Kedyś żech chcioł, żeby my sam mieli drugõ Katalōnijõ

Ze Grzegorzym Kulikym ô przekładach i robocie nad ślōnskōm gŏdkōm ôsprawiŏ Pejter Długosz.

Ô Grzegorzu Kuliku ôstatnio je gośno skuli „Dracha” Szczepana Twardocha, kerego przełożōłeś na ślōnski. Ale to nie twoja piyrszŏ robota tumaczyniowŏ na nasz jynzyk. Ôd czego sie u ciebie to napoczło i czymu gynau na ślōnski?

Piyrsze, co żech wziōn sie aktywnie w to bawić, jak sie rozchodzi ô gŏdkã, to bōł blog „Po ślůnsku”, niy wiym, czy pamiyntŏsz. Wtynczŏs żech mioł wielke plany, żeby przełożyć cołki systym ôperacyjny Ubuntu na ślōnskõ mŏwã i żech sie zapisoł do grupy ludzi, co tworzōm wersyje tego systymu we rozmajtych jynzykach. Jedyn profesōr ze Uniwesytetu Saint Louis znŏd tam mojã adresã emailowõ i napisoł mi, że zbudowoł skrypt, co sie go dodŏwŏ do przeglōndarki internetowyj i ôn umiyniŏ gŏdkã we Facebooku z angelskij na takõ, co sie zaprogramuje. Spytoł, czy bych chcioł zrobić ślōnskõ, jŏ sie zarŏz zgodziōł, i tak mieli my tyn piyrszy ślōnski Facebook. Pŏrã miesiyncy niyskorzij społym ze CD Projektym narychtowali my ślōnskõ wersyjõ gry Euro Truck Simulator 2, jednego ze nojlepszych na rynku symulatorōw jeżdżyniŏ autym. Potym jeszcze były inksze rzeczy: Ślōnski suchar na dzisiej, kaj społym ze Adrianym Gōreckim my publikowali mymy („żŏdyn” i „wylyź” wyszły z mojigo laptopa), koszulki, te napisy do „Gwiezdnych Wojyn” i jeszcze pŏrã myńszych rzeczy.

Potym prziszła pora na literacke przekłady. Piyrszy drukowany to ślōnskŏ wersyjŏ klasyki ôd Charlesa Dickensa. Czymu prawie ta ksiōnżka?

Bo to je, wierzã, nojlepszŏ ôpowiyść ô ludzkim ôdkupiyniu, ô tym, iże my mogymy być strasznymi i ôszkliwymi istotami, ale nigdy niy ma tak, iże niy ma dō nŏs nadzieje. Przecã to nadzieja niesie nŏs bez cołke życie. Ôkrōm tego to je moc popularnŏ nowela, co dyć nigdy niy wyszła z druku. Sto siedymdziesiōnt piyńć lŏt ôna je porzōnd kajś drukowanŏ. Niy szło wybrać niczego inkszego.

Potym napoczōn żyś robota przi „Drachu” ôd Twardocha? Łatwo bōło przekōnać autora do tyj ideje?

Krōtko po wydaniu „Godnij Pieśni” wziōn żech sōm do siebie przekłŏdać piyrszy rozdzioł „Dracha”. Jak żech mioł trzi strōny, to znaczy cołkõ tã piyrszõ scynã świniobiciõ, toch je posłoł Szczepanowi Twardochowi. Jymu sie to fes spodobało i zainteresowoł Wydŏwnictwo Literacke, żeby wydać ślōnskõ edycyjõ swojij ksiōnżki. I tak to terŏz mogymy sie to przeczytać po naszymu.

Nie bołeś sie przekładu ksiōnżki, kerŏ je napisanŏ po polsku? Że napocznie sie gŏdka „A po co? Przeca wszyscy na Ślōnsku poradzōm to przeczytać po polsku”?

Niy bołch sie, bo rzŏdko je tak, że ftoś ô kulturze tak myśli. Kultura mŏ być dostympnŏ we kożdym jynzyku. No i niy kożdy na Ślōnsku poradzi to przeczytać po polsku, bo ani na ôpawskim Ślōnsku, ani na czeskij tajli cieszyńskigo Ślōnska, niy ma polskij edukacyje.

A sama ksiōnżka. Fest ciynżko bōło ta pogmatwanŏ narracyjŏ Twardocha przełożyć na nasz?

Wiysz co? Jak mōm być szczyry, to niy. To sie niyrŏz tak zdŏwŏ, iże ślōnskŏ gŏdka niy poradzi tego abo tamtego. Ale ôna mŏ take same możliwości, jak kożdy inkszy jynzyk we Europie. Gŏdōm „we Europie”, bo toć, iże sōm na świecie jynzyki, co niy poradzōm ôpisać jakijś inkszyj rzeczywistości. Je wyspa, Pōłnocny Syntinel, co we teoryji nŏleży do Indyje, ale żŏdyn ze naszego świata niy poradziōł ani na brzyg wlyź. Miyszkŏ na nij pŏrãdziesiōnt ôsōb, co nigdy z naszōm cywilizacyjōm niy chciały mieć nic spōlnego. Niy znōmy ani jednego słowa z jejich jynzyka. Na zicher jejich gŏdka niy poradzi ôpisać auta abo koła, a nasz jynzyk niy ôpisze ani jejich strōmōw, ani kwiŏtkōw, ani zwiyrzōnt. Ale we rzeczywistości europejskij ślōnski jynzyk dobrze wiy sie rady.

