierpienia młodego Wertera
Ten najwybitniejszy niemiecki twórca doby romantyzmu zapamiętany został w Polsce jako poeta i prozaik. Jednak nie należy zapominać, iż sprawował on także funkcję ministra u wielkiego księcia Karola Augusta von Sachsen-Weimar-Eisenach. W zakres jego obowiązków wchodziła gospodarka saksońskiego księstwa, a co za tym idzie – także kopalnie. Nic więc dziwnego, że na trasie podróży Goethego przez Dolny i Górny Śląsk oraz zachodnią Małopolskę znalazło się kilka zakładów górniczych.

• Maria Konopnicka – wybór wierszy
Pisarka darzyła Ślązaczki szczególnymi względami. Rewanżowały się w dwójnasób, wszelkimi dostępnymi sposobami, na przykład żarliwie się za nią modląc, nieświadome, że odmawiają zdrowaśki za pogankę, jak nazywał autorkę Roty ówczesny kler.
Warto przypomnieć, że podczas poszukiwań domu dla Konopnickiej brano też pod uwagę Śląsk Cieszyński. Ostatecznie Wisłę odradziła Pisarce Eliza Orzeszkowa, do uszu której dotarły fatalne opinie i niepochlebne plotki o dopiero co kształtującym się uzdrowisku w Beskidach. Konopnicka i Dulębianka zamieszkały w Żarnowcu, ale wydaje się, że pod paroma względami oferta Wisły była jednak niezwykła i ciekawsza od podkarpackiego domu. Komitet galicyjski chciał zakupić w Wiśle dwa wille, „Jaskółka” była pomyślana dla Konopnickiej, a „Miła” dla Dulębianki”. Miał je łączyć słoneczny, szklany korytarz.

• Zofia Kossak-Szczucka – Błogosławiona wina
Od 1922 roku pisarka związała się ze Śląskiem Cieszyńskim. Po śmierci pierwszego męża zamieszkała z synami w rodzinnym dworze w Górkach Wielkich, na ten okres przypada szczyt jej przedwojennej pisarskiej twórczości. Tu napisała swoje najsłynniejsze powieści historyczne.
Do swojej prozy wprowadziła wątki śląskie. W 1926 roku opublikowała utwór Kłopoty Kacperka góreckiego skrzata. Baśń – pierwszy utwór tematycznie związany właśnie ze Śląskiem Cieszyńskim. Do tego cyklu należały także opowiadania Wielcy i mali. Trzy lata później symbolicznie wprowadziła Śląsk do literatury polskiej, pisząc przedmowę do Serca za tamą Gustawa Morcinka.

• Tadeusz Różewicz:
Gliwickie mieszkanie Wiesławy Kozłowskiej i Tadeusza Różewicza mieściło się przy ulicy Zygmunta Starego pod numerem 28, na ówczesnych opłotkach miasta. I choć od gliwickiego rynku dzieliło je niewiele ponad kilometr – dystans zaledwie dziesięciominutowego spaceru – tuż za jego oknami rozpościerały się podmiejskie łąki i pola. W Gliwicach młoda para wzięła ślub. Wkrótce także urodziły się dzieci – dwaj synowie. Młody poeta, który świadomie usunął się na margines życia literackiego (Julian Tuwim pytał wprost: „Na miłość Boską, co Pan tam robi w tych Gliwicach?”), z pełnym oddaniem poświęcił się pracy pisarskiej, na której efekty nie trzeba było długo czekać. W trzypokojowym gliwickim mieszkaniu powstały m.in. tomy wierszy Pięć poematów (1950), Czas, który idzie (1951), Rozmowa z księciem (1960), Nic w płaszczu Prospera (1962) czy Twarz trzecia (1968), które ugruntowały pozycję Różewicza jako jednego z najważniejszych twórców powojennej literatury, nie tylko polskiej.
W Gliwicach zapoczątkowany został także zupełnie nowy rozdział w twórczości Tadeusza Różewicza. Pod koniec lat pięćdziesiątych poeta napisał swój pierwszy i zarazem najsłynniejszy dramat, Kartotekę – wstrząsający zapis rozpadu świata dawnych wartości, jaki stał się udziałem pokolenia, które doświadczyło hekatomby II wojny światowej. Eksperymentalny tekst poety niemal natychmiast okrzyknięty został najważniejszym głosem w powojennym dramacie polskim. Kartoteka, jak się miało okazać, była jedynie zwiastunem prawdziwej erupcji twórczości dramatycznej poety – na przestrzeni zaledwie kilku lat Tadeusz Różewicz napisał kilka kolejnych sztuk, w tym tak znane jak Grupa Laokoona (1962) czy Świadkowie albo nasza mała stabilizacja (1964), które do dziś wystawiane są na scenach teatrów. https://teatr.gliwice.pl/2021/09/30/tadeusz-rozewicz-w-gliwicach/
• Adam Zagajewski:
Adam Zagajewski: „Choć dzieciństwo spędziłem w Gliwicach, to na pewien sposób słabo znam to miasto. Żyłem w środowisku ludzi ze Lwowa, którzy Gliwic nie chcieli zobaczyć. Na imieniny mojego ojca przychodziło dwadzieścia parę osób i wśród nich nie było nikogo, kto nie pochodziłby ze Lwowa. Dopiero w szkole zacząłem poznawać autochtonów, którzy mówili troszkę innym językiem. Tak więc po części żyłem w świecie nierealnym, choć równocześnie jako dziecko miałem szeroko otwarte oczy i podobały mi się różne rzeczy. Byłem zachwycony gliwicką radiostacją, która jak wieża Eiffla, tylko dziesięć razy mniejsza, góruje nad miastem, lubiłem okolice pod miastem. Ale cały czas dawano mi dyskretnie do zrozumienia, że jeżeli coś mi się tu podoba, to się mylę, bo tak naprawdę dobre rzeczy zostały we Lwowie. Pamiętam dobrze otchłań, która powstała po wyjściu Niemców. Wszystko było poniemieckie. Nasza rodzina w kamienicy przy Arkońskiej była skazana na poniemieckie meble, poniemieckie radio, które zresztą szalenie mi się podobało i o którym napisałem wiersz. To były może trzy miasta: nieobecność niemiecka, krzycząca, następnie Gliwice autochtoniczne i wreszcie lwowskie. Co prawda mój dziadek był germanistą, w jego bibliotece spotykały się książki niemieckie i polskie, zmuszał mnie, bym chodził na lekcje niemieckiego do różnych starych dam. Ale ja nie lubiłem niemieckiego, uważałem – wojna niedawno się skończyła – że Niemcy to zbrodniarze. Była we mnie wrogość, przeważał antagonizm, choć mieliśmy też nianię, która była Niemką i która się stała największą przyjaciółką rodziny.”