Czytanie dawnego Śląska – pani Selingowej z Barda do księcia ziębickiego, A.D. 1511

Gryząc podarowane na ostatnie Święta bardzkie fefferkuchy  (Woarther Pfafferkucha)  od pani Magdaleny Topolanek (8), upieczone przy bardzkim rynku wg dawnych przepisów Piernikarni  R. Gerlicha i M. Prause, tak przepięknie przypomniane przez Mistrza Syniawę w Jego tomiku poetyckim „Cebulowŏ ksiynga umartych” i popijając  je przednią kawą od messer Luigiego Lavazzy czytam:

„Z dawnego archiwum Oleśnickiego przeszły do królewskiego archiwum w Wrocławiu pomiędzy innemi dość liczne listy czeskie i po części polskie z XV. i XVI. wieku, wystosowane do książąt Munsterberskich i Oleśnickich, oryginalne z niewielką, o ile sądzić można ilością kopii, zawierających odpowiedzi od księcia albo z kancelaryi książęcej. Listy czeskie są znacznie liczniejsze, co tłumaczy się rozpowszechnieniem języka czeskiego jako piśmiennego na Śląsku i w Polsce; listy i papiery polskie poczynają się w wieku XVI., z początku napotykają się nie zbyt często, od połowy XVI. wieku liczba ich wzmaga się ; tu podają się (tu są publikowane – przyp P.K.) , z jednym wyjątkiem, pisma polskie tylko z pierwszej połowy wieku XVI.”

Tyle pisze Prof. Władysław Nehring (1830 – 1909), slawista, rektor Königliche Universität Breslau (Królewskiego Uniwersytetu Wrocławskiego) w latach 1893/94.

Tekst poniższy opublikowano w Pamiętniku Literackim : czasopiśmie kwartalnym, poświęconemu historii i krytyce literatury polskiej 1/1/4, str. 449-469, Lwów, 1902 rok

Profesor przepisał pieczołowicie pismo do kwartalnika jak niżej, zwraca uwagę bardzo jeszcze „fonetyczna” pisownia listu:

List wdowy pani S(z)eling do księcia Munsterberskiego (ziębickiego) etc.

Data niewiadoma. *

“Oszwyeczone Wyelmozne, a mnie Myelosczywe Xzyansze.

Zaleczywszy slvszby swoye nanisze do lasky W. M. mego Myelosczywego Pana, wyenszvjancz (sic) W :X .W . lasky Bosky szdrowya itd.

Mam zato, mielosczywe a wyelmoszne Xzyansze, vboga wdowa oszyeroczyala wespolek y zdzyathkami swoymy, zesz Wasza Xzyanszencza mielocz (sic) Krzesczianskym panem, pomniecz bendzyesz raczel (sic) powynnoscz szwoye, kthora Pan Bog roskazacz raczel Przeloszonemu kaszdemv Deutoron. I : Audite illos et iudicate iuste (i t. d. cytat cały wypisany) A ysz to wyele krocz mansz moy niebosczyk yessdzyel proszancz, aby mogl myecz sprawyedliwoscz sthroni rekoyemsthwa za dlvg wlasny, ktory belo wynno (sic) menszowy memv nieboszczykowy sza woly : pyencz szeth szlothych y thrzydzyesczy zlothich monethy, za kthore renczel Pan Hannus Gawfron czu Iannussdorf, kthori yesth pod poslvszensthwem Waszy Xzyanszenczy Mielosczy. Na khtorego szalvye obczyenszliwye przed osobam Waszy Xzyanszenczy Mosczy y prosze, sznim nieodwlocznvy sprawyedliwosczy, yako goscz (sic), bom vboga wdowa szyelnam skode y naklat podyela dla nieszaplaczenia tego dlvgv, za ktori renczel tento Pan Hannus Gaffron y z ynszimi, na czo mam yasne listy. A yze bi mi bel placzien, mam za sobam iasne prawo, gdzye thak mowy : spe : saxo: iuris. municipalis : Mai de arti: XXXI. in glo: Quod si contingat, quod vnvs pro omnibus solvere competitur totam summam, relinquietur (sic) sibi actio conthra alios fideiussores extorquiendi (sic) sortes illorum cet. A tak niechay Pan Hannus Gawfron sobye szvka drugich, ya uboga wdowa prosze atque iterum prosze sznim o sprawyedliwoscz nieodwlocznv (?), w czim niewanthpje (sic), ze to Wasza Xzyanszenczya Myelos (sic) vczinicz raczys (sic). Nanisza slvga W. X. W. Gyervsza Selingowa z Warti.”

*Uwaga. List ten umieszczony był pomiędzy papierami z r. 1507 a 1513.

 

Treść listu w dzisiejszym zapisie alfabetycznym brzmi prawdopodobnie jak niżej:

 

„ …. Zaleciwszy służby swoje naniższe do łaski W.M. mego Miełościwego Pana, wienszujanc W.X.W. łaski Boskij, zdrowia etc. …

Mam zato, miełościwe a wielmożne Ksianże, uboga wdowa osierociała wespołek i z dziatkami swoimi, żeś Wasza Książęca miełość Krześcijańskim panem, pomnieć będziesz raczeł powinność swoję, którą Pan Bóg roskazać raczeł Przełożonemu każdemu Deutoron. I: „Audite illos et iudicate iuste … „ (0) (i t. d. cytat cały wypisany) .