Twōj nojmodszy bajtel to „Mały Princ” ôd Antoine’a de Saint-Exupéry’ego, kerej Wachtyrz tyż je patrōnym. To bōł chyba dlŏ Ciebie tyż eksperymynt, bo posiłkowołeś sie pŏrōma wersyjōma jynzykowymi do tumaczyniŏ.

Ja, przekłŏdołch z francuskij, alech sie to kōnsultowoł ze angelskōm, czeskōm i kaszubskōm. Rozchodziyło sie ô to, żeby sprawdzić, jakich technik przekładu użyli tumacze na inksze gŏdki, i użyć ich tyż we ślōnskij wersyji. Niy patrzołch na żŏdyn polski przekłŏd, żeby sie niy sugerować.

Rychtujesz tyż ślōnski korpus jynzykowy. Wiela już mŏsz słōw dzisiej wkludzōnych? Nie je ciynżko robić korpus dlŏ jynzyka, ô kerym sie gŏdŏ, co ôn je yno gŏdany, a nie pisany?

Zebroł żech dwa milijōny słōw, ale na moje ôko szło by zebrać nawet piyńć abo sześ milijōnōw. We samyj Ślōnskij Bibliŏtyce Cyfrowyj sōm cołke roczniki cajtōngōw, co publikowały kożdy tydziyń jakõś gŏdkã po naszymu na rozmajte tymaty, ôd robiyniŏ na zygrōdce aż do światowyj polityki. Je tyż połno modernych tekstōw ślōnskich, co żech niy mioł jeszcze przileżytości spytać jejich autorōw, czy bych mōg dostać to, co napisali. Myślã, iże sama srogość korpusu to je ôdpowiydź na twoje druge pytanie. Ślōnskŏ gŏdka je pisanŏ. Ślōnskŏ gŏdka niyma czytanŏ.

Jakŏ rola widzisz dlŏ korpusu?

Bydzie szło dziynki niymu ôpisać do porzōndku gramatykã i napisać porzōndny słownik, co bydzie notowoł wszyjske słowa ślōnske, a niy ino te, co sōm inksze ôd polskich. Kożde z tych słōw bydzie miało ôpisanõ ôdmianã, przikłady użyciŏ i inksze informacyje.

Piszesz kōnsekwyntnie we standardzie ślabikŏrzowym. Mŏsz rŏd tã wersyjõ zŏpisu, abo nie widzisz cweku tracyniŏ kolejnych 20 lŏt na wadzyniy sie ô „lepszy” zŏpis? A może cojś byś poprawiōł we ślabikŏrzu?

Po tych latach wadzyniŏ sie i dziesiōntek spusobōw zapisowaniŏ ślōnskij mŏwy rŏd żech je, iże z wiynksza ludzie prziwykajōm do ślabikŏrza. Ale ze strōny kogoś, fto tego ślabikŏrza używŏ, widzã, iże trzeba go leko zreformować. Niy może być tak, iże alfabet mŏ piyńć liter „o” (oŏōôõ). Muszymy go leko uprościć. Z tych piyńciu liter, jak ône sie pokazujōm na kōmputrze abo na mobilniŏku, trzi wyglōndajōm gynau tak samo. Dopiyro jak sie powiynkszy, to idzie pedzieć kerŏ je kerŏ. Tak niy może być. Tyn alfabet niy bōł poskłŏdany sto piyńćdziesiōnt lŏt tymu, ino we 2009 roku, jak już dŏwno były mobilniŏki i kōmputry. Czymu żŏdyn ô tym niy pōmyśloł? Jŏ tego niy rozumiã.

Jŏ wiym, iże inksi już używajōm uproszczōnego ślabikŏrza ze literami „ô” i „ō”, ale niy mōmy jakijś ôficjalnyj umŏwy, żeby tak robić. Fajnie by było tyż, jakby my zamiyniyli „ō” na „ů”. Dziynki tymu by my mieli dwie litery o (oô) i dwie u (uů). Zaroz by było wiadůmo, ô co sie rozchodzi i kero litera můmy do czego.

Jak Grzegorz Kulik widzi ślōnski za 10-20 lŏt?

Ciynżko pedzieć. Kedyś żech chcioł, żeby my sam mieli drugõ Katalōnijõ, iże wszyjsko je po katalōńsku i kożdy tã gŏdkã mŏ w zŏcy. Terŏz mi styknie, żeby wszyscy mieli naszõ mŏwã w zŏcy.

Mōm nadziejã, iże za dziesiyńć lŏt bydymy już mieli sebrane wszyjske teksty slōnske. Do przerobiyniŏ sōm niy ino gŏdki ze starych cajtōngōw, ale tyż je pŏrã rynkopisōw. Nojbarzij przidałoby sie przepisać cołkõ robotã ôd Michała Prziwary. Tego je 1700 strōn rynkopisu, bez to robota by to była mōnumyntalnŏ. Je tyz połno materyjōw pokrytych po archiwach uniwersyteckich. Jejich nigdy żŏdyn niy wydoł i ône tak terŏz leżōm i czekajōm. Myślã, iże słownik już wtynczŏs bydymy mieć skōńczōny, gramatykã ôpisanõ. Skuli tego, iże ôd przigotowaniŏ ślabikŏrza było wydanych kole sztyrdziestu piyńciu ksiōnżek we tym zŏpisie, to mōm nadziejã, że bez te nastympne dziesiyńć lŏt jeszcze aby rŏz tela sie pokŏzało.

Ksiōnżki przełożōne ôd Grzegorza Kulika idzie kupić we sklepie internetowym Silesia Progress:

	Godniŏ Pieśń
	Drach
	Mały Princ