Drōgi do niymieckij gŏdki

Poniżyj znyjdziecie ôjziym ratschlagōw, jako se idzie zbliżyć do niymieckij gŏdki. Sōm to prakticzne tipps ze mojygo erfahrungu jako lektor niymieckygo a jako czowiyk, co se uczy inkszych gŏdkōw.

1. Znejś motywacyjŏ

Wyklarować se samyj/-ymu, czamu mie je wichtich znać niymiecki. Ôdpowiydzi na pytanie czamu tygo chcam, pomoge mie strzimać kryzysy, ftore se znejdōm jak trefiam na trudnojsi, coby se niy poddŏwac. Kożdy z nŏs mŏ swoje własne grundy, ftore se piyrwy mujsi ujświadōmić, niym pocznie se uczyć: familiŏ, kariyra, beruf, kultura, bildung, etc. Do tygo tysz nŏleży mianować faktory, ftore mie do terŏzki bōły ôdciōngały ôdtygo, iżech niy poradziōł/-a se nauczyć tyj gŏdki: uprzydzynia do ludzi a gŏdki, brak zeitu atd. (a tak dalij). Ône trza sam piyrwy nazwać, coby schaffnōnć ôtwartojś do ônych podważyniŏ.

2. Wählować forma nauki

Kaj a jako mogam se nauczyć tygo co trza? Tukej trza wpiyrwy zdefiniować, jakŏ forma nauki jŏ preferujam: uczynie se w pojedynka, we grupie, samymu ze ksiōnżkōm a nagrŏniōma audio, abo możno dziynki syrialowi filmowymu bez internet, abo barzij zajś mischung ze wszyskich tych dingōw. Tak samo trza sam znejś antwort, kaj te formy nauki umia znejś.

3. Ôdstawić gańba na bok

Przi nauce gŏdkōw sōm blank wichtich dwa dingy ôd samygo poczuntku: „Nie baje mie za nic gańba!” a „Jŏ niy musza być żŏdnym piyrōnskim perfykcjōnistōm!”. Taki einstellung niy baje mie ôdkludzŏ ôdtygo, coby użiwać gŏdki, a dyć ôto sam tak richtich idzie! Je to synsowne, coby blank spoczōntku już – egal, że sōm fejlery – pocznyć ze aktywnym użiwaniym gŏdki. Strach przed ônym moge mie wejź tyn sam einstellung: Bez gŏdka mōm ôkazjŏ, coby se na nowo ôdkryć, tako jako ech se jeszcze samygo niy bōł znŏ. Dyć jeżech czowiykym co se durch formuje – „ein werdender Mensch“ – jako to gŏdali niymiecke filozŏfy. Beztōsz geltuje sam tysz tyn spruch: „Czygo jeszcze niyma, to moge jeszcze być” („Was noch nicht ist, kann noch werden“.)

Dalszŏ tajla artykułu niżyj

4. Aufbauôwać se umfeld gŏdki

Coby ze wartkym gŏdaniym szło pocznyć, trza sam anreizōw – takich dingōw, co nŏs rajcujōm, a skiż ftorych banymy gŏdać chciejli. Tukej trza aktywnie a pasywnie mieć doôbkoła siybie mydia w tyj gŏdce: przi warzyniu, przi putzowaniu, przi jychaniu autym. Dziynki internetowi mōmy niy yno wiankszy zugang do rŏztomajtnych musikrichtungōw, filmōw, radiosendungōw, telewizora, a do nauki extra narichtowanych kursōw niymiyckego do kożdyj stufy znajōmojści gŏdki, ftore sōm gratis (Deutsche Welle – Deutsch Lernen). Muszymy tysz sami sytuacje twōrzyć bezcodziyń, kaj banymy richtich gŏdać we tyj gŏdce. Tukej pomogōm nōm grupy czowiykōw, kaj banam umiŏ/umiała rzōndzić ô roztomajtnych tematach, zum beispiel: stammtisch – tref, kaj se  gŏdŏ po niymiecku; kafejklatsch – klachy przi kafeju po niymiecku; abo jaki wanderung z gŏdkōm. Take stammtischy a kafejklatsche po niymiecku tak richtich umiałyby narichtować DFK-grupy, choby jedna we gminie, tako coby zaintyrysowani ze całygo umgejbungu, na rŏztomajtnych pojziōmach zaawansowaniŏ gŏdania a do rŏztomajtnych altersgrupōw, umiyjli se trefić a zusammyn do kupy porzōndzić. Tukej trza narichtować umfeld, ftory niy je choby we schuli, yno taki, kaj se richtich gŏdŏ po niymiecku, choby przi normalnych trefach we regiŏnie, kaj niymiecki je gŏdkōm na bezdziyń. Do sztudyntōw sam praktyczny je tref ôd verbindungōw sztudynckich, jake sōm we Ôpŏlu a Ratibor. Dotego umiōm tysz sztudynty germanistyki sami ôdsiybie zônaczyć tref niymiecki.

