Historyjŏ w 1000 słōw: ôstatnie lata niypodległości i hołd czeski
Przemysł Ôttokar II, czeski krōl, niy poradziōł zrealizować swojich planōw we krŏjach austryjackich, tōż wziōn patrzeć na pōłnoc. Szukoł we Polsce i Ślōnsku sojusznikōw przeciwko nowo ôbranymu krōlowi rzimskymu Rudolfowi Habsburgowi, co mioł corŏz srogsze i srogsze żōndania. We 1277 roku krōl i princowie ślōnscy trefiyli sie we Ôpawie, kaj spisali umŏwy ô wzajymnyj pōmocy.
Już na bezrok kōnflikt miyndzy ôbōma krōlami bōł rozwiōnzany, bo jejich armije trefiyły sie w sierpniu pod Suchymi Krutami. Po strōnie czeskij podle krōniki Otakara Štýrskigo walczyły tyż wojska ôd Władysława I ôpolskigo i Hynryka III głogowskigo. Przemysł Ôttokar doimyntnie przegroł batalijõ i straciōł życie.
W tym czasie wielke plany mioł wrocławski princ Hynryk IV. Nojprzōd prōbowoł przejmnōńć ôpiekã nad Wacławym II, synym ôd Przemysła Ôttokara, ale to mu sie niy podarzyło. Chcioł tyż zyskać wpływy we Polsce, a do tego potrzebowoł sparciŏ ôd princa ôpolskigo Władysława, tōż wziōn sie za żōnã jego cerã, co jeji miana niy znōmy. Podle umŏwy ôna miała ôstać polskōm krōlowōm, a za to Władysław i jego synowie uznali Hynryka za suweryna i uznali tyż jego tytuł krōlewski.
Władysław ôpolski umar we 1281 roku. Ôd niego sroge ksiynstwo ôpolske, co zajmowało hned cołki Gōrny Ślōnsk, zaczło sie rozpadać na myńsze party. Mioł ôn sztyrech synōw; nojstarszy Mieszko społym ze niydojzdrzałym jeszcze Przemysławym dostoł ziymie cieszyńskõ, ôświyńcimskõ i raciborskõ, Bolesław dostoł ôpolskõ, a Kazimierz bytōmskõ. Jejich sojusz ze princym wrocławskim skōńczōł sie doś wartko. Hynryk nojprzōd ôddalōł jejich siostrã, a jak ôna umarła, to wziōn sie cerã ôd Ôttōna brandynburskigo, co ôn bōł jejich wielki wrōg.
Dalszŏ tajla artykułu niżyj
Hned, we 1288 roku, umarło ksiōnżã krakowske Leszek Czŏrny, tōż wybuchła wojna miyndzy Hynrykym a princym kujawskim Władysławym Łoketkym. We sierpniu 1289 roku princ wrocławski wziōn Krakōw. Łoketek potym to miasto dugo ôblygoł i w kōńcu je zdobōł, ale Hynryk poradziōł nazŏd weznōńć Małopolskã.
To ta corŏz wiynkszŏ siyła dolnoślōnskigo princa sprawiyła, iże gōrnoślōnske ksiōnżynta corŏz barzij patrzyły na połednie. Czeski krōl, Wacław II, ziyńć ôd krōla rzimskigo Rudolfa, tyż rŏd szukoł nowych ziym do podbiciŏ we corŏz słabszyj, skōnfliktowanyj Polsce.
Piyrszy ôddoł swoje ksiynstwo Wacławowi w lynno Kazimierz II bytōmski we 1289 roku, a hned za nim poszły inksze ślōnske ksiynstwa piastowske: ôpolske i cieszyńske we 1291, raciborske w 1292, wrocławsko-legnicke i świdnicko-jaworske w 1301.
We 1296 roku umar Przemysł II, co rok przōdzij korōnowoł sie na krōla Polski, i zaś zaczła sie wojna miyndzy ksiōnżyntami ô korōnã. Szlachta i kościōł, zmynczyni kōnfliktami, zapropōnowali trōn prawie Wacławowi, pod warōnkym, iże ôżyni sie ze cerōm ôd Przemysła. Czeski krōl korōnowoł sie we 1300 roku na krōla Polski, ale już po piyńciu latach umar. Jego syn, Wacław III, bōł zamordowany w Ôłomuńcu już rok niyskorzij, co skōńczyło sześćsetletniõ czeskõ dynastyjõ Przemyślidōw, co panowała dugi czas nad Ślōnskym.