A iż to wiele kroć mąż mój nieboszczyk jezdzieł proszanc aby mógł mieć sprawiedliwość strony rękojemstwa za dług własny, który beło winno mężowi memu nieboszczykowi za woły: pieńć set złotych i trzydzieści złotych monety*, za które renczeł Pan Hannus Gawfron zu Jannusdorf **, który jest pod posłuszeństwem** Waszy Ksianżency Miełości. Na którego żałuję*** obcienżliwie przed osobam Waszy Książęcy Mości i proszę, z nim nieodwłocznej sprawiedliwości, jako gość****, bom uboga wdowa sielnam***** skodę i nakład****** podjęła dla niespłacenia tego długu, za który (chtóry) renczeł tento Pan Hannus Gawfron i z inszymi, na co mam jasne listy. A że by mi był płacien (1), mam za sobam jasne prawo, gdzie tak mówi: spe : saxo: iuris. municipalis : Mai de arti: XXXI. in glo: „Quod si contingat, quod vnvs pro omnibus solvere competitur totam summam, relinquietur sibi actio conthra alios fideiussores extorquiendi sortes illorum cet” (2).

A tak niechaj Pan Hannus Gawfron sobie szuka drugich, ja uboga wdowa proszę atque iterum (3) o sprawiedliwość nieodwłoczną (4), w czym niewątpię, że to Wasza Ksianżenca Miełość uczynić raczysz.

Naniższa sługa W.X.W. Gierusza (5) Selingowa z Warti. (6)

Uwaga. List ten umieszczony był pomiędzy papierami z r. 1507 a 1513. (7)

 

*- ok 1510 r wartość 1 wołu w Krakowie (za Julianem Pelcem „Ceny w Krakowie w latach 1396 – 1600”, Lwów 1935) to 64 gramy srebra co stanowiło ok. 8 gr złota czyli ok. 8 / 3,5 = 2,3 dukata niemieckiego (monety złotej). To dałoby ilość 350 / 2,3 = 152 wołów. Gdyby przeliczyć na grosze srebrne to cena wołu wynosiłaby ok. 64/0,75 = 85 groszy = 2,83 monety złotej a ilość niezapłaconych wołów przez szlachetnie urodzonego  Gawfrona et comilitiones to 350 / 2,83 = 124 zwierzęta. Jakby nie liczyć to była pokaźna suma pieniędzy. Czy petycja do księcia ziębicko – oleśnickiego była pisana przez pisarza miejskiego czy też przez któregoś z braci cystersów nie wiemy, należy przypuszczać, że pani Seligowa nie poskąpiłaby grosza dla piszącego po odzyskaniu długu.

** – prawdopodobnie z Hannsdorfu (obecnie Hanuszowa) koło Nysy; Gawfronowie to stary szlachecki ród śląski mieniący się herbem z … dwoma czarnymi rogami bawolimi na czerwonym polu; tutaj Hannus von Gawfron musiał być lennikiem książąt ziębickich (munsterberskich), skoro pismo do księcia na Oleśnicy i Ziębicach a nie do księcia nysko – otmuchowskiego, czyli biskupa wrocławskiego (gdzie rzeczony Gawfron gospodarzył).

*** żałować na kogo = skarżyć, składać skargę na kogoś, oskarżać w sądzie / obcienżliwie = tut. z mocnym zarzutem, mocno obciążając.

**** nieodwłocznej = niezwłocznej / jako gość = jako pielgrzym (osoba przychodząca do pomazańca Bożego po sprawiedliwość)

***** sielnam skodę = silną szkodę / dla = z powodu

****** nakład = koszty / podjęła = poniosła

(0) – łac. „Wysłuchaj ich i osądź sprawiedliwie …”

(1) a że mi był płacien – a że ma mi zapłacić

(2) – łac. „Gdyby jednak zdarzyło się, że jeden człowiek jest uprawniony do zapłaty całej sumy za wszystkich, pozostanie mu powództwo przeciwko innym poręczycielom o ich wyłudzenia”. (cytat prawdopodobnie z saskiego prawa miejskiego)

(3) – dosł. w kółko, tu – bezustannie

(4) – niezwłoczną

(5) – Jerusza lub bardziej prawdopodobne Wierusza (lub też była żona Wierusza Selinga, rozmaicie mianowano)

(6) Barda Śląskiego, mało prawdopodobne by list szedł z Warty w Wielkopolsce, woły na Śląsk pędzono przez wieki przede wszystkim południem z Rusi przez Przeworsk (wówczas miasto graniczne między dawną Koroną a Rusią) i dalej przez Małopolskę przez Kazimierz pod Krakowem, najsłynniejsze miasto targowe bydła na Śląsku to Wołów (łac. Wolavia, niem. Wohlau, cz. Volov), obecnie miasteczko w aglomeracji wrocławskiej. Profesor Henryk Samsonowicz wskazuje również na (dzisiaj opolski) Brzeg jako silny ośrodek tego handlu.

O lokalnym charakterze listu świadczy zwracanie się mieszczki do księcia w charakterze jego poddanej – „mnie Miełościwe Ksianże”.

(7) prawdopodobnie w 1511 roku lub później, adresowany jest do jednego władcy, czyli Karola I Podiebradowicza (panowanie 1511 – 1536), list po tamtejszemu polsku stela, kancelaria prowadzona przez Niemca (adnotacje kancelarii na listach pisane po niemiecku), książę pan Czech, typowo śląskie …

(8) Link – https://pl.wikipedia.org/wiki/Bardzkie_Pierniki

https://www.facebook.com/profile.php?id=100063727022992&hc_location=ufi

 

Litografia z dzieła Jana Amosa Komenskiego, rozdział “Bydło trzodne”.