5. Ônych, co „richtich rzōndzōm po deutsch“ spytać ô pomōc

Kej mie nie szteruje, iże już poleku ônaczam mało wiela po niymiecku, mogam ônych, co richtich ônaczōm po niymiecku ze chaupy abo ôd sōmsiadōw poprojsić ôto, coby rygularnie zymnōm ôsprŏwiali bez jaki czas – choby np. bez 30 minut – we tyj sytuacyje jakŏ gynau je, po niymiecku. Tukej rŏztomajtne situacyje na bezdziyń pomŏgajōm mie nŏbarzij, bo kej se we corŏzto inkszych situacjach znejdujam, prōbujam tysz moje myjśli durch we inkszych kontextach po niymiecku ausdrickować. Jak banymy tukej blank ehrlich do siybie samych – to kożdy z nŏs znŏ kogojś we Oberschlesien, co jako mało wiela jeszcze poradzi ôsprŏwiać po niymiecku. Tukej gŏdka niy mujsi być perfekt! Co se kludzi za tym je to, iże se „yno” abo możno i „aże” gŏdŏ po niymiecku – aktywny ibung a prŏdziwe gŏdanie we gŏdce! Takŏ tysz je zalyta uczyniŏ se deutsch we Oberschlesien, iże sōm sam czowiyki co richtich poradzōm gŏdać. To zajś se niy mŏ zawsze, kej se czowiyk chce uczyć francuskygo, italiōnskygo abo hiszpanskygo.

6. Znejś impulsy mydialne

Nachrichty we telewizŏrze abo ze zeitungōw trza tysz rygularnie folgować po niymiecku. Ze ônym nŏlepij już pocznyć blank spoczōntku, nawet kej se mŏ gefil, iże niy poradzi czowiyk nic zrozumiyć. Spoczōntku banam yno brŏ pod uwaga melodijŏ gŏdki a ausspracha (wymowa), nale niyskorzij banam richtich corŏz barzij chciŏ rozumiyć ôco se rozłajzi wtym co gŏdajōm. Tukej trza padać, iże nawet bez pasywne suchanie niyświadōmie poszyrzōm wortschatz – (skarb wortōw = zasōb wortōw), jako i tysz mōm przitym pozytywny efekt tygo, że zatōnkujam se we kulturze a aktualnych zdarzyniach, jake sōm we Niymcach abo na świycie po niymiecku. Kej niy poradzam zrozumiyć jakygo wyrażyniŏ abo wortu, to szukōm sōm (np. bez aplikacjŏ słōwnika abo internet we handiku), abo dōm se to erklärować bez kogojś, jak yno mōm taki mejglichkeit. Tukej tysz nŏlepszym werkzeugym – coby spamiyntać se nowe worty a ausdrucki – je mały notizheft.

7. Sōm yno nowe dingy

Własny einstellung je tukej dojś wichtich. Existuje sam jedna „goldene Regel” (złotŏ reguła): „CIYNŻKO” NIY MA, JE YNO NOWE. Taki haltung se sprawdzŏ richtich gut a dŏ se uzasadnić: Kej trefiōm na jake herausforderungi (wyzwania) bez przipisywaniŏ ônym schwierigkeitu (trudnojści), ôstanie wszysko neutralnie choby „nowe”. Bez nauka (erklärung a wiederhŏlung/powtōrka) przilezie ze czasym zrozumiynie, a zajś trudnojś ze po czajsie ôkŏże łagodniyjszŏ. Tukej muszam ôstać cierpliwym a łagōdnym do siybie samygo, a mimo to durch regularnie dalij nad gŏdkōm robić, se uczyć. Tworzi se tukej bewusstsein (świadomojś), iże kożde nŏstympne hirdy (wyzwania) baje szło ze czasym zmajstrować. Uprzedziynia, choby zuchreibung, iże „cojś  je schwierig (trudne)“, yno szterujōm, ftore wkludzajōm negatywnŏ emocjonalnojś, co zajś szteruje we nauce, a to zajś kludzi do ôdrzucyniŏ a awersyji, ze ftorych chyntnie zrezygnujam.

8. Zbiyrać ôwoce

Po geldzie (piniōndzach) a ekonomicznych faktorach, to wiynź miyndzy ślōnskymi familiōma ze heimatu a ze ônymi we landach, kaj gŏdŏ se po niymiecku, je nŏważniejszym grundym, czamu czowiyk se entscheiduje (decyduje) na niymiecki. Niyrŏz czowiyk chce se umiyć poôsprŏwiać ze ônymi partnerōma ôd czowiykōw ze familiji, ftorzi yno poradzōm po niymiecku. Do tego zajś kontakt miyndzy czowiykōma mŏ wiankszy wert, kej idzie ô qualitejt życiŏ, niże sōm geld, za ftorym i tak durch banymy lŏtać. Bez kamradschafty ze ludźmi ze landōw, kaj se po niymiecku rzōndzi, nie yno umiam być przi ônych besuchu we roli gastgejbera (gospodŏrza) a barzij persejnlich pokŏzać kōnsek naszygo fajnygo heimatu, ale i tysz kej banam u ônych na besuchu banam umiŏ poznać ôdônych miyjsca a ônych lebensweisa (style życiŏ).

Dziynki niymieckymu umia warcyj a lepij poznać niymiecke elemynty we ślōnskij gŏdce a kulturze, a we landschaftcie, ftory je naôbkoło nŏs, i geschichtcie heimatu. To nōm dŏwŏ efekt iberaschungu a radojści. Dodatkōwŏ znajomojś gŏdkōw moge być tysz vorteilym (zalytōm) we berufsżyjciu (żyjcie zawodowe; beruf – berufung – powołanie, zawōd – zawodzić). Kej pomyjślymy wiela je firmōw we heimacie, ftore szukajōm mitarbeiterōw, co poradzōm po niymiecku, to se aże nierŏz sōm pytōm, czamu niy je gŏdanie kole ślōnskygo tysz po niymiecku takōm samōm ôczywistojściōm choby gŏdanie po polcku?

Adam Kubik – doktorant a lektor niymieckygo na Universität Heidelberg, BW-lektor niymieckygo na Yale University (2018-2019), forscher Ślōnska, Oberschlesier ze Annaberglandu