W tym czasie kedyś wielke państwo gōrnoślōnske rozleciało sie na dziewiyńć małych ksiynstewek. Ôbrany na krōla czeskigo we 1310 roku Jōn Luksymburski na poczōntku swojigo panowaniŏ niy interesowoł sie sprawami Ślōnska i Polski. Z drugij strōny corŏz wiyncyj siyły mioł Władysław Łoketek, co w kōńcu we 1320 roku korōnowoł sie na krōla Polski. Princowie ślōnscy skuli tego dwa razy ôświadczali, iże jejich ziymie leżōm we granicach Polski, ale za tymi jejich deklaracyjami niy szła żŏdnŏ praktyka. Durch trzimali swoje małe ksiynstewka za suwerynne państwa.
Skirz ale tego, iże ksiynstwa ślōnske były corŏz myńsze, wiyncyj i wiyncyj znaczyniŏ miały miasta ze Wrocławiym, nojważniyjszym z nich. Nowe państwo polske niy miało we swojich granicach Gdańska i Pōmorza, tōż handel ze zachodym niy bōł możliwy. Kupcy krakowscy wziōnli tōż patrzeć na wschōd i bez to umiyniyli sie we kōnkuryncyjõ dlŏ Wrocławia. Mieszczanie wrocławscy, żeby chrōnić swoje interesy, przekŏzali swoje miasto Łoketkowi z nadziejōm, iże polski krōl poprze jejich handel ze wschodym. Dalsze wypadki ale niy poszły tak, jak wrocławiany chcieli. Łoketek, możliwe, iże pod wpływym mieszczan krakowskich, ôddoł ksiynstwo wrocławske nazŏd jego princowi, Hynrykowi VI.
Hynryk VI niy mioł synōw, ino same cery. Żeby dostać zgodã na erbowanie swojigo państwa tyż we liniji żyńskij, we 1324 roku ôddoł hołd lynny krōlowi niymieckimu Ludwikowi Wittelsbachowi. To niy pasowało wrocławskimu patrycjatowi i we 1325 roku jego przedstawiciele we sekrecie ôsprawiali ze Jōnym Luksymburskim, a w tym samym czasie inksi prōbowali przeprzić Hynryka do zgody ze czeskim krōlym.
We 1326 roku Jōn nawiydziōł Wrocław. Tam z princym wrocławskim zgodziyli sie na warōnki przekŏzaniŏ jego ksiynstwa krōlowi czeskimu. Już rok niyskorzij Jōn weszoł ze swojōm armijōm do Małopolski, bo bōł wikariuszym Rzesze, a Polska zaatakowała Brandynburgijõ. Wyprawa krōla czeskigo przeszła bez Gōrny Ślōnsk i chociŏż niy dała mu ani Krakowa, ani polskij korōny, co dō nij mioł pretynsyje, to zyskoł lynnikōw na naszyj ziymi. 18 i 19 lutego princowie gōrnoślōnscy ôddali mu we Ôpawie hołd.
Pōłtora miesiōnca niyskorzij, 4 kwietnia, krōl czeski wjechoł na reprezyntacyjny byzuch do Wrocławia. Tam podpisane były dokumynta wziyńciŏ ksiynstwa wrocławskigo za lynno. Bōł we Wrocławiu tyż princ ôpolski Bolesław II, co tyż słożōł Jōnowi hołd. Ôn bōł ôstatni ze gōrnoślōnskich princōw, co ôddali swoje ksiynstwa krōlowi czeskimu.
Te sojusze, co princowie ślōnscy podpisowali ze krōlym czeskim niy były blank ścisłe. Ôni durch mieli doś swobody we swojim panowaniu. Jejich ôbowiōnzkym była ôchrōna państwa czeskigo ôd strōny Polski. To były piyrsze kroki do powstaniŏ kōnceptu krŏjōw Korōny Czeskij